Morgunblaðið - 28.02.2007, Blaðsíða 27

Stefán Ólafsson prófess-or birti grein hér íblaðinu 31. ágúst 2006undir heitinu „Aukn-
ing ójafnaðar á Íslandi“. Þar
hélt hann því fram, að eðl-
isbreyting hefði orðið á ís-
lenska hagkerfinu næstu fimm-
tán ár á undan.
Það hefði í fæstum
orðum breyst úr
norrænu velferð-
arríki með til-
tölulega jafna
tekjuskiptingu í átt
til Bretlands og
Bandaríkjanna,
þar sem tekju-
skipting væri
miklu ójafnari.
Hann birti með
mynd af svoköll-
uðum Gini-
stuðlum, sem mæla
ójafna tekjuskipt-
ingu, og sagði: „Eins og sjá má
á mynd 1 eru frændþjóðir okk-
ar í Skandinavíu með hvað
jöfnustu tekjuskiptinguna í
Evrópu, eins og þær hafa lengi
verið.“ Einnig sagði hann: „Við
erum hins vegar nú orðin jafn-
fætis Bretlandi, sem þekkt er
ásamt Bandaríkjunum fyrir
ójafna tekjuskiptingu og mik-
inn stéttamun í samfélags-
málum. Þetta eru umskipti í
tekjuskiptingu á Íslandi sem
líkja má við byltingu á því
sviði.“
Rangt reiknaður
Gini-stuðull Stefáns
Hér birti ég á 1. mynd tölur
þær um nokkra Gini-stuðla
2004, sem Stefán notaði í grein
sinni í Morgunblaðinu 31.
ágúst. Svörtu súlurnar eru
Gini-stuðlar viðmiðunarþjóða
Stefáns, Norðurlanda annars
vegar og Bretlands hins vegar,
en Stefán segir það land þekkt
„fyrir ójafna tekjuskiptingu og
mikinn stéttamun í samfélags-
málum“. Myndin sýnir vissu-
lega það, sem henni er ætlað,
að tekjuskipting á Íslandi hafi
færst í líkt horf og í Bretlandi:
Gini-stuðlar fyrir Norð-
urlöndum eru um og yfir 0,25,
en Gini-stuðull fyrir Bretland
2004 0,34 og fyrir Ísland sama
ár 0,35. Eftir grein Stefáns í
Morgunblaðinu hófust inn-
fjálgar umræður um það, að Ís-
land væri að breytast til hins
verra. Ég benti hins vegar á
það í fyrirlestri í Háskóla Ís-
lands 31. janúar 2007, að tölur
Stefáns væru rangar. Hann
tæki með í Gini-stuðlinum fyrir
Ísland allar tekjur, jafnt at-
vinnutekjur sem fjármagns-
tekjur, en í Gini-stuðlum fyrir
aðrar þjóðir væri ekki reiknað
með þeim hluta fjármagns-
tekna, sem stafaði af söluhagn-
aði af hlutabréfum og verð-
bréfum. Hann bæri saman
ósambærilega hluti. Þetta væri
eins og hann legði saman inn-
flutning á eplum og appelsínum
til Íslands og bæri saman við
innflutning á eplum einum
saman til annarra þjóða, en
kæmist síðan að þeirri nið-
urstöðu, að neysla Íslendinga á
eplum væri óvenjumikil.
Þar eð söluhagnaður af
hlutabréfum og verðbréfum
skiptist ójafnt eðli málsins
samkvæmt, verður hann til að
hækka Gini-stuðulinn fyrir Ís-
land verulega. Ályktanir Stef-
áns um það, að tekjuskipting á
Íslandi væri að breytast úr því,
sem hún væri á Norðurlöndum,
og í líkt horf og í Bretlandi,
voru því dregnar af röngum
forsendum. Stefán þyngdi vog-
ina eins og Schougaard kaup-
maður forðum, sem sagði við
Skúla Magnússon: „Mældu
rétt, strákur!“ og átti þá við, að
hann skyldi mæla rangt.
Skömmu eftir að ég flutti fyr-
irlestur minn, birti Evrópusam-
bandið nýja rannsókn á lífs-
kjörum og tekjudreifingu í
löndum álfunnar. Þar eru allir
Gini-stuðlar reiknaðir á réttan
hátt, með atvinnutekjum og
fjármagnstekjum öðrum en
söluhagnaði af hlutabréfum og
verðbréfum. Gini-stuðlarnir um
Norðurlönd, Ísland og Bret-
land samkvæmt þessari rann-
sókn sjást á 2.
mynd (en allar
tölur eru aðgengi-
legar á heimasíðu
Hagstofu Íslands,
þar sem skýrsla
Evrópusambands-
ins er birt í heild).
Þessi mynd
sýnir, að árið 2004
var tekjuskipting
á Ísland svipuð og
á Norðurlöndum,
séu viðurkenndar,
alþjóðlegar reikn-
ingsaðferðir not-
aðar. Gini-
stuðullinn fyrir Ísland var 0,25,
aðeins hærri en í Svíþjóð og
Danmörku og aðeins lægri en í
Finnlandi og Noregi, en tals-
vert lægri en í Bretlandi. Allt
tal Stefáns og skoðanasystkina
hans um það, að tekjuskipting
væri hér að komast í svipað
horf og í Bretlandi, sem þekkt
væri „fyrir ójafna tekjuskipt-
ingu og mikinn stéttamun í
samfélagsmálum“, var úr lausu
lofti gripið. Hin mikla frétt
hans um svo mikil umskipti, að
líkja mætti við byltingu, var
reist á röngum tölum. Fjallið
tók jóðsótt, og mús fæddist.
Þess má raunar geta, að í
rannsókn Evrópusambandsins
kom einnig fram, að fólk við
lágtekjumörk er næstfæst hlut-
fallslega á Íslandi í allri Evr-
ópu og þá um leið sennilega í
heiminum. Það er aðeins í Sví-
þjóð, þar sem færri búa við slík
lágtekjumörk eða hættu á fá-
tækt, eins og það er kallað.
Tölurnar í rannsókn Evrópu-
sambandsins eru frá 2003 og
2004. Þetta er athyglisvert í
ljósi þess, að fyrir kosning-
arnar 2003 héldu Stefán og
skoðanasystkini hans því fram,
að fátækt hefði aukist á Ís-
landi, svo að til vandræða
horfði, eins og meðal annars
má sjá á fréttaskýringu Hildar
Einarsdóttur hér í blaðinu 26.
janúar 2003. Enginn dregur í
efa, að fátækt sé til á Íslandi
eins og í öðrum löndum. En
það skiptir auðvitað máli að
vita, að hún er minni hér en
nánast alls staðar annars stað-
ar á byggðu bóli.
Stefán leiðréttir ekki
villuna um Gini-stuðla
Stefán Ólafsson leiðréttir
ekki villu sína beint, heldur
viðurkennir hana óbeint með
því að skipta um viðmið. Nú
ber hann Ísland ekki lengur
saman við Norðurlönd og Bret-
land, heldur við Ísland fyrir tíu
árum. Í Silfri Egils sunnudag-
inn 25. febrúar og í grein í
Morgunblaðinu daginn eftir
fullyrðir hann, að tekjuskipting
á Íslandi hafi orðið ójafnari hin
síðari ár, auk þess sem það
gefi ekki nógu góða mynd af
tekjuskiptingunni að sleppa
söluhagnaði af hlutabréfum og
verðbréfum. Setjum svo rök-
ræðunnar vegna, að Stefán hafi
rétt fyrir sér um þetta hvort
tveggja. Það breytir samt engu
um, að hann og skoðanasystkin
hans héldu öðru fram síðast-
liðið haust. Þá var aðalatriðið,
að tölur, sem fengnar væru
með alþjóðlegum reiknings-
aðferðum, sýndu, að tekjuskipt-
ingin á Íslandi væri að færast í
svipað horf og í Bretlandi og
jafnvel Bandaríkjunum. Orðaði
Jón Baldvin Hannibalsson það
eftirminnilega, þegar hann full-
yrti í sjónvarpi, að Ísland væri
að breytast í skrípamynd af
Bandaríkjunum, um leið og
hann mælti fyrir um, að Stefán
Ólafsson yrði ráðherra í nýrri
vinstri stjórn.
Ég tel líklegt, að tekjuskipt-
ing á Íslandi hafi orðið eitthvað
ójafnari hin síðari ár, ef allar
tekjur eru skoðaðar, fjár-
magnstekjur jafnt og atvinnu-
tekjur, eins og Stefán vill gera.
Þótt allir hafi orðið ríkari, hafa
hinir ríku orðið ríkari hraðar
en hinir fátæku. En annað er
að mínum dómi mikilvægara:
Hinir fátæku á Íslandi hafa
orðið ríkari hraðar en í lang-
flestum öðrum löndum. Í tölum
Stefáns sjálfs (sem nálgast má
á heimasíðu hans) kemur til
dæmis fram, að árin 1995–2000
bötnuðu kjör 20% tekjulægsta
hópsins á Íslandi um 3,1% á ári
að meðaltali, en kjör sama
hóps að meðaltali í löndum
OECD um 1,6%. Aðrar tölur,
sem ég hef fengið frá OECD
og kynnt opinberlega, hníga í
sömu átt. Með öðrum orðum
hafa kjör hinna tekjulægstu á
Íslandi batnað 50–100% hraðar
hin síðari ár en kjör hinna
tekjulægstu að meðaltali í lönd-
um OECD, sem eru þó ríkustu
lönd heims. Þetta er góður ár-
angur. Er það síðan sérstakt
áhyggjuefni, að nýjar fjár-
magnstekjur hafa myndast?
Slíkar tekjur voru nánast ekki
til áður og stafa af því, að fjár-
magn hefur flust í hendur ein-
staklinga og ber þar miklu
stærri og betri ávöxt en áður.
Skatttekjur ríkisins af fjár-
magnstekjum námu 2006 um
18 milljörðum króna. Er það
ekki fagnaðarefni, að um 100
fjölskyldur, sem hafa verulegar
fjármagnstekjur, kjósa að telja
þær fram á Íslandi frekar en í
Sviss, eins og þeim stendur
áreiðanlega til boða?
Ég hef líka bent á, að tæki-
færum fólks til að komast út úr
fátækt hefur fjölgað á Íslandi
með opnara og frjálsara hag-
kerfi. Nú er fjármagn ekki
lengur skammtað eftir stjórn-
málaítökum umsækjenda, held-
ur greiðslugetu þeirra og hagn-
aðarvon. Hér er full atvinna,
svo að menn geta unnið sig út
úr erfiðleikum, ólíkt því sem er
til dæmis í Svíþjóð, þar sem at-
vinnuleysi er mikið, sér-
staklega hjá ungu fólki. Á Ís-
landi eru líka traustir
lífeyrissjóðir, raunir hinir
sterkustu í heimi. Jöfnuður hér
hefur í þessum skilningi aukist.
Nokkrar aðrar reiknings-
skekkjur Stefáns
Um það má deila, hvort telja
eigi söluhagnað af hlutabréfum
með tekjum, eins og Stefán
Ólafsson vill gera. Vissulega er
fróðlegt að gera það. Reikn-
ingsaðferð Evrópusambandsins
er þó skýr: Þar er slíkum
tekjum sleppt. Til þess eru
gildar ástæður. Hlutabréf eru
eignir eins og hús. Það er ekki
alltaf söluhagnaður af þeim.
Þau hækka eða lækka í verði.
Á ríkið að endurgreiða fjár-
magnseigendum, þegar þeir
selja hlutabréf sín með tapi?
Tökum einfalt dæmi til frekari
skýringar. Stefán Ólafsson á
einbýlishús í Fossvogi, sem var
eflaust 50 milljón króna virði
fyrir þremur árum. Setjum
svo, sem er líklegt, að það hafi
hækkað í verði um tuttugu
milljónir krónur vegna góð-
ærisins 2005–2006. Skuldar
Stefán þá ríkissjóði tvær millj-
ónir króna í fjármagns-
tekjuskatt fyrir þessi tvö ár?
Það er óeðlilegt. Þetta eru ekki
reglulegar tekjur og víða ekki
skattlagðar. Unnt er að vísu að
fresta skattgreiðslum af sölu-
hagnaði með endurfjárfest-
ingum, en ýmis íslensk fyr-
irtæki, sem vilja leysa út
þennan hagnað, hafa flust til
annarra landa, þar sem slíkur
söluhagnaður er ekki skatt-
lagður. Það er raunverulegt
áhyggjuefni ólíkt ýmsum um-
ræðuefnum Stefáns.
Stefán gerir síðan vonda
villu, þegar hann tekur nú í
Morgunblaðinu 26. febrúar
2007 það dæmi um ójöfnuð á
Íslandi, að fjármagns-
tekjuskattur sé 10%, en skatt-
ur af atvinnutekjum hátt í 40%.
Í raun og veru er fjármagns-
tekjuskatturinn 26,2%, eins og
sést á einföldu dæmi. Hluta-
félag í eigu eins manns græðir
eina milljón króna. Það greiðir
18% tekjuskatt. Þá eru eftir
820 þúsund krónur, sem mað-
urinn tekur út í arð. Af þeim
innir hann af höndum 10% fjár-
magnstekjuskatt eða 82 þúsund
krónur. Hann hefur þá samtals
greitt 262 þúsund krónur af
þessari einu milljón eða 26,2%.
Þegar um húsaleigu er að
ræða, hefur fasteignin, sem
leigð er, eflaust að mestu leyti
verið reist fyrir fé, sem þegar
hefur verið greiddur tekju-
skattur af. Sama er að segja
um innstæður í bönkum.
Í Silfri Egils 25. janúar 2007
fór Stefán enn fremur með
staðlausa stafi um skattlagn-
ingu í öðrum löndum. Ég benti
honum