Morgunblaðið - 04.11.2006, Síða 39

byggðist ekki á sjóðsöfnun heldur
gegnumstreymi var lokað fyrir tæp-
um áratug. Nú eru greidd mun
hærri iðgjöld af nýjum starfsmönn-
um hjá ríki og sveitarfélögum og við
það miðað að iðgjaldið standi á hverj-
um tíma undir þeim réttindum sem
lofað er.
Laun eftirmanns
Hins vegar hafa þeir opinberu
starfsmenn sem greitt höfðu sam-
kvæmt eldra kerfi rétt til að halda
áfram í því til starfsloka og til
greiðslu lífeyrisréttinda í samræmi
við það. Lífeyrisréttindi þeirra
byggja á svonefndri eftirmanns-
reglu, þ.e.a.s. þeir fá í eftirlaun hlut-
fall dagvinnulauna eftirmanns í
starfi í samræmi við starfstíma. Það
fer því eftir launaþróun hjá hinu op-
inbera hvað þeir fá í eftirlaun, öfugt
við það sem nú tíðkast þar sem fólk
ávinnur sér stig til eftirlauna sem
eru verðtryggð miðað við vísitölu
neysluverðs. Þar sem laun hafa
hækkað langt umfram verðlag und-
anfarinn áratug hér á landi hafa líf-
eyrisskuldbindingar þessara lífeyr-
issjóða opinberra starfsmanna vaxið
hröðum skrefum ár frá ári. Þar til
viðbótar kemur að undir lok síðasta
áratugar var gerð kerfisbreyting á
launum opinberra starfsmanna og
hluti yfirvinnu færður inn í dag-
vinnulaun, sem jók enn frekar á líf-
eyrisskuldbindingar sjóðanna. Dag-
vinnulaun opinberra starfsmanna
hækkuðu um 7,2% á árinu 2005 og
hækkuðu skuldbindingar LSR (b) og
LH samsvarandi. Þegar horft er til
síðustu níu ára eða til ársbyrjunar
1997 hafa dagvinnulaun opinberra
starfsmanna hækkað að meðaltali
um 9,5% á ári eða samanlagt um
126,2% fram til síðustu áramóta og
lífeyrisskuldbindingarnar í hlutfalli
við það.
ríkið hafi greitt 10 milljarða króna
þar inn á undanförnum sjö árum.
Hallinn á Lífeyrissjóði starfsmanna
Reykjavíkurborgar er enn meiri eða
73% um síðustu áramót, en það hefur
einmitt komið fram að Reykjavíkur-
borg hyggst nota meirihluta þess
fjár sem fæst fyrir sölu Landsvirkj-
unar til greiðslu þessara lífeyris-
skuldbindinga og dugir þó ekki til.
Eignir í sjóðnum voru um síðustu
áramót 11,5 milljarðar króna, en
samt sem áður vantar um 30 millj-
arða króna í sjóðinn til þess að hann
eigi fyrir skuldbindingum sínum.
Svipað er komið fyrir Lífeyrissjóði
starfsmanna Akureyrarbæjar, en
bærinn hyggst einnig nota söluand-
virði eignarhlutar í Landsvirkjun til
greiðslu lífeyrisskuldbindinga. Þar
er hallinn tæp 69%. Eignir voru 2,1
milljarður um síðustu áramót, en
þrátt fyrir það vantar yfir 3 milljarða
króna til þess að sjóðurinn eigi fyrir
áföllnum lífeyrisskuldbindingum.
Ástandið er engu betra hjá öðrum
lífeyrissjóðum sveitarfélaga víða um
land. Þannig er hallinn á Eftirlauna-
sjóði starfsmanna Hafnarfjarðar-
bæjar 69%, Akraneskaupstaðar
73%, Reykjanesbæjar 83%, Nes-
kaupstaðar 85%, Húsavíkurbæjar
70% og Vestmannaeyja 97,5%. Stað-
an er sýnu skást hjá Lífeyrissjóði
starfsmanna Kópavogsbæjar þar
sem hallinn er „aðeins“ 44%. Þarna
er að sjálfsögðu um miklu lægri upp-
hæðir að ræða en hjá ríkinu, en engu
að síður um verulegar skuldbinding-
ar að ræða sem koma munu til
greiðslu jafnt og þétt á næstu ára-
tugum.
