Réttur - 01.01.1993, Blaðsíða 28

á ferðinni stórmerkilegar tillögur undir
merkjum stéttabaráttunnar. Þar er til
dæmis flutt tillaga um tiltekna embættis-
menn og stöðu þeirra — og sú tillaga var
samþykkt.
Þannig er handbragð Einars ekki að-
eins á öllum fundargerðum samvinnu-
nefndar um stjórnarskrármálið heldur
líka á stjórnarskránni sjálfri eins og hún
var samþykkt að lokum. Þó skiptir þar
eitt mestu máli: Það er sú áhersla sem
Sósíalistaflokkurinn lagði á þjóðkjör for-
setans — áhersla sem að lokum hafði full-
an sigur og enn er staðreynd í stjórnar-
skrá landsins.
Hér verður nú rakinn aðdragandi lýð-
veldisstofnunarinnar eftir fundargerðum
þingnefnda svo og milliþinganefndar um
stjórnarskrána, eftir bók Björns Pórðar-
sonar Alþingi og frelsisbaráttan, nefndar-
álitum og þingskjölum. í rauninni er hér
um afar ófullkomið verk að ræða; æski-
legt hefði verið að fylgja efni dagblaða frá
þessum tímum svo og tímarita, en tíminn
leyfir það ekki að sinni né heldur það
hefti sem hér er gefið út.
Sósíalistaflokkurinn
vinnur tvennar kosningar
Með sambandslagasamningnum frá
1918 var viðurkenndur réttur íslendinga
til að taka öll mál í sínar hendur að 25 ár-
um liðnum. í nefndaráliti meirihluta full-
veldisnefndar Alþingis um sambandslög-
in 1918 er tekið fram að það hafi verið
skoðun Dana við samningana 1918 að
sambandsslitin hlytu að valda skilnaði og
töldu íslendingar að þar væri átt við kon-
ungssambandið. 17. maí 1941 samþykkti
Alþingi svo þingsályktun um að segja upp
sambandslagasáttmálanum við Dan-
28
mörku og lýsti vilja sínum til að stofna
lýðveldi á íslandi jafnskjótt og samband-
inu við Danmörku yrði slitið. Þar með
hafði Alþingi í raun samþykkt þá stefnu
að stofna lýðveldi fyrir árslok 1943.
13. október 1941 var alþingi kvatt sam-
an til að ræða dýrtíðarmálin. Það var svo-
kölluð þjóðstjórn sem stóð að því að
kalla þingið saman. í henni voru fulltrúar
Alþýðuflokks Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks. Framsóknarflokkurinn lagði
þá fram frumvarp um að banna kaup-
hækkanir og verðhækkanir innlendra af-
urða. Alþýðuflokkurinn lagði fram annað
frumvarp. Þar með var stjórnin sprungin.
Aukaþinginu var slitið og ný stjórn tók
við — sömu flokka. Hún aðhafðist ekkert
heldur í dýrtíðarmálunum. Fyrr en 8.
janúar að forsætisráðherra boðaði bráða-
birgðalög sem bönnuðu hækkun grunn-
kaups. Það voru gerðardómslögin al-
ræmdu. Sósíalistaflokkurinn — sem hafði
enn aðeins 3 þingmenn — lagðist í víking
gegn þeim lögum. Verkalýðshreyfingin
sömuleiðis og hóf skæruhernað. Alþýðu-
flokkurinn sagði sig úr stjórninni við svo
búið og snerist gegn henni, en Sósíalista-
flokkurinn var þegar á sigurbraut og vann
tvennar kosningar á þessu ári.
Alþingi kom saman á ný 16. febrúar.
Flutt var þingmannafrumvarp um breyt-
ing á stjórnarskránni sem gerði ráð fyrir
breytingum á kjördæmaskipan og kosn-
ingalögum. Framsókn barðist gegn breyt-
ingunni en aðrir flokkar voru hlynntir
henni. Málinu var vísað til nefndar sem
klofnaði. Formaðurinn, Gísli Sveinsson,
lék sérkennilega leiki í nefndinni; lagði
meðal annars til að kosningum yrði frest-
að á ný, en sú tillaga fékk engan stuðning.
Kosningum hafði verið frestað með þings-
ályktun árið áður sem var hreint stjórnar-
skrárbrot. Meirihluti stjórnarskrárnefnd-
i