Morgunblaðið - 16.11.2006, Qupperneq 38

38 FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SÚ SKRÍTNA skoðun hefur verið
á kreiki undanfarið að staða kvenna
á væntanlegum þingmannalista
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík sé á
einhvern hátt bág vegna þess að
flokksfólk valdi ívið
færri kvenkyns kandí-
data á hann en karl-
kyns. Eins og allir vita
kom efsta konan á list-
anum, Guðfinna S.
Bjarnadóttir, inn á
hann með eftirtekt-
arverðum glæsibrag.
Guðfinna er einn allra
hæfasti stjórnandi
landsins og ein af þeim
sem nú bera af flestum
í hópi allra íslenskra
kven- og karlkyns
stjórnmálamanna. Það
er þjóðinni mikið happ að fá konu
eins og Guðfinnu á Alþingi því hún er
í raun margra manna maki.
Vissulega var synd að Dögg Páls-
dóttir skyldi ekki komast ofar á
listann. En hún á samt stóran þátt í
því hve öflugur hann er. Ásta Möller
fékk góða kosningu og Sigríður And-
ersen og Grazyna M. Okuniewska
eru á topp tólf. Staða þessara kvenna
er á engan hátt bág heldur einmitt
sterk. Því samkvæmt hugmyndum
Sjálfstæðisflokksins um ein-
staklingsframtak eru þær allar sig-
urvegarar.
Lýðræðið er harður húsbóndi
Það þarf að hafa nóg af konum alls
staðar því kyn þeirra veitir jú mik-
ilvægt kynbundið sjónarhorn í bland
við margvíslega aðra hæfileika
þeirra sem einstaklinga. Og það hef-
ur sýnt sig að það getur verið mikill
kostur á einstaklingum að þeir séu
konur en ekki karlar. En óeðlileg af-
skipti af konum með handafli í próf-
kjörum og í þjóðfélaginu eru ekki í
anda sjálfstæðisstefnunnar um jöfn
tækifæri einstaklinga á eigin for-
sendum.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur mikla
trú á konum og vill að allar konur fái
tækifæri til að standa á eigin fótum
og þurfi ekki sífellt að standa undir
ásökunum um að hafa fengið allt upp
í hendurnar óverðskuldað. Konur á
listum Sjálfstæð-
isflokksins hafa líka
sjálfar unnið sér þann
sess sem þær skipa þar
ásamt sínu stuðnings-
fólki, í fullkomnu jafn-
rétti kvenna og karla.
Frelsi og lýðræði gera
þá kröfu til ein-
staklinga að þeir beri
ábyrgð á sjálfum sér,
beri nægilega virðingu
fyrir sjálfum sér og
öðru fólki og kenni öðr-
um ekki sífellt um farir
sínar. Sjálfstæðiskonur
líta enda ekki á sig sem fórnarlömb
og tapara heldur þvert á móti sem
sigurvegara hvað svo sem þær velja
að taka sér fyrir hendur. En lýðræð-
ið er vissulega harður húsbóndi og
auðvitað verður engin kona óbarin
biskup frekar en aðrir.
Ala á gremju og taparatilfinn-
ingu
Versti óvinur kvenna í dag eru
ekki karlar heldur málflutningur
sumra vinstrimanna sem ala sífellt á
gremju og taparatilfinningu kvenna
og mála mynd af þeim sem reiðum
eilífðarfórnarlömbum í eilífðarsjálfs-
vorkunn sem verða alltaf undir og
bera aldrei ábyrgð á eigin gjörðum
því það sé allt undir sólinni körlum
að kenna. Sumt vinstrafólk segir að
konur séu ófærar um að gera neitt á
eigin forsendum sem einstaklingar.
