Morgunblaðið - 14.01.2006, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JANÚAR 2006 35
andbún-
nn jafn-
myndu
keppni í
r þurfi
styrkja-
er
am-
fyrir í
ar. En
rður
mál-
n, eins
ur að
. Takast
með
egum
lang-
r til Ís-
lands án tolla og magntakmark-
ana. Fleiri búvörur bera toll og
sæta magntakmörkunum í inn-
flutningi til Evrópusambandsríkj-
anna en til Íslands, sem þykir
frjálslynt í samanburði. Í hinum
alþjóðlega verðsamanburði eru
það ekki íslenskar búvörur sem
njóta tollverndar sem draga með-
altalið upp, heldur ýmsar mat-
vörur sem hingað eru fluttar án
tolla eða magntakmarkana. Fyrr
en því er til fullnustu svarað
hvers vegna þetta er tilfellið er
ekki forsvaranlegt að leggja sök í
málinu alfarið við dyr landbún-
aðarins.
Blekkingarleikur Ingibjargar
Sólrúnar nær hámarki í umfjöllun
hennar um opinberan stuðning í
landbúnaði. Þær tölur sem hún
nefnir gegna helst því hlutverki
að veita alþjóðlegan samanburð-
argrunn og varpa ljósi á þróun
stuðnings yfir tíma. Ávinningur
neytenda af fórn landbúnaðarins
á altari frjálshyggjunnar verður
ekki metinn með þessum hætti.
Fellur formaður Samfylking-
arinnar svo í sama pytt og sumir
fræðimennirnir sem hún sækir
bókvitið í þegar hún gerir falskan
greinarmun á beingreiðslum og
framleiðslutengdum styrkjum.
Svo ég leiði Ingibjörgu Sólrúnu
og ráðgjafa hennar í sannleikann
er því þannig fyrir komið hér-
lendis að því sem næst öllum fjár-
framlögum úr ríkissjóði vegna bú-
vöruframleiðslu er miðlað til
framleiðenda í formi bein-
greiðslna. Þær beingreiðslur geta
bæði verið framleiðslutengdar,
eins og t.d. í mjólkurframleiðslu,
og óframleiðslutengdar, eins og
t.d. í sauðfjárrækt. Beingreiðslur
eru þannig engin uppfinning
Samfylkingarinnar, sem skartar
nýjum klæðum keisarans í mál-
inu.
Stöðug stefnumörkun
Í hlutverki mínu sem landbún-
aðarráðherra hef ég bæði verið
boðberi breytinga og talsmaður
fyrir því að landbúnaðinum verði
veitt raunhæf tækifæri til aðlög-
unar að breytingum á starfsum-
hverfi sínu. Með því að dusta ryk-
ið af gömlum gífuryrðum er engu
líkara en að Ingibjörg Sólrún átti
sig ekki á hvaða breytingum land-
búnaðurinn hefur sætt á und-
anförnum árum eða hvaða um-
ræður eiga sér stöðugt stað innan
hans um fjölþætta áhrifavalda og
kosti til aðlögunar. Eða er henni
sú staðreynd of sár, að það hefur
verið landbúnaðurinn sjálfur sem
hefur haft forgöngu í opinberri
umræðu um þessa breyting-
arvalda?
Ég lagði ríka áherslu á mál-
efnalegan undirbúning að nýjum
mjólkursamningi, sem
tók gildi sl. haust. Kall-
aði ég að stefnumót-
uninni bæði fulltrúa
framleiðenda og aðila
vinnumarkaðarins.
Vönduð skýrsla stefnu-
mótunarnefndarinnar
var kynnt í febrúar
2004. Hefði Ingibjörg
Sólrún kynnt sér efni
þessarar skýrslu væri
henni bæði ljóst hversu
langt landbúnaðurinn
er kominn í umræðum
um stefnuvalkosti til framtíðar og
hvaða sátt hefur náðst á milli
stjórnvalda, bænda og neytenda
hvað varðar fyrirkomulag op-
inbers stuðnings við landbún-
aðinn. Einnig gerði hún vel í því
að kynna sér skýrsluna „Íslensk-
ur landbúnaður í alþjóðlegu um-
hverfi“, sem unnin var á vegum
utanríkisráðuneytisins á árunum
2002-3 í samstarfi við landbún-
aðarráðuneytið og hagsmunaaðila
í landbúnaði.
