Morgunblaðið - 14.01.2006, Page 35

Morgunblaðið - 14.01.2006, Page 35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JANÚAR 2006 35 andbún- nn jafn- myndu keppni í r þurfi styrkja- er am- fyrir í ar. En rður mál- n, eins ur að . Takast með egum lang- r til Ís- lands án tolla og magntakmark- ana. Fleiri búvörur bera toll og sæta magntakmörkunum í inn- flutningi til Evrópusambandsríkj- anna en til Íslands, sem þykir frjálslynt í samanburði. Í hinum alþjóðlega verðsamanburði eru það ekki íslenskar búvörur sem njóta tollverndar sem draga með- altalið upp, heldur ýmsar mat- vörur sem hingað eru fluttar án tolla eða magntakmarkana. Fyrr en því er til fullnustu svarað hvers vegna þetta er tilfellið er ekki forsvaranlegt að leggja sök í málinu alfarið við dyr landbún- aðarins. Blekkingarleikur Ingibjargar Sólrúnar nær hámarki í umfjöllun hennar um opinberan stuðning í landbúnaði. Þær tölur sem hún nefnir gegna helst því hlutverki að veita alþjóðlegan samanburð- argrunn og varpa ljósi á þróun stuðnings yfir tíma. Ávinningur neytenda af fórn landbúnaðarins á altari frjálshyggjunnar verður ekki metinn með þessum hætti. Fellur formaður Samfylking- arinnar svo í sama pytt og sumir fræðimennirnir sem hún sækir bókvitið í þegar hún gerir falskan greinarmun á beingreiðslum og framleiðslutengdum styrkjum. Svo ég leiði Ingibjörgu Sólrúnu og ráðgjafa hennar í sannleikann er því þannig fyrir komið hér- lendis að því sem næst öllum fjár- framlögum úr ríkissjóði vegna bú- vöruframleiðslu er miðlað til framleiðenda í formi bein- greiðslna. Þær beingreiðslur geta bæði verið framleiðslutengdar, eins og t.d. í mjólkurframleiðslu, og óframleiðslutengdar, eins og t.d. í sauðfjárrækt. Beingreiðslur eru þannig engin uppfinning Samfylkingarinnar, sem skartar nýjum klæðum keisarans í mál- inu. Stöðug stefnumörkun Í hlutverki mínu sem landbún- aðarráðherra hef ég bæði verið boðberi breytinga og talsmaður fyrir því að landbúnaðinum verði veitt raunhæf tækifæri til aðlög- unar að breytingum á starfsum- hverfi sínu. Með því að dusta ryk- ið af gömlum gífuryrðum er engu líkara en að Ingibjörg Sólrún átti sig ekki á hvaða breytingum land- búnaðurinn hefur sætt á und- anförnum árum eða hvaða um- ræður eiga sér stöðugt stað innan hans um fjölþætta áhrifavalda og kosti til aðlögunar. Eða er henni sú staðreynd of sár, að það hefur verið landbúnaðurinn sjálfur sem hefur haft forgöngu í opinberri umræðu um þessa breyting- arvalda? Ég lagði ríka áherslu á mál- efnalegan undirbúning að nýjum mjólkursamningi, sem tók gildi sl. haust. Kall- aði ég að stefnumót- uninni bæði fulltrúa framleiðenda og aðila vinnumarkaðarins. Vönduð skýrsla stefnu- mótunarnefndarinnar var kynnt í febrúar 2004. Hefði Ingibjörg Sólrún kynnt sér efni þessarar skýrslu væri henni bæði ljóst hversu langt landbúnaðurinn er kominn í umræðum um stefnuvalkosti til framtíðar og hvaða sátt hefur náðst á milli stjórnvalda, bænda og neytenda hvað varðar fyrirkomulag op- inbers stuðnings við landbún- aðinn. Einnig gerði hún vel í því að kynna sér skýrsluna „Íslensk- ur landbúnaður í alþjóðlegu um- hverfi“, sem unnin var á vegum utanríkisráðuneytisins á árunum 2002-3 í samstarfi við landbún- aðarráðuneytið og hagsmunaaðila í landbúnaði. Hagsmunir neytenda Að