Að það þurfi sérréttindi fyrir þær á
öllum sviðum því þær séu svo veik-
geðja og óöruggar með sig að þær
verði annars alltaf undir sem ein-
staklingar. Þetta fólk vill ofvernda
konur eins og börn því þær höndli
ekki heiminn eins og hann er. Þannig
minna sumar vinstri konur stundum
á ofdekraða krakka sem heimta allt
fyrirhafnarlaust á silfurfati. Og ef
þær fá ekki strax það sem þær
heimta kenna þær körlum um að af-
henda það ekki, ala á óvild í þeirra
garð og hafa uppi hótanir.
Að mínum dómi er þetta ömurleg-
ur málflutningur sem dregur konur
sífellt niður í hlutverk fórnarlambs
og tapara um leið og hann gerir þær
stikkfrí fyrir ábyrgð á eigin lífi og at-
höfnum. Þessi málflutningur er mikil
óvirðing við allar konur og skaðar í
raun lýðræðið og jafnréttisbaráttuna
alla. Hann bitnar á öllum konum og
ekki minna á hæfileikaríkustu ein-
staklingunum úr hópi kvenna. Þeim
sem þora, vilja og geta. Því þeir sem
hann stunda vilja ekki byggja brýr
og taka gæfuspor inn í framtíðina
byggð á virðingu fyrir sjálfum sér og
öðrum heldur kynda undir lágu
sjálfsmati kvenna og reyna að
mynda gjá og ófrið milli kynjanna.
Sjálfstæðisflokkurinn hafnar al-
gjörlega slíkri vanvirðingu á konum
og öðru fólki. Og saman munu konur
og karlar í Sjálfstæðisflokknum
vinna sameiginlega sigra og ná mun
meiri árangri með því að sameina
krafta sína og bera virðingu fyrir
báðum kynjum en í hinu óvinnandi
stríði milli kynjanna og þessum eilífa
gremju- og fórnarlambsmálflutningi
sem vinstrimenn ala sífellt á. Þess
vegna eru konur framtíðarinnar
sjálfstæðiskonur.
Konur framtíðarinnar
eru sjálfstæðiskonur
Ragnar Halldórsson skrifar
um konur í stjórnmálum » Að mínum dómi erþetta ömurlegur
málflutningur sem
dregur konur sífellt nið-
ur í hlutverk fórn-
arlambs …
Ragnar Halldórsson
Höfundur er
kvikmyndagerðarmaður.
EITT sinn skal hver maður deyja
og eftir sitja þeir sem syrgja. Oft geta
heilu samfélögin eða stórir hópar inn-
an þeirra verið í sárum eftir skyndi-
leg slys, dauðsföll eða önnur áföll.
Ættingjar, vinir, vinnufélagar og ná-
grannar eru í sorg. Margir upplifa fé-
lagsleg vandamál í kjölfar áfalla
vegna þess að þeir einangra sig eða
vegna þess að aðrir veigra sér við að
umgangast þá. Heilsufarsleg, þar
með talin sálræn vandamál geta orðið
langvarandi, sérstaklega ef fólk fær
ekki viðeigandi hjálp. Fólk finnur oft
líkamlegan og andlegan sársauka.
Ágengar minningar og ímyndanir um
það sem gerðist eru tíðar og reynt er
að forðast það sem minnir á áfallið.
Það hefur sýnt sig að hjálp og
stuðningur hefur mikið að segja til
þess að geta tekist á við alvarlegar
lífskreppur.
Okkur sem vinnum með fólki sem
hefur orðið fyrir áföllum finnst við oft
standa vanmáttugt gagnvart því að
geta veitt þá hjálp sem þörf er á. En
hvernig er sú hjálp skipulögð af hálfu
hins opinbera? Hér verður athyglinni
sérstaklega beint að sveitarfélögum
og þeirra hlut í vegferð þeirra íbúa
sem verða fyrir miklum áföllum.