Hagsmunir neytenda
Að yfirgripsmiklu stöðumati
loknu var það niðurstaða hinnar
fjölskipuðu stefnumótunarnefndar
að leggja til að framleiðslutengd-
um beingreiðslum yrði viðhaldið á
gildistíma nýs mjólkursamnings
og að sá tími yrði nýttur til að
undirbyggja þær stefnubreyt-
ingar, sem óhjákvæmilegar kunna
að verða vegna skuldbindinga
samfara alþjóðasamningum. Það
var og mat nefnd-
arinnar að með
þessu móti væri
lagður grunnur að
lækkandi vöru-
verði til neytenda
þegar horft væri
til framtíðar. Þetta
er sú stefna sem
stjórnvöld hafa
tekið í málinu.
Til lengri og
skemmri tíma lít
ég svo á að hags-
munir íslenskra
framleiðenda og neytenda fari
saman. Með markmið búvörulaga
og gildandi búvörusamninga að
leiðarljósi hlýtur það að vera
gagnkvæmt hagsmunamál að
stuðla að aukinni hagræðingu og
hagkvæmni í íslenskri búvöru-
framleiðslu, að lækka fram-
leiðslukostnað á íslenskum búvör-
um og að lækka vöruverð til
neytenda á íslenskri matvöru
ekkert síður en erlendri, hvort
sem hún er flutt inn með eða án
tolla. Að því marki sem stjórnvöld
kjósa að hafa áhrif á þessa þætti
liggur ljóst fyrir, og um það hafa
aðilar vinnumarkaðarins verið
sammála, að framleiðslutengdar
beingreiðslur eru einfaldasta og
skilvirkasta leiðin að þessum
markmiðum. Mjólkursamning-
urinn inniheldur skýr ákvæði um
að hann skuli endurskoða að því
marki sem heimildir Íslands á al-
þjóðavettvangi til að beita stuðn-
ingi af þessu tagi kunna að skerð-
ast. Þetta úrlausnarefni er
stöðugt viðfang landbúnaðarins,
ekki nýtt baráttumál Samfylking-
arinnar.
Lítið fer fyrir miðstýringu í ís-
lenskum landbúnaði í samanburði
við nágrannaþjóðir okkar, sér-
staklega ef litið er til Evrópusam-
bandsins. Ákveðið hámark er á
stuðningi við mjólkurframleiðslu,
en þar eins og í öðrum greinum
er mönnum frjálst að framleiða
eins og þeir meta sínar markaðs-
horfur heima og heiman. Þó
gamlar klisjur kunni að vera líf-
seigar, verða þær ekki sannari
með endurtekningunni.
Hvert liggur leið?
Getur það verið að sú spurning
sem Ingibjörg Sólrún er að reyna
að svara með málflutningi sínum
lúti að öðru og e.t.v. stærra álita-
efni en verði matvæla? Eru gagn-
kvæmir hagsmunir neytenda og
framleiðenda í landbúnaði
kannski fyrir henni? Sér hún í
þessari umræðu tækifæri til að
færa upp á yfirborðið raunveru-
legt stefnumarkmið Samfylking-
arinnar, þ.e.a.s. að færa Ísland
inn í Evrópusambandið? Verður
hagsmunum landsmanna betur
borgið við þær aðstæður? Bið ég
lesendur að staldra aðeins við,
leggja hlutlaust mat á stað-
reyndir málsins og leitast við að
komast að málefnalegri nið-
urstöðu.
bjargar Sólrúnar
Guðna Ágústsson
um-
að
rðið
nu-
ing-
ð færa
usam-
Höfundur er landbúnaðarráðherra.
Á vegum Skýrslutækni-félags Íslands hefirstarfað orðanefnd síð-an félagið var stofnað
1968. Ég hefi átt sæti í þeirri
nefnd síðan 1976 og unnið sam-
fleytt með þremur nefndar-
mönnum síðan 1978. Þeir eru:
Sigrún Helgadóttir tölfræðingur,
sem er formaður nefndarinnar,
dr. Þorsteinn Sæmundsson
stjörnufræðingur og
Örn S. Kaldalóns
kerfisfræðingur.
Stefán Briem eðl-
isfræðingur hefir
starfað með nefnd-
inni sem ritstjóri
mörg undanfarin ár.