yfirgripsmiklu stöðumati loknu var það niðurstaða hinnar fjölskipuðu stefnumótunarnefndar að leggja til að framleiðslutengd- um beingreiðslum yrði viðhaldið á gildistíma nýs mjólkursamnings og að sá tími yrði nýttur til að undirbyggja þær stefnubreyt- ingar, sem óhjákvæmilegar kunna að verða vegna skuldbindinga samfara alþjóðasamningum. Það var og mat nefnd- arinnar að með þessu móti væri lagður grunnur að lækkandi vöru- verði til neytenda þegar horft væri til framtíðar. Þetta er sú stefna sem stjórnvöld hafa tekið í málinu. Til lengri og skemmri tíma lít ég svo á að hags- munir íslenskra framleiðenda og neytenda fari saman. Með markmið búvörulaga og gildandi búvörusamninga að leiðarljósi hlýtur það að vera gagnkvæmt hagsmunamál að stuðla að aukinni hagræðingu og hagkvæmni í íslenskri búvöru- framleiðslu, að lækka fram- leiðslukostnað á íslenskum búvör- um og að lækka vöruverð til neytenda á íslenskri matvöru ekkert síður en erlendri, hvort sem hún er flutt inn með eða án tolla. Að því marki sem stjórnvöld kjósa að hafa áhrif á þessa þætti liggur ljóst fyrir, og um það hafa aðilar vinnumarkaðarins verið sammála, að framleiðslutengdar beingreiðslur eru einfaldasta og skilvirkasta leiðin að þessum markmiðum. Mjólkursamning- urinn inniheldur skýr ákvæði um að hann skuli endurskoða að því marki sem heimildir Íslands á al- þjóðavettvangi til að beita stuðn- ingi af þessu tagi kunna að skerð- ast. Þetta úrlausnarefni er stöðugt viðfang landbúnaðarins, ekki nýtt baráttumál Samfylking- arinnar. Lítið fer fyrir miðstýringu í ís- lenskum landbúnaði í samanburði við nágrannaþjóðir okkar, sér- staklega ef litið er til Evrópusam- bandsins. Ákveðið hámark er á stuðningi við mjólkurframleiðslu, en þar eins og í öðrum greinum er mönnum frjálst að framleiða eins og þeir meta sínar markaðs- horfur heima og heiman. Þó gamlar klisjur kunni að vera líf- seigar, verða þær ekki sannari með endurtekningunni. Hvert liggur leið? Getur það verið að sú spurning sem Ingibjörg Sólrún er að reyna að svara með málflutningi sínum lúti að öðru og e.t.v. stærra álita- efni en verði matvæla? Eru gagn- kvæmir hagsmunir neytenda og framleiðenda í landbúnaði kannski fyrir henni? Sér hún í þessari umræðu tækifæri til að færa upp á yfirborðið raunveru- legt stefnumarkmið Samfylking- arinnar, þ.e.a.s. að færa Ísland inn í Evrópusambandið? Verður hagsmunum landsmanna betur borgið við þær aðstæður? Bið ég lesendur að staldra aðeins við, leggja hlutlaust mat á stað- reyndir málsins og leitast við að komast að málefnalegri nið- urstöðu. bjargar Sólrúnar Guðna Ágústsson um- að rðið nu- ing- ð færa usam- Höfundur er landbúnaðarráðherra. Á vegum Skýrslutækni-félags Íslands hefirstarfað orðanefnd síð-an félagið var stofnað 1968. Ég hefi átt sæti í þeirri nefnd síðan 1976 og unnið sam- fleytt með þremur nefndar- mönnum síðan 1978. Þeir eru: Sigrún Helgadóttir tölfræðingur, sem er formaður nefndarinnar, dr. Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur og Örn S. Kaldalóns kerfisfræðingur. Stefán Briem eðl- isfræðingur hefir starfað með nefnd- inni sem ritstjóri mörg undanfarin ár. Orðanefndin hefir gefið út nokkur orðasöfn. Helst þeirra er Tölvuorða- safn sem kom út í fjórða sinn í haust sem leið, aukið og endurbætt. Þessi nýja útgáfa var til umræðu í út- varpsviðtali 21. desember síðast- liðinn (í Speglinum á Rás 1), þar sem fréttamaður spurði málfars- ráðunaut Ríkisútvarpsins um álit hans á útgáfunni. Ráðunauturinn fór lofsamlegum orðum um hana, t.d. um skýringarnar, en síðan nefndi hann fáein orð sem honum leist ekki á. Það er eðlilegt að menn bregðist misvel við nýjum orðum eða nýmerkingum. Það þekkjum við öll. En sumir dómar ráðunautarins voru á misskiln- ingi byggðir og sumar fullyrð- ingar hans svo rangar og villandi að ekki verður við unað. Þegar samstarf okkar fjór- menninganna hófst 1978 hafði mörg undanfarin ár verið rætt um íslenskar þýðingar á ensku fræðiheitunum „input“ og „out- put“. Hugtökin eru ekki bundin við tölvutækni. Margir þurftu á þeim að halda í fræðum sínum, m.a.s. málfræðingar, þegar rætt var um huglæga vél eða vinnslu- ferli. Það sem látið var í vélina var kallað „input“, en það sem úr henni kom hét „output“. Á ís- lensku var fyrst gripið til orðanna inntak og úttak, t.d. í Málmyndunarfræði Jóns Gunn- arssonar 1973 (fjölrit 1972), og þeir sem sátu í Orðanefnd Skýrslutæknifélagsins á undan okkur höfðu einnig þessar þýð- ingar í tölvuprentuðu orða- skránni sem nefndin sendi frá sér 1974. En orðin inntak og úttak höfðu verið notuð áður, og eru enn notuð, í allt öðrum merk- ingum. Margir voru því ósáttir við þessar þýðingar. Ég var einn af þeim, og sama var að segja um vin minn og læriföður, Halldór Halldórsson prófessor. Hann notaði orðin aðkast og frákast þegar hann þýddi Mál og manns- hug eftir Noam Chomsky, sem kom út 1973 (sjá bls. 25), en var þó ekki heldur sáttur við þau orð. Síðar stakk hann upp á orðunum ílegð og frálegð sem hann myndaði sjálf- ur. Nú man ég ekki lengur hvort hann notaði þau á prenti, en hann sagði mér frá þeim, og við velt- um þeim fyrir okk- ur. Mér leist að mörgu leyti vel á orð Halldórs, ílegð og frálegð, en mér fannst þau skírskota full- mikið til eiginleika, og sumum þótti þau langsótt. Auk þess vildi ég síður þurfa að grípa til ný- myndana af þessu tilefni. Þá komu mér í hug orðin ílag og frá- lag. Þegar ég stakk upp á þeim á fundi í orðanefndinni var þeim ekki tekið með neinum fögnuði, og sjálfur var ég ekki beinlínis hrifinn af þeim, en að lokum þótti okkur enginn kostur betri. Þess vegna létum við þessi orð frá okkur þegar í 1. útgáfu Tölvu- orðasafns 1983. Síðan hafa þau verið í öllum útgáfum þess og notkun þeirra farið vaxandi. Orð- unum inntak og úttak var þó ekki hafnað. Þau hafa líka verið í öll- um útgáfunum, en í skilgrein- ingum orðasafnsins (í 2., 3. og 4. útgáfu) hafa ritstjórar kosið að nota orðin ílag og frálag. Enn fremur hafa eðlisfræðingar og stærðfræðingar notað þessi orð eitthvað, eins og sjá má í hinum útgefnu orðasöfnum þeirra, Orðaskrá um eðlisfræði og skyld- ar greinar (1996) og Orðaskrá Ís- lenska stærðfræðafélagsins (1997). Orðin ílag og frálag eru því enginn vonarpeningur, eins og skilja mátti af útvarpsþættinum. Þau hafa nú verið í notkun í meira en 20 ár. Auk þess eru þetta aldagömul orð, alþekkt úr íslensku búskaparmáli, og mátti raunar heyra að málfars- ráðunauturinn kannaðist við frá- lag sem minnti hann á sláturtíð, og orðið búsílag þekkir hann auð- vitað eins og aðrir. Það er vand- lifað ef aldrei má nota íslensk orð við