Morgunblaðið - 14.01.2006, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 14. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Ef til vill gefur það tóninnfyrir það sem koma skalað á einni af síðustu æf-ingum Carmen sitja
nokkrar ungar stúlkur með fla-
mengó-rósir í hárinu. Það verður
sígaunabragur á frumsýningunni í
kvöld í Borgarleikhúsinu þegar
Carmen stígur á fjalirnar í upp-
færslu Leikfélags Reykjavíkur og
Íslenska dansflokksins; dulmagn,
gleði og þróttur sem ætti að rífa
skammdegisdrungann úr við-
stöddum. Og þó að ekki sé dans-
aður flamengó, þá er hann til stað-
ar í tónlistinni, að sögn Ásgerðar
Júníusdóttur, óperusöngkonu, sem
fer með hlutverk Carmen.
„Það greip um sig mikið æði fyr-
ir flamengó í París á árunum 1850
til 1900,“ segir hún.
„Flamengó-barir voru um alla
borg, sem mér finnst líklegt að Bi-
zet hafi rambað inn á, og ég efast
ekki um að hann hefur nýtt sér
tónlistina, alveg eins og tónskáld
sækja áhrif í rapp nú til dags. Ég
fann fyrir þessum áhrifum þegar
ég var að æfa fyrir Carmen. Þess
vegna hlustaði ég mikið á fla-
mengó og sótti tíma hjá Minervu,
sem kennir dansinn. Þótt ég dansi
ekki í sýningunni, þá vildi ég kom-
ast inn í þennan heim.“
Heillandi tilraun til að leiða
saman þrjár listgreinar
Það er föstudagseftirmiðdagur.
Ásgerður situr fyrir svörum ásamt
Guðjóni Pedersen, leikstjóra sýn-
ingarinnar, á kaffihúsi í mið-
bænum. Eftir morgundaginn verð-
ur þetta eflaust einn af mörgum
flamengó-börum í borginni.
Af hverju Carmen?
„Þetta er heillandi saga,
heillandi tónlist og heillandi um-
fjöllunarefni,“ svarar Guðjón Ped-
ersen, sem leikstýrir sýningunni.
„Og heillandi tilraun að leiða sam-
an þrjár listgreinar í eina sýningu,
sönginn, dansinn og leiklistina.“
Hafðirðu lengi ætlað þér að
setja upp Carmen?
„Mig hefur lengi dreymt um að
gera óperu að leikhúsverki. Fyrst
langaði mig til að setja upp aðra
óperu, Brúðkaup Fígarós, sem
raunar var fyrst leikrit. En Car-
men varð ofan á; mér fannst sagan
meira spennandi.“
Hugmyndavinnan er erfið,
hitt kemur af sjálfu sér
Það hefur verið flókið að tefla
svo mörgum listgreinum saman í
eina sýningu?
„Það var fyrst og fremst flókið
að ímynda sér það,“ segir Guðjón
og brosir. „Í flestum tilvikum
reyndist þetta mun einfaldara en
við áttum von á. Við veltum því til
dæmis fyrir okkur hvernig við
gætum gert tónlistinni skil með
aðeins sex hljóðfæraleikurum. Ég
vildi draga fram sígaunaþáttinn í
Carmen án þess að fara út í að
dansa flamengó; það er nokkuð
sem við ráðum ekki við. Þannig að
í stað þess að sækja innblástur í
spænska sígaunamenningu, þá leit-
uðum við austur á bóginn. Þegar
við fórum svo að vinna tónlistina
féll hún vel að því uppleggi. Agnar
Már Magnússon hefur skapað
magnaðan hljóðheim og útsett tón-
listina þannig að stefin eru frá-
brugðin og skemmtileg. Þannig er
þetta oft, hugmyndavinnan erfið,
en síðan kemur hitt svolítið af
sjálfu sér í vinnuferlinu.“
Byggið þið uppfærsluna á óp-
erunni?
„Við fylgjum sögunni um Car-
men og notum tónlist Bizet, en
köllum þetta söngleik. Þó svo Ás-
gerður syngi eins og hún er vön að
syngja sem óperusöngkona, þá
mætast þau á miðri leið, leik-
ararnir og Ásgerður, þegar þau
syngja saman.“
„Við höfum líka breytt tónlist-
inni aðeins,“ segir Ásgerður. „Við
lækkuðum um einn tón ýmsar arí-
urnar hennar Carmen og þá færist
hún nær leikurunum. Þetta er
áherslumunur, en hann skiptir
máli.“
Eru ekki allar
ákvarðanir djarfar?