Orðanefndin hefir
gefið út nokkur
orðasöfn. Helst
þeirra er Tölvuorða-
safn sem kom út í
fjórða sinn í haust
sem leið, aukið og
endurbætt. Þessi
nýja útgáfa var til umræðu í út-
varpsviðtali 21. desember síðast-
liðinn (í Speglinum á Rás 1), þar
sem fréttamaður spurði málfars-
ráðunaut Ríkisútvarpsins um álit
hans á útgáfunni. Ráðunauturinn
fór lofsamlegum orðum um hana,
t.d. um skýringarnar, en síðan
nefndi hann fáein orð sem honum
leist ekki á. Það er eðlilegt að
menn bregðist misvel við nýjum
orðum eða nýmerkingum. Það
þekkjum við öll. En sumir dómar
ráðunautarins voru á misskiln-
ingi byggðir og sumar fullyrð-
ingar hans svo rangar og villandi
að ekki verður við unað.
Þegar samstarf okkar fjór-
menninganna hófst 1978 hafði
mörg undanfarin ár verið rætt
um íslenskar þýðingar á ensku
fræðiheitunum „input“ og „out-
put“. Hugtökin eru ekki bundin
við tölvutækni. Margir þurftu á
þeim að halda í fræðum sínum,
m.a.s. málfræðingar, þegar rætt
var um huglæga vél eða vinnslu-
ferli. Það sem látið var í vélina
var kallað „input“, en það sem úr
henni kom hét „output“. Á ís-
lensku var fyrst gripið til
orðanna inntak og úttak, t.d. í
Málmyndunarfræði Jóns Gunn-
arssonar 1973 (fjölrit 1972), og
þeir sem sátu í Orðanefnd
Skýrslutæknifélagsins á undan
okkur höfðu einnig þessar þýð-
ingar í tölvuprentuðu orða-
skránni sem nefndin sendi frá sér
1974. En orðin inntak og úttak
höfðu verið notuð áður, og eru
enn notuð, í allt öðrum merk-
ingum.
Margir voru því ósáttir við
þessar þýðingar. Ég var einn af
þeim, og sama var að segja um
vin minn og læriföður, Halldór
Halldórsson prófessor. Hann
notaði orðin aðkast og frákast
þegar hann þýddi Mál og manns-
hug eftir Noam Chomsky, sem
kom út 1973 (sjá bls.
25), en var þó ekki
heldur sáttur við
þau orð. Síðar stakk
hann upp á orðunum
ílegð og frálegð sem
hann myndaði sjálf-
ur. Nú man ég ekki
lengur hvort hann
notaði þau á prenti,
en hann sagði mér
frá þeim, og við velt-
um þeim fyrir okk-
ur.
Mér leist að
mörgu leyti vel á orð
Halldórs, ílegð og frálegð, en
mér fannst þau skírskota full-
mikið til eiginleika, og sumum
þótti þau langsótt. Auk þess vildi
ég síður þurfa að grípa til ný-
myndana af þessu tilefni. Þá
komu mér í hug orðin ílag og frá-
lag. Þegar ég stakk upp á þeim á
fundi í orðanefndinni var þeim
ekki tekið með neinum fögnuði,
og sjálfur var ég ekki beinlínis
hrifinn af þeim, en að lokum þótti
okkur enginn kostur betri. Þess
vegna létum við þessi orð frá
okkur þegar í 1. útgáfu Tölvu-
orðasafns 1983. Síðan hafa þau
verið í öllum útgáfum þess og
notkun þeirra farið vaxandi. Orð-
unum inntak og úttak var þó ekki
hafnað. Þau hafa líka verið í öll-
um útgáfunum, en í skilgrein-
ingum orðasafnsins (í 2., 3. og 4.
útgáfu) hafa ritstjórar kosið að
nota orðin ílag og frálag. Enn
fremur hafa eðlisfræðingar og
stærðfræðingar notað þessi orð
eitthvað, eins og sjá má í hinum
útgefnu orðasöfnum þeirra,
Orðaskrá um eðlisfræði og skyld-
ar greinar (1996) og Orðaskrá Ís-
lenska stærðfræðafélagsins
(1997).
Orðin ílag og frálag eru því
enginn vonarpeningur, eins og
skilja mátti af útvarpsþættinum.