Bjargir sveitarfélaga
Í dag eru prestar, læknar og hjúkr-
unarfólk og í sumum tilvikum lög-
regla þungavigtarfólk í þeirri hjálp
sem sveitarfélög og opinberir aðilar
bjóða upp á. Þessir aðilar bregðast þá
strax við þegar áfallið verður. Þá ber
að hafa í huga að oft er þetta fólk sem
býr sjálft í sveitarfélaginu og getur
átt um sárt að binda. Lítið virðist
vera um aðgengilega sálfræðilega eða
geðræna hjálp. Líkleg skýring á því
er sú að smærri sveitarfélög hafa
ekki tiltækt starfsfólk sem er mennt-
að og þjálfað á þessum sviðum.
Skipulagning þjónustu
Rannsóknir hafa sýnt að þegar stór
áföll verða í byggðarlögum þarf því
oft að skipuleggja frá grunni þjón-
ustu við íbúana og er tilviljunum háð
hvort hún verður veitt yfir höfuð eða
hvernig hún þróast (Dyregrov, K.,
Dyregrov, A., Nordanger D. Tids-
skr.Nor Lægeforening. nr. 27, 1999).
Svo virðist sem mikið skorti á að ein-
hver skilgreindur farvegur sé til stað-
ar þegar áfall verður. Sjaldan virðast
vera fyrir hendi teymi
sem metið getur þörf
fyrir hjálp eða slík
teymi ekki nægjanlega
vel skilgreint til þess
að virka. Samhæfingu
virðist ábótavant og
enginn virðist bera
ábyrgð á því að þeir
sem þurfa á hjálp að
halda fái hana og að
þeim sé fylgt eftir eins
og þörf krefur.
Nauðsynlegt er fyrir
sveitarfélög að skipu-
leggja á kerfisbundinn hátt þá hjálp
og aðstoð sem þau bjóða þeim íbúum
sínum sem líða vegna áfalla. Besta
leiðin til þess að framkvæma þetta er
að hafa ákveðinn aðila sem skipulegg-
ur og stjórnar því sem gert er og að
hann sé hluti af þverfaglegu teymi
sem vinnur með stór áföll innan sveit-
arfélagsins. Þverfagleg samvinna er
mjög mikilvæg og getur hindrað að
þeir einstaklingar sem vinna vinnuna
brenni út við þær erfiðu aðstæður
sem oft skapast. Útbúa þarf skriflegt
skipulag sem tiltekur þá aðila sem
gegna mismunandi hlutverkum í
þjónustunni og hvernig þeir vinna
saman. Á þann hátt þurfa sveit-
arfélög að koma sér upp krepputeymi
vegna áfalla sem hent geta íbúana.
Markmið slíkra teyma er að fyr-
irbyggja heilsufarsleg vandamál með
því að tryggja þeim sem orðið hafa
illa úti sem fyrst eins góða þjónustu
og mögulegt er.
Tilboð um hjálp
Gott tilboð um hjálp eftir alvarlegt
áfall þarf að vera aðlagað þörfum ein-
staklinganna, það þarf að bjóða fram
þjónustuna jafnvel þó hennar sé ekki
óskað, hún þarf að koma fljótt til og
vara yfir ákveðið tímabil. Það er einn-
ig mjög mikilvægt að hugsað sé um
börnin bæði heima og í skóla. Oft
upplifir fólk hjálparleysi og sjokk eft-
ir áfall og er ekki í ástandi til þess að
leita sér hjálpar að eigin frumkvæði.
Mikilvægt er því að haft sé samband
við fólk í alvarlegri kreppu, jafnvel þó
ekki sé óskað eftir því. Hvort sem
hjálpin er sálfræðileg, í formi lyfja, af
hagkvæmum eða fjárhagslegum toga
þarf að bjóða hana, jafnvel þó fólk
hafni henni í fyrstu tilraun. Þá þarf að
hafa samband aftur og reyna að telja
fólk á að þiggja hjálp. Þannig er hægt
að vinna fyrirbyggjandi í stað þess að
bregðast við eftir á þegar í óefni er
komið. Þá er vert að hafa í huga þann
sparnað, bæði í formi þjáninga og
fjárhagslegs eðlis sem þess háttar
vinnubrögð leiða til.