endurnýjun orðaforðans, af því að þau hafa áður verið notuð í landbúnaði. Nú er farið að dofna yfir notkun þessara orða í sveit- um, og því er tilvalið að halda í þeim lífi á nýjum vettvangi. Það þótti reyndum merkisbónda norður í Eyjafirði þegar ég ræddi við hann nýlega. Þessi orð þarf ekki að binda við búskap. Þau hafa miklu víðari skírskotun en svo, og myndun þeirra ætti að vera auðskilin. Það sem lagt er í (e-ð) er ílag, og frá- lag heitir það sem lagt er frá, rétt eins og framlag er það sem lagt er fram og álag það sem lagt er á (e-ð). Það skiptir ekki máli hvað lagt er í eða frá eða fram eða á. Þegar orðin ílag og frálag eru notuð í tölvutækni, stærðfræði eða málvísindum hafa þau sömu undirstöðumerkingu og þau hafa alltaf haft. Þó að notkunarsviðið gæti verið mismunandi ætti það ekki að koma að sök. Orðin ílag og frálag fengu vonda útreið hjá málfars- ráðunaut Ríkisútvarpsins. Þau voru nefnd sem dæmi um „hálf- gerða tilgerð“ og skýringar með þeim „alveg skelfilegar“, enda séu ensku orðin „input“ og „out- put“ löngu þýdd orð; „input“ sé það sem sett er inn, það sé inn- færsla í vél, og „output“ sé það sem vélin skilar, þ.e. skil eða af- köst. Tölva sé eins og hver önnur vél sem afkastar svo og svo miklu á sekúndu eða míkrósekúndu, sagði ráðunautur. Nokkru síðar í samtalinu voru ílag og frálag tal- in nýyrði fyrir gömul og gild orð – að óþörfu. Hver voru þau gömlu og gildu orð? Ef átt er við afköst fyrir „out- put“ má finna þá þýðingu ásamt öðrum í almennum orðabókum, en hér eru til umræðu skilgreind, fræðileg hugtök og íðorð. Síðan við fórum að glíma við „input“ og „output“ í orðanefndinni fyrir 27 árum höfum við farið vandlega yfir allar tillögur sem við höfum haft spurnir af og bættum mörgu við frá eigin brjósti. Allt hefir verið rætt í þaula fund eftir fund. En aldrei hefi ég áður heyrt þær þýðingar sem málfarsráðunautur Ríkisútvarpsins sagði á dögunum að væru til komnar fyrir löngu, þ.e. innfærsla fyrir „input“ og skil eða afköst fyrir „output“ (sem fræðilegt hugtak). Reyndar virtist hann telja að ekki þyrfti að þýða nafnorð með nafnorði; hér nægði að nota sagnir, „setja inn“ og „skila“. Komum betur að þessu atriði síðar. Fyrst fáein orð um nafnorðin skil og afköst, úr því að þau voru nefnd. Þau eru bæði í Tölvuorða- safni og merkja sitt hvað, en hvorugt sama og „output“, enda eiga þau ekki við þar. Orðið skil merkir fleira en eitt í tölvutækni og ekki á það bæt- andi. Það er t.d. sama og afhend- ing þegar átt er við það sem á ensku nefnist „delivery“ og er allt annað en „output“. Orðið afköst er í Tölvuorða- safni haft um það sem á ensku heitir „throughput“, og þar á það heima, því að „throughput“ er „mælikvarði á það hversu mikilli vinnu gagnavinnslukerfi skilar á tilteknu tímabili“, eins og það er skilgreint í orðasafninu. En „output“ er allt annað í þessum fræðum; það er afurð en ekki afköst. Við þekkjum vinnsluferli sem hefst á hráefni og endar á afurð. Þau orð má nota í áþreifanlegu vinnslukerfi, en þegar kemur að algerlega huglægu ferli, eins og í stærð- fræði og málfræði, eiga slík orð illa við. Þess vegna er gott að eiga völ á orðunum ílag og frálag, sem fáir tengja nú lengur við kjötskrokka og sláturtíð. Oft hefir verið að því fundið að í íðorðasöfnum, eins og