Það hefur verið djörf ákvörðun
að fá óperusöngkonu en ekki leik-
ara í hlutverk Carmenar?
„Eru ekki allar ákvarðanir djarf-
ar?“ spyr Guðjón á móti. „Það er
djarft að vakna á morgnana og
djarft að sofna á kvöldin. Jú,
kannski finnst sumum þetta voða-
lega djarft,en þessar þrjár list-
greinar eiga að flytja þessa sögu,
Ásgerður sem söngkona, stundum
í dansi og svo í leik. Það getur
verið djarft, en annað kom ekki til
greina.“
Og það hefur verið djarft af
óperusöngkonu að taka hlutverkið
að sér!
„Mér fannst mjög spennandi að
fá tækifæri til að leika Carmen,“
segir Ásgerður. „Ekki síst af því
að ég leik heilmikið og er ekki
bara að syngja. En að sjálfsögðu
var líka gaman að fá að syngja
lögin í Carmen.“
Þetta hefur verið mikill lærdóm-
ur?
„Já, ég tók það afskaplega hátíð-
lega fyrst að fara að leika,“ segir
Ásgerður og hlær. „Svo þegar ég
fór að slappa aðeins af, varð þetta
einfaldara. Það hjálpaði til að ég
hef áður leikið, s.s. í Common
Nonsense fyrir tveim árum, í sum-
aróperunni Dido og Eneas, og í
óperu Hauks Tómassonar, þar sem
ég lék Brúnhildi – hún er líka
sterk kona!“
Nálgast Carmen
út frá skáldsögunni
En hvernig voru kynni þín af
Carmen?
„Það tók mig tíma að átta mig á
hver hún var, hvernig ætti að
nálgast hana,“ svarar Ásgerður.
„Ég er búin að lesa mér heilmikið
til um Carmen, hvað Bizet var að
hugsa þegar hann samdi óperuna,
horfa á tíu uppfærslur af Carmen
og lesa skáldsöguna nokkrum sinn-
um. Niðurstaðan er sú að ég reyni
ekki síst að nálgast Carmen út frá
skáldsögunni; hún er öðruvísi þar
en í óperunni.“
Hvernig þá?
„Ég myndi segja að Carmen
væri léttvægari í óperunni,“ skýtur
Guðjón inn í. „Þar er eitthvað
skuggalegt og dularfullt við hana,
sem enginn fær útskýrt.“
„Já, hún er djöfullinn sjálfur,“
tekur Ásgerður undir. „Hún segir
það sjálf við Don José og ein sen-
an er ofboðslega myrk. Eftir að
þau hafa átt nótt saman vill hann
ekkert með hana hafa, leitar at-
hvarfs í kirkju og hún sækir hann
þangað – eins og púki djöfulsins
og eftir það steypist hann í glötun.
Carmen er því mjög myrk í
skáldsögunni; frumþarfirnar
myrkrið, kynhvötin og dauðinn.
Það sem gerir hana heillandi er
þessi eyðingarmáttur. Og að því
dregst Don José. Það er honum
framandi og þess vegna spennandi
– hættulegt. Fleiri drógust að Car-
men. Þegar óperan var frumsýnd
árið 1875 var fólk yfir sig hneyksl-
að, því Carmen var sterk kona,
hafði kynhvöt og karlmenn höfðu
ekkert yfir henni að segja. Engu
að síður fór fólk að sjá sýninguna.“
Ég hef einmitt lesið að þá hafi
fólk flykkst á sýninguna vegna
þess að hún þótti svo syndsamleg.
Hvernig gengur að kynda undir
ástríðuhitanum í skammdeginu?
„Við notum sjónrænar leiðir til
þess,“ segir Guðjón. „Stundum sér
Don José ekki eina Carmen heldur
sjö; sama hvert hann lítur – þar er
hún! Tónlistin hjálpar okkur mikið,
því hún er oft á tíðum með kyn-
ferðislegum undirtón. En við erum
ekkert að fara úr fötum eða í ein-
hverri örvæntingu að reyna að búa
til sex.“
„Þetta er allt í tónlistinni – og
dönsunum,“ bætir Ásgerður við.
„Nóg til þess að Don José verður
eins og hann sé andsetinn. Þannig
er Carmen – hún leggst á menn!“
Þorðum ekki að frumsýna
föstudaginn þrettánda
Hvernig er líka hægt að stand-
ast konu sem syngur svona sjóð-
heita tónlist?