Einnig er hægt að nýta krafta og
reynslu krepputeymis til hagsbóta
fyrir sveitarfélag til þess að takast á
við margháttaða erfiðleika annarra
en slysa og dauðsfalla. Þannig má
nefna til dæmis að bregðast við hóp-
uppsögnum, versnandi atvinnu-
ástandi, félagslegum vandamálum
hópa eða neikvæðri fjölmiðlaum-
fjöllun. Sveitarfélög þurfa að hlúa vel
að ímynd sinni til þess að laða til sín
fólk. Því betri þjónustu sem sveitarfé-
lagið veitir, því öflugra verður það og
því meira aðlaðandi fyrir einstaklinga
og fjölskyldur að setjast þar að og ljá
því krafta sína til frekari uppbygg-
ingar.
Þuríður Hjálmtýsdóttir er sálfræð-
ingur og starfar innan Reykjavík-
urakademíunnar.
Bragi Skúlason er sjúkra-
húsprestur.
Eitt sinn skal hver deyja
Þuríður Hjálmtýsdóttir og
Bragi Skúlason skrifa um
áfallahjálp
»Hvort sem hjálpin ersálfræðileg, í formi
lyfja, af hagkvæmum
eða fjárhagslegum toga
þarf að bjóða hana …
Þuríður Hjálmtýsdóttir
Þuríður er sálfræðingur og starfar
innan Reykjavíkurakademíunnar.
Bragi er sjúkrahúsprestur.
Bragi Skúlason
NÚ HAFA hneykslunargjarnir
aldeilis komist í feitt. Í leiklist-
ardeild Listaháskóla Íslands á að
hafa farið fram gjörningur sem
nemendur á fyrsta ári gengust fyr-
ir. Þar á að hafa verið klippt hár af
sköpum ungrar konu og ungur mað-
ur á að hafa pissað á
fætur hennar. Ég var
ekki á þessari sýningu
enda var hún víst ekki
opinber. En einhver
hefur farið með sög-
una út og nú eru fjöl-
miðlar búnir að vera
fullir af þessu í marga
daga enda líklegt til
að vekja áhuga fólks.
Menn geta haft
skiptar skoðanir á því
hvort atburður sem
þessi sé smekklegur
eða sé líklegur til að
skapa nýja stefnu í
leiklist, en látum það
liggja milli hluta. Ég
get hins vegar ekki
séð að þetta sé nokk-
uð nýtt, slíkt og því-
líkt hef ég séð mörg-
um sinnum á
leiksviðum erlendis og
enginn kippir sér upp
við það. Á Íslandi er-
um eftir því sem mér
finnst ca. 30 árum á
eftir samtímanum
hvað varðar umgengni
við nekt og allt sem
henni viðkemur. Í
þessu tilliti virðumst
við halla okkur mest að hinum eng-
ilsaxneska heimi, sérstaklega
Bandaríkjunum, sem eru teprulegri
en flest önnur ríki í hinum vestræna
heimi. Þetta er líka merkilegt fyrir
þá sök að í Bandaríkjunum er fram-
leitt heilmikið af klámi af grófustu
tegund.
Leiklistarskólar eru stofnanir
þar sem menn og konur læra að
leika. Því tilheyrir að kynnast sjálf-
um sér, bæði sínum tilfinningum og
sínum líkama. Leikarinn er stöðugt
að fara yfir einhver mörk, að gera
eitthvað á sviði sem hann gerir ekki
í daglegu lífi. Hann grætur á svið-
inu, hann öskrar á foreldra sína,
hann niðurlægir aðra og lætur nið-
urlægja sig vegna þess að hlut-
verkið krefst þess af honum. Það
hefur enginn neitt á móti því að
maður sé drepinn á miðju sviði jafn-
vel þótt blóðið spraut-
ist í allar áttir.