Þau hafa nú verið í notkun í
meira en 20 ár. Auk þess eru
þetta aldagömul orð, alþekkt úr
íslensku búskaparmáli, og mátti
raunar heyra að málfars-
ráðunauturinn kannaðist við frá-
lag sem minnti hann á sláturtíð,
og orðið búsílag þekkir hann auð-
vitað eins og aðrir. Það er vand-
lifað ef aldrei má nota íslensk orð
við endurnýjun orðaforðans, af
því að þau hafa áður verið notuð í
landbúnaði. Nú er farið að dofna
yfir notkun þessara orða í sveit-
um, og því er tilvalið að halda í
þeim lífi á nýjum vettvangi. Það
þótti reyndum merkisbónda
norður í Eyjafirði þegar ég
ræddi við hann nýlega.
Þessi orð þarf ekki að binda við
búskap. Þau hafa miklu víðari
skírskotun en svo, og myndun
þeirra ætti að vera auðskilin. Það
sem lagt er í (e-ð) er ílag, og frá-
lag heitir það sem lagt er frá, rétt
eins og framlag er það sem lagt
er fram og álag það sem lagt er á
(e-ð). Það skiptir ekki máli hvað
lagt er í eða frá eða fram eða á.
Þegar orðin ílag og frálag eru
notuð í tölvutækni, stærðfræði
eða málvísindum hafa þau sömu
undirstöðumerkingu og þau hafa
alltaf haft. Þó að notkunarsviðið
gæti verið mismunandi ætti það
ekki að koma að sök.
Orðin ílag og frálag fengu
vonda útreið hjá málfars-
ráðunaut Ríkisútvarpsins. Þau
voru nefnd sem dæmi um „hálf-
gerða tilgerð“ og skýringar með
þeim „alveg skelfilegar“, enda
séu ensku orðin „input“ og „out-
put“ löngu þýdd orð; „input“ sé
það sem sett er inn, það sé inn-
færsla í vél, og „output“ sé það
sem vélin skilar, þ.e. skil eða af-
köst. Tölva sé eins og hver önnur
vél sem afkastar svo og svo miklu
á sekúndu eða míkrósekúndu,
sagði ráðunautur. Nokkru síðar í
samtalinu voru ílag og frálag tal-
in nýyrði fyrir gömul og gild orð
– að óþörfu. Hver voru þau
gömlu og gildu orð?
Ef átt er við afköst fyrir „out-
put“ má finna þá þýðingu ásamt
öðrum í almennum orðabókum,
en hér eru til umræðu skilgreind,
fræðileg hugtök og íðorð. Síðan
við fórum að glíma við „input“ og
„output“ í orðanefndinni fyrir 27
árum höfum við farið vandlega
yfir allar tillögur sem við höfum
haft spurnir af og bættum mörgu
við frá eigin brjósti. Allt hefir
verið rætt í þaula fund eftir fund.
En aldrei hefi ég áður heyrt þær
þýðingar sem málfarsráðunautur
Ríkisútvarpsins sagði á dögunum
að væru til komnar fyrir löngu,
þ.e. innfærsla fyrir „input“ og
skil eða afköst fyrir „output“
(sem fræðilegt hugtak). Reyndar
virtist hann telja að ekki þyrfti
að þýða nafnorð með nafnorði;
hér nægði að nota sagnir, „setja
inn“ og „skila“. Komum betur að
þessu atriði síðar.
Fyrst fáein orð um nafnorðin
skil og afköst, úr því að þau voru
nefnd. Þau eru bæði í Tölvuorða-
safni og merkja sitt hvað, en
hvorugt sama og „output“, enda
eiga þau ekki við þar.
Orðið skil merkir fleira en eitt í
tölvutækni og ekki á það bæt-
andi. Það er t.d. sama og afhend-
ing þegar átt er við það sem á
ensku nefnist „delivery“ og er
allt annað en „output“.
Orðið afköst er í Tölvuorða-
safni haft um það sem á ensku
heitir „throughput“, og þar á það
heima, því að „throughput“ er
„mælikvarði á það hversu mikilli
vinnu gagnavinnslukerfi skilar á
tilteknu tímabili“, eins og það er
skilgreint í orðasafninu.
En „output“ er allt annað í
þessum fræðum; það er afurð en
ekki afköst. Við þekkjum
vinnsluferli sem hefst á hráefni
og endar á afurð. Þau orð má
nota í áþreifanlegu vinnslukerfi,
en þegar kemur að algerlega
huglægu ferli, eins og í stærð-
fræði og málfræði, eiga slík orð
illa við. Þess vegna er gott að
eiga völ á orðunum ílag og frálag,
sem fáir tengja nú lengur við
kjötskrokka og sláturtíð.