Tölvu- orðasafni, sé einblínt á þýðingar stakra nafnorða, en orðalag eða samhengi orðanna verði út undan og sagnorð sniðgengin. Einstök orð séu jafnvel þýdd að ástæðu- lausu. Þetta er orðin gömul tugga. Við erum ekki svo græn að við höfum ekki rætt þetta mál í Orðanefnd Skýrslutæknifélags- ins. Það höfum við auðvitað gert margsinnis, og líklega fáir jafn- oft. Ritstjóri orðasafnsins, Stefán Briem, gerir grein fyrir þessum vanda í ágætum „Inngangi“ (bls. 11), sem notendur þessarar bók- ar ættu að lesa. En okkar verk- efni hefir ekki verið að þýða sam- fellt mál eða semja almenna orðabók með orðtökum og orða- samböndum, heldur umfram allt alþjóðlega staðla, þar sem hvert hugtak er skilgreint. Við höfum ekkert á móti því að íslenska fái að njóta sín sem mál sagnorða og frásagna. Öðru nær. Við viljum stuðla að því, minnug þess að orðalag verður ekki til án orða! Íslenska er ekki eingöngu frá- sagnarmál. Oft þarf að nota stök orð til skýringar með myndum eða myndritum einhvers konar, línuritum eða í upptalningu í töfluformi, á skjáborði o.s.frv., og þá verður engum frásagnarstíl við komið. Auk þess verður að þýða þessi íðorð, eins og málfars- ráðunautur sagði réttilega í fyrr- nefndu viðtali. Hvert hugtak (í staðli) verður að hafa sitt heiti. Með því er ekki sagt að sífellt skuli klifað á nafnorðum í ræðu og riti, ef annars er kostur. Tölvuorðasafn segir ekkert um þetta, enda ekki hlutverk þess. Það er einungis safn orða og hug- taka. Málfarsráðunautur Ríkis- útvarpsins hneykslaðist á nafn- orðinu smokur í 4. útgáfu Tölvu- orðasafns. Það er þýðing á enska orðinu „penetration“ sem haft er um heimildarlausan aðgang að gagnavinnslukerfi. Enska sögnin „penetrate“ var ekki meðal íð- orða í okkar heimildum og kom því ekki til umræðu. Í 3. útgáfu var „penetration“ þýtt með orð- inu innbrot, en við endurskoðun fannst okkur það ekki hæfa. Þýð- ingin þyrfti fremur að tengjast sögninni smokra en brjóta. Sam- svarandi nafnorð ætti þá að vera smokur (sbr. hokra og hokur). Það er ekki verra en svo, að það hefir verið notað í kveðskap sem eignaður er séra Stefáni Ólafs- syni í Vallanesi, einu af höfuð- skáldum 17. aldar. Tilefni voru gefin til fleiri at- hugasemda, en þetta læt ég nægja að sinni. Þrátt fyrir nokkra sleggjudóma og missagn- ir fagna ég þeim viðurkenning- arorðum sem verk okkar hlaut í heild sinni. Lítið eitt um tölvutækniorð að gefnu tilefni Eftir Baldur Jónsson Baldur Jónsson ’En sumir dómarráðunautarins voru á misskilningi byggðir og sumar fullyrðingar hans svo rangar og villandi að ekki verður við unað.‘ Höfundur er prófessor emeritus. ú að fara yfir ar leiðar vegna sögn Pétur Þórs mdastjóra. Þá æri að vinna úr rðar voru á síð- á voru boraðar holur til að afla ög svæðisins og m. Boranir leiddu egulmælingar á ða gerðar þegar í apríl. Þá vinn- orðurlands fyrir grófhanna veg- stnaðaráætlanir og niðurstaða ið negla endan- ngingar verða,“ nn nefndi einnig sstofnunar væri erfisáhrif vegna æmda við göng- yrja á þessu í lok ði Pétur Þór og ð tækist. karð hefur auk- naði síðastliðin 8 ferð um skarðið 4. ar leiðar á liðnu ármálastofnanir á að fjármagna rgöng nni óna i gangamunni gönguráðherra, Jóhannsson, astjóri hjá gs, samtaka mundsson, skrif-

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.