Sem betur fer er hins vegar vandi
þessara sjóða tímabundinn og mun
fyrirsjáanlega leysast að fullu á
næstu fjórum til fimm áratugum.
Ástæðan er sú að því lífeyriskerfi
sem hér hefur verið fjallað um og
Þannig er
arfsmanna
fyrir inn-
milljarða
og hallinn
rfræðinga
tt fyrir að
tar vegna
LSR og LH







 '
#
*$ * #
+2 2,H
-2
2.H
.2 .2/H
+2 /2+H
tæpa 6
til LSR
ráð
eiðslum
R voru
árslok
ót námu
na og
.
greidd-
d LSR í
endur-
á
a bak-
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 2006 39
Það tekur oftast nokkurntíma fyrir frumvörp tillaga að fara í gegnumþingið. Það er eðlilegt
og þannig á það að vera. Umræða
og vangaveltur hvers konar eru
nauðsynlegar áður en lög eru
sett, en lögin eru einmitt þær
leikreglur sem farið er eftir í
þjóðfélaginu.
Svo eru einnig sett
lög svona hviss-bang.
Kona hefði haldið að
slík lög væru alltaf
einhvers konar neyð-
arlög og mjög brýnar
ástæður lægju til
slíkrar lagasetningar,
en svoleiðis er það nú
samt ekki.
Lög um eftirlaun
afgreidd með hraði
Í desember fyrir
þrem árum var frum-
varpi til laga útbýtt í
þinginu miðvikudaginn
10. desember og samþykkt mánu-
daginn 15. desember. Þingheimur
kom meira að segja saman á
laugardegi svo áríðandi var að
koma málinu í gegn. Umræður
um frumvarpið stóðu í alls 4
klukkustundir og 55 mínútur. Í
klukkustund og ellefu mínútur
fimmtudaginn 11. desember. 3
klukkustundir og 29 mínútur
laugardaginn 13. desember og var
síðan var frumvarpið endanlega
afgreitt á tólf mínútum þann 15.
desember.
Nú segir örugglega einhver að
hér sé talað af mikilli vankunn-
áttu, það eru orð sem notuð eru
þegar gera á litið úr skoðunum
eða málflutningi einhvers. Til að
svara þeim söng strax þá er mér
mætavel kunnugt um að umræða
um þingmál fer að miklu leyti
fram í nefndum þingsins. Stund-
um er það á hinn bóginn svo að
þingmönnum sem misbýður frum-
vörp, efna til málþófs, sem kallað
er, þegar þeir hafa ekki önnur
ráð til að sýna vanþóknun sína á
málefninu. Enginn sá ástæðu til
að gera það í umræðum um þetta
frumvarp.
Frumvarpið var um eftirlaun
forseta Íslands, ráðherra, alþing-
ismanna og hæstaréttardómara –
og svo var lögum um þingfara-
kaup breytt svona pínku-pons í
leiðinni. Með samþykkt laganna
sögðu þingmenn sig og þá sér-
staklega ráðherra úr lögum við
aðra landmenn um afkomu á efri
árum Þingmenn höfðu svo sem
áður notið betri kjara en annað
fólk að þessu leyti en þarna
keyrði um þverbak.
Allir stjórnmálaflokkar
stóðu að frumvarpinu
Forsætisnefnd þingsins, en í
henni sitja þingmenn úr öllum
flokkum, lagði frumvarpið fram.
Þó ég hafi aldrei setið á þingi þá
veit ég nógu mikið um hvernig
hlutir ganga fyrir sig á þeim bæ
til þess að vera þess fullviss að
frumvarpið var lagt fram með
fullu samþykki formanna allra
stjórnmálaflokkanna sem eiga
fulltrúa á þingi.
Ég er hins vegar ekki alveg
jafn viss um hvernig þeim datt
þetta í hug. Og þó – þeir þóttust
vissir um að komast upp með
myrkraverkið. Þau þóttust viss
um að fólk mundi gleyma þessu
yfir jólin eða að minnsta kosti
mundi fólk gleyma þessu á þeim
þrem og hálfu ári sem þá var til
næstu kosninga. Svo fengu for-
menn stjórnarandstöðuflokkanna
líka einhverjar aukasposlur sem
þeim hefur örugglega þótt sann-
gjarnt. En það er ofar mínum
skilningi að einhverjum hafi þótt
meginefni frumvarpsins sann-
gjarnt – það var beinlínis frekleg
bíræfni.