Oft hefir verið að því fundið að
í íðorðasöfnum, eins og Tölvu-
orðasafni, sé einblínt á þýðingar
stakra nafnorða, en orðalag eða
samhengi orðanna verði út undan
og sagnorð sniðgengin. Einstök
orð séu jafnvel þýdd að ástæðu-
lausu. Þetta er orðin gömul
tugga. Við erum ekki svo græn
að við höfum ekki rætt þetta mál
í Orðanefnd Skýrslutæknifélags-
ins. Það höfum við auðvitað gert
margsinnis, og líklega fáir jafn-
oft. Ritstjóri orðasafnsins, Stefán
Briem, gerir grein fyrir þessum
vanda í ágætum „Inngangi“ (bls.
11), sem notendur þessarar bók-
ar ættu að lesa. En okkar verk-
efni hefir ekki verið að þýða sam-
fellt mál eða semja almenna
orðabók með orðtökum og orða-
samböndum, heldur umfram allt
alþjóðlega staðla, þar sem hvert
hugtak er skilgreint. Við höfum
ekkert á móti því að íslenska fái
að njóta sín sem mál sagnorða og
frásagna. Öðru nær. Við viljum
stuðla að því, minnug þess að
orðalag verður ekki til án orða!
Íslenska er ekki eingöngu frá-
sagnarmál. Oft þarf að nota stök
orð til skýringar með myndum
eða myndritum einhvers konar,
línuritum eða í upptalningu í
töfluformi, á skjáborði o.s.frv., og
þá verður engum frásagnarstíl
við komið. Auk þess verður að
þýða þessi íðorð, eins og málfars-
ráðunautur sagði réttilega í fyrr-
nefndu viðtali. Hvert hugtak (í
staðli) verður að hafa sitt heiti.
Með því er ekki sagt að sífellt
skuli klifað á nafnorðum í ræðu
og riti, ef annars er kostur.
Tölvuorðasafn segir ekkert um
þetta, enda ekki hlutverk þess.
Það er einungis safn orða og hug-
taka.
Málfarsráðunautur Ríkis-
útvarpsins hneykslaðist á nafn-
orðinu smokur í 4. útgáfu Tölvu-
orðasafns. Það er þýðing á enska
orðinu „penetration“ sem haft er
um heimildarlausan aðgang að
gagnavinnslukerfi. Enska sögnin
„penetrate“ var ekki meðal íð-
orða í okkar heimildum og kom
því ekki til umræðu. Í 3. útgáfu
var „penetration“ þýtt með orð-
inu innbrot, en við endurskoðun
fannst okkur það ekki hæfa. Þýð-
ingin þyrfti fremur að tengjast
sögninni smokra en brjóta. Sam-
svarandi nafnorð ætti þá að vera
smokur (sbr. hokra og hokur).
Það er ekki verra en svo, að það
hefir verið notað í kveðskap sem
eignaður er séra Stefáni Ólafs-
syni í Vallanesi, einu af höfuð-
skáldum 17. aldar.
Tilefni voru gefin til fleiri at-
hugasemda, en þetta læt ég
nægja að sinni. Þrátt fyrir
nokkra sleggjudóma og missagn-
ir fagna ég þeim viðurkenning-
arorðum sem verk okkar hlaut í
heild sinni.
Lítið eitt um tölvutækniorð að gefnu tilefni
Eftir Baldur Jónsson
Baldur Jónsson
’En sumir dómarráðunautarins voru á
misskilningi byggðir
og sumar fullyrðingar
hans svo rangar og
villandi að ekki verður
við unað.‘
Höfundur er prófessor emeritus.
ú að fara yfir
ar leiðar vegna
sögn Pétur Þórs
mdastjóra. Þá
æri að vinna úr
rðar voru á síð-
á voru boraðar
holur til að afla
ög svæðisins og
m. Boranir leiddu
egulmælingar á
ða gerðar þegar
í apríl. Þá vinn-
orðurlands fyrir
grófhanna veg-
stnaðaráætlanir
og niðurstaða
ið negla endan-
ngingar verða,“
nn nefndi einnig
sstofnunar væri
erfisáhrif vegna
æmda við göng-
yrja á þessu í lok
ði Pétur Þór og
ð tækist.
karð hefur auk-
naði síðastliðin 8
ferð um skarðið
4.
ar leiðar á liðnu
ármálastofnanir
á að fjármagna
rgöng
nni
óna
i gangamunni
gönguráðherra,
Jóhannsson,
astjóri hjá
gs, samtaka
mundsson, skrif-