Leikhús sýnir ekki
lífið eins og það er, það
mundi enginn nenna að
horfa á slíkt. Leikhúsið
umbreytir veru-
leikanum, jafnvel af-
skræmir hann. Það
sýnir hluti á tveim
klukkutímum sem ger-
ast í raunveruleikanum
á heilli mannsævi og
aðra hluti á hálftíma
sem gerast í raunveru-
leikanum á sekúndum.
Leikarinn er stöðugt
að sýna atburði á sviði
sem hann mun aldrei
upplifa í raun og veru.
En hvers vegna för-
um við hin sem elskum
leikhúsið að sjá þetta?
Stundum förum við
einfaldlega til að hlæja,
til að sjá aðra láta eins
og fífl og gera það sem
við mundum sjálf aldr-
ei þora að gera. En oft-
ar förum við, held ég,
til að sjá leikarana
bregðast við aðstæðum
sem við annað hvort
þráum að komast í en
höfum litla von um að sú ósk rætist,
eða sem við erum hrædd við.
Kannski er það óttinn sem skiptir
mestu máli. Óttinn nagar okkur æv-
inlega frá morgni til kvölds alla
okkar ævi. Það er óttinn við missi
einhvers sem stendur manni nærri,
óttinn við slys og veikindi, óttinn við
að missa viðurkenningu annarra og
svo mætti lengi telja.
Leikhúsið getur ekki tekið frá
okkur óttann en það getur hjálpað
okkur að takast á við hann, þennan
nagandi ótta innan í okkur sjálfum.
Hinir fornu Grikkir notuðu orðið
katharsis um þá hreinsun sem get-
ur orðið ef við göngum í gegn um
harm og mótlæti. Leikhúsið veitir
okkur einmitt það tækifæri að
ganga í gegn um harm og mótlæti
án þess að þurfa að upplifa það í
raunveruleikanum.
En þá kem ég aftur að leik-
aranum. Hann er leiðsögumaður
okkar og hirðir meðan á leiksýn-
ingu stendur. Til þess að geta það
þarf hann að hafa farið út að sínum
mörkum, hafa kynnst því hvað hann
þolir, hvað hann vill og hvað hann
getur.
Í þessu samhengi get ég vel skilið
það sem gerðist í Listaháskólanum.
Nemendur fóru út að mörkunum,
hvort þeir fóru yfir þau verða þeir
sjálfir og kennarar þeirra að meta.
En mér finnst full ástæða til að
hrósa þeim fyrir kjarkinn. Mér
finnst ekki síður ástæða til að hrósa
Listaháskólanum fyrir að vernda
sína nemendur og taka enga op-
inbera afstöðu til þess sem gerðist.
Stúlkunni sem pissað var á hefur
vafalaust fundist hún niðurlægð en
ég geri ráð fyrir að hún hafi verið
samþykk tilrauninni. Hún hefur nú
reynsluna og getur spurt sig hvað
hún þolir og hvað hún þolir ekki. Ég
sé ekki stórkostlegan eðlismun á
þessu og því að gráta og hristast af
ekka á miðju sviði. Leikarinn er æv-
inlega nakinn jafnvel þótt hann sé
kappklæddur og í brynju. Það erum
við áhorfendurnir sem krefjumst
þess að horfa innan í hann og sjá
hans innstu hræringar. Leikarinn
þarf að þekkja sín mörk, hvar hann
verður að vernda sína eigin persónu
og hvar ekki. En til þess að finna
þessi mörk þarf hann fyrst og
fremst frelsi. Látum hann fá þetta
frelsi!
Um frelsi leiklistar
Reynir Vilhjálmsson
fjallar um leiklist
Reynir Vilhjálmsson
» Leikarinnþarf að
þekkja sín
mörk, hvar
hann verður að
vernda sína eig-
in persónu og
hvar ekki. En til
þess að finna
þessi mörk þarf
hann fyrst og
fremst frelsi.
Höfundur er framhaldsskólakennari.