Launakerfi þingmanna
var breytt
Það er reyndar svolítið kostu-
legt, finnst mér, að lítið hefur
verið talað um þá breytingu sem
varð á beinum launkjörum þing-
manna með frumvarpinu. Eft-
irlaunafrumvarpið svokallaða kom
því á að þingmenn fá nú sér-
staklega greitt fyrir að vera for-
menn nefnda og varaforsetar og í
sérstökum tilfellum geta varafor-
menn þingnefnda líka fengið
aukasposlur. Ætli það hafi verið
svo að menn nenntu ekki að taka
að sér þessi störf nema að fá
greitt fyrir þau?
Mér finnst þetta
sérstaklega athygli-
vert vegna þess að
þjónustan sem
þingnefndir og þá
ekki síst formenn
þeirra væntanlega
fá í þinginu er allt-
af að aukast. Svo ef
eitthvað er ætti að
vera minna álag
núna að vera for-
maður þingnefndar
en var fyrir tíu ár-
um. En það er nú
svo margt sem ég
ekki skil.
Kannski var þessi breyting á
launakerfinu bara enn ein aðferð
meirihlutans til að sýna minni-
hlutanum hvað hann skiptir litlu
máli, þingmenn minnihlutans fá
líka lægra kaup en hinir, því
varla eru margir þingmenn úr
stjórnarandstöðunni formenn eða
varaformenn í nefndum? Ef þessi
tilgáta mín er rétt þá er það í
takt við annað hjá þeim sem hafa
farið með völdin undanfarin ár,
nánast fullkomin fyrirlitning á
skoðunum minnihlutans – en
þetta var útúrdúr – aftur að eft-
irlaununum.
Meginefni
– eftirlaunin
Í upphafi er rétt að benda á að
við hin eigum almennt rétt á eft-
irlaunum við 67 ára aldur og alla
okkar hundsævi borgum við 10%
launa okkar í lífeyrissjóði. Þing-
menn og ráðherrar borga sama
hlutfall og við í lífeyrissjóði.
Fyrrverandi ráðherra á rétt á
eftirlaunum:
Ef hann er orðinn 65 ára
Ef hann hættir sem ráðherra
og er 60 ára
Hann getur líka farið á eft-
irlaun 55 ára ef hann hefur verið
ráðherra í 10 ár.
Fyrrverandi ráðherra fær 6%
af árslaunum fyrir hvert ár í
embætti og samsvarandi fyrir
hluta úr ári. Eftirlaunin fylgja
ráðherralaunum en geta ekki orð-
ið meira en 70% af þeirri upphæð
sem þau eru hverju sinni – nema
þegar þú hefur verið forsætisráð-
herra í tvö kjörtímabil, þá geta
eftirlaunin orðið 80% af laun-
unum. – Því ekki skyldi forsætis-
ráðherrann vera minni manneskja
í þessum efnum en forsetinn. Svo
eru alls konar ákvæði til að
hjálpa fólki að komast í þann úr-
valsflokk, sem ég tel ekki ástæðu
tíunda hér.
Þingmenn eru töluverðir eft-
irbátar ráðherranna þegar kemur
að lífeyrisréttindunum en þó al-
gjörir spíttbátar í samanburði við
venjulegt vinnandi fólk. Eins og
ráðherrar eiga fyrrverandi al-
þingismenn rétt á eftirlaunum ef
þeir hafa náð 65 ára aldri og ef
þeir hætta þingmennsku og eru
orðnir 60 ára. Þeir þurfa hins
vegar að hafa verið þingmenn í
16 ár ef þeir vilja á eftirlaun 55
ára, þar munar sex árum á þeim
og ráðherrum. Þingmaður fær 3%
af árslaunum í eftirlaun fyrir
hvert ár á þingi (munið að ráð-
herrar fá 6%) og eftirlaunin geta
orðið 70% af þingmannslaunum
hverju sinni. Þingmenn ná hins
vegar eingöngu þessum eft-
irlaunafríðindum ef þeir eru
meira en þrjú ár á þingi, við vilj-
um auðvitað ekki að einhverjir
sem detta ,,óvart“ inn á þing njóti
þessara kjara, þau eru eingöngu
fyrir fullgilda klúbbfélaga.
Hvernig er þetta svo allt sam-
an í samanburði við kjör venju-
legs fólks, upplýsingar um það
sæki ég í grein Hannesar Sig-
urðssonar, aðstoðarfram-
kvæmdastjóra Samtaka atvinnu-
lífisins, frá 4. maí sl. sem finna
má á vef SA.
Tveir menn hefja störf 53 ára,
þeir fá sama kaup, ráðherrakaup.
Þeir vinna í tólf ár, sem nemur
þrem kjörtímabilum, þá eru þeir
orðnir 65 ára. Annar mannanna
er ráðherra hinn forstjóri og
borgar í Lífeyrissjóð versl-
unarmanna. Ráherrann hefur á
þessu tímabili áunnið sér 592,
þús. kr. á mánuði ævilangt, for-
stjórinn 56 þús. kr. á mánuði.
Lífeyriskjör ráherrans eru 10 –
tíu – sinnum hærri. – Svo voru
ráðherrar að jesússa sig yfir svo-
kölluðum starfslokasamningum
forstjóra, sumir þeirra samninga
eru líklega næstum smáaurar
miðað við lífeyrisréttindi ráð-
herranna og eru starfslokasamn-
ingarnir þó ekki í neinum takti
við það sem gengur og gerist í
þjóðfélaginu.
Það er nákvæmlega sama
hvaða samanburður er tekinn,
alls staðar blasir við að eft-
irlaunalögin eru ekkert annað en
hneyksli. Einn uppáhalds-
samanburður minn er sá að ef
ráðherrar og þingmenn ættu að
lúta sömu lífeyriskjörum og við
hin, án þess að taka af þeim það
sem þau tóku sér í desember
2003 þá þyrftu laun ráðherra að
hækka um 70% – sjötíu prósent –
og laun þingmanna um 30% –
þrjátíu prósent.
Hin mikla
smjörklípa
Þegar búið var að hækka eft-
irlaunin sem raun bar vitni rak
fólk allt í einu augun í það þeir
sem höfðu unnið sér rétt til eft-
irlauna mega taka þau, þó svo
þeir eða þær séu enn í starfi.
Eins og Pétur Blöndal, alþing-
ismaður segir, það hefur alltaf
verið svoleiðis. Það hafði hins
vegar aldrei vakið athygli fyrr en
núna. Ég velti því fyrir mér hvers
vegna það vekur athygli núna, ég
held að ein ástæðan sé sú að það
þóknist ráðamönnum. Ég held að
það sé gamla góða smjörklípuað-
ferðin, stjórnunarstíllinn sem
kannski mætti kenna við Arn-
arhólinn, höfundurinn er alltaf
einhvers staðar nálægt honum.
Svo virðist sem tvær ágætar
flokksystur mínar hafi fallið fyrir
þessari mikilvirku stjórnunar-
aðferð. Allavega las ég um það í
blöðunum um daginn að þær
hyggist leggja fram frumvarp til
breytinga á eftirlaunafumvarpinu.
Breytingarnar snúa að því eftir
því sem ég fæ best skilið að menn
megi ekki taka eftirlaun sem þeir
öðlast samkvæmt frumvarpinu ef
þeir eru í störfum hjá ríkinu. En
hneykslið snýst ekkert um það.
Hneykslið er að eftirlaun ráða-
manna, ráðherra og þingmanna
(og hæstaréttardómara sem bætt
var í hópinn – líklega sem smá-
skammtasmjörklíputrikki) eru í
öðru sólkerfi en við hin. Það er
þessu sem þarf að breyta en ekki
hvenær hinir útvöldu byrja að
notfæra sér þessi réttindi sem
þeir hafa skammtað sér með ólög-
um. Það er ósvífni af þessu tagi
sem fær konu til að fara prófkjör
og vonast til að fólk styðji hana í
því.
Og þá mun hún leggja til að
ósóminn verði afnuminn með lög-
um – undanbragðalaust.
Um eftirlaunaósómann
Eftir Valgerði Bjarnadóttur » Það er nákvæmlegasama hvaða
samanburður er
tekinn, alls staðar
blasir við að
eftirlaunalögin eru
ekkert annað en
hneyksli.
Valgerður
Bjarnadóttir
Höfundur gefur kost á sér í 3.–5.
sæti í prófkjöri Samfylkingarinnar
í Reykjavík.
legra að leikreglurnar séu ramminn
sem stjórnvöld setja og þau hafi svo
það hlutverk að gæta þess að þær
reglur séu virtar?
Vinir sem til vamms segja
Og að lokum þetta:
Mér er óskiljanlegt þegar reynt
er í ritstjórnargrein Morgunblaðs-
ins að setja mig í hóp einhverra
ónefndra manna sem „byggðu
stjórnmálaferil sinn að verulegu
leyti á því að hnýta í Morgunblaðið
fyrir skoðanir þess“ og getum að því
leitt að mér sé „uppsigað við Morg-
unblaðið“. Hvers vegna verðskulda
ég þennan sess? Morgunblaðið
skrifar best og mest allra fjölmiðla
um sjávarútvegsmál og hefur notið
og nýtur álits fyrir. Sjálfur tala ég
um Morgunblaðið í grein minni sem
blaðið „sem mér hefur lengi verið
afar kært“ og „sem ég hef lesið
flesta útgáfudaga þess frá barns-
aldri“. Vonandi dregur leiðarahöf-
undur sannleiksgildi þeirra orða
ekki í efa?
En það breytir því ekki að þegar
ég er ósammála blaðinu í máli sem
ég tel að miklu varði og mér finnst
skrif þess vera ósanngjörn, þá læt
ég í mér heyra. Sjálfur hef ég ekki
elt ólar við allt það sem sagt hefur
verið og skrifað um þessi mál upp á
síðkastið á opinberum vettvangi. Og
vissulega má gagnrýna mig fyrir
slíkt fálæti. En vegna áratuga virð-
ingar minnar fyrir Morgunblaðinu
snerist ég til varnar – harkalegrar
varnar kannski – þegar mér fannst
skrifin ganga úr hófi. Það var ekki
vegna þess að ég bæri kala til blaðs-
ins heldur vegna hins gagnstæða.
Það gildir nefnilega ennþá, sem
sagt var um vininn sem til vamms
segir.
ekki síst hjá okkur
dyggum lesendum
þess.
Sjálfur ætla ég
ekki að ráfa niður á
það plan að ætla að
skoðanir Morg-
unblaðsins stafi af
þjónkun við einhvern
dulinn málstað. Ég
tek skoðanir blaðsins
eins og þær birtast og
vil fjalla um þær á
þeim efnislegu for-
sendum.
Verðugar og óverðugar
atvinnugreinar
Það er örugglega rétt sem Morg-
unblaðið segir. Við gætum vel lifað
góðu lífi án hvalveiða. Þökk sé þeirri
miklu efnahagslegu uppbyggingu
sem hefur orðið í landinu und-
anfarin ár. En snýst þetta um þá
spurningu? Er ekki eðlilegra að við
setjum tilteknar leikreglur þar sem
atvinnulífið á að starfa. Eigum við
ekki að gera þær kröfur til auð-
lindanýtingarinnar að hún sé sjálf-
bær, lúti lögum og reglum sem við
setjum og sé í samræmi við alþjóða-
reglur? Allt þetta uppfylla hval-
veiðar. Hinn efnahagslegi árangur
af veiðum og vinnslu er síðan á
ábyrgð þeirra sem í atvinnulífinu
starfa. Það getur ekki verið hlut-
verk stjórnmálamanna eða fjölmiðla
að velja hvort einstök atvinnufyr-
irtæki eða atvinnugreinar séu verð-
ugar eða óverðugar. Hvorki ég né
Morgunblaðið eigum að gegna því
hlutverki. Það er enginn vafi á því
að margir gætu búið til lista yfir at-
vinnugreinar sem gera mætti út-
lægar úr íslensku atvinnulífi án
þess að það yrði þjóðarbúinu ofviða.
En er það þannig sem við eigum að
hugsa og framkvæma? Er ekki eðli-
n ber
hönsk-
úast að ég
silki-
taflega að
ngi fá-
afi það að
minum“
r. Hvers
eim
rt, að
hinn 17.
erið af
n? Getur
dað sér að
ar ástæð-
g rakti þó
Morg-
sjá. Að
ar smekk-
ig í leið-
ð ætla
íslensku
gsmunum
lflutning
tstjórn-
er ótrú-
rtar blað-
st að orði
a alvar-
ðið er tek-
fa vægi;
vinnulífinu
Einar K. Guðfinnsson
Höfundur er sjávarútvegsráðherra.