„Já, þetta er stórkostlegt verk,“
segir Ásgerður. „Bizet lifði aldrei
að sjá óperuna ná þeim sessi sem
hún nýtur í dag, sem ein af höf-
uðóperum tónlistarheimsins. Hann
lést þremur mánuðum eftir frum-
sýninguna, algjörlega miður sín af
vonbrigðum yfir dræmum við-
tökum óperunnar. Þremur mán-
uðum síðar var hún sett upp í Vín-
arborg og sló í gegn. Sama kvöld
og hann lést 33 ára gamall á
sveitasetri fyrir utan París var 33.
sýningin á Carmen í París. Konan
sem fór með hlutverk Carmen átti
í ástarsambandi við Bizet og var
að syngja dauðaaríuna á sama
tíma og hann lést. Í því sem hún
horfðist í augu við dauða sinn setti
að henni illan beyg og það leið yfir
hana.“ Eftir stutta kúnstpásu bæt-
ir Ásgerður við brosandi: „Ég las
að mörg vitni hefðu verið að þess-
um atburði.“
Gerðist eitthvað dularfullt í æf-
ingum ykkar á Carmen?
„Já, það var magnað að í fyrsta
skipti sem ég söng dauðaaríuna,
þar sem sagt er nákvæmlega
hvaða spil koma upp, þá fékk ég
spilin. Dauðinn kom bara!“
Hvaða spil fékkstu?
„Carmen syngur: Tígull, spaði,
dauði, og svo aftur og aftur,“ og
óneitanlega er rödd Ásgerðar
dramatísk í flutningnum. „Ég fékk
tígulfjarka, spaðaníu, spaðadrottn-
ingu og spaðaásinn.“
Þannig að þú þarft að vera
viðbúin því að þessi spil komi upp
á frumsýningu?
„Sjáum til. Vonum að maður
sleppi lifandi samt,“ svarar hún.
„Enda þorðum við ekki að frum-
sýna föstudaginn þrettánda,“ slær
Guðjón fram.
Verður áhorfendum hlýrra þeg-
ar þeir klofa snjóinn að lokinni
frumsýningu?
„Ég trúi ekki öðru,“ segir Guð-
jón.
„Ég held við séum með mjög
fallega sýningu í höndunum og ef
tónlist Bizet hreyfir ekki við fólki,
veit ég ekki hvað hrífur það.“
Leiklist | Söngleikurinn Carmen, byggður á óperu Bizet, frumsýndur í kvöld
Það dragast allir að Carmen
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ásgerður Júníusdóttir sem Carmen í suðrænni sveiflu á sviði Borgarleikhússins, ásamt dönsurum.
Í sýningunni er mikill blóðhiti, og væntanlega munu hjörtu áhorfenda einn-
ig slá hraðar, í takti við tónlist sem leikstjórinn segir „magnaða“.
Carmen ásamt Don José, sem Sveinn Geirsson leikur, en honum hefnist fyr-
ir að álíta hana einungis stundargaman og verður heltekinn af henni.
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
Söngleikur byggður á óperu
eftir Bizet
Leikstjóri: Guðjón Pedesen.
Danshöfundur: Stephen
Shropshire.
Tónlistarstjóri: Agnar Már
Magnússon.
Söngtextar: Davíð Þór Jóns-
son, Bergur Þór Ingólfsson,
Frank Hall, Kristján Hreins-
son, Sigríður Hagalín
Björnsdóttir, Sjón og Þor-
steinn Valdimarsson.
Handrit: Guðrún
Vilmundardóttir.
Leikgervi: Sigríður Rósa
Bjarnadóttir.
Hljóð: Ólafur Örn Thorodd-
sen.
Ljós: Lárus Björnsson.
Leikmynd og búningar:
Helga Stefánsdóttir.
Leikarar: Ásgerður Júníus-
dóttir, Birna Hafstein, Marta
Nordal, Kristjana Skúladótt-
ir, Sveinn Geirsson, Theodór
Júlíusson, Pétur Einarsson,
Guðmundur Ólafsson, Berg-
ur Þór Ingólfsson, Erlendur
Eiríksson og dansarar Ís-
lenska dansflokksins.
Hljómsveit: Agnar Már
Magnússon, Ólafur Jónsson/
Óskar Guðjónsson, Ásgeir
Ásgeirsson, Erik Qvick, Ein-
ar Jónsson/ Eiríkur Orri
Ólafsson, Róbert Þórhalls-
son/ Valdimar Kolbeinn Sig-
urðsson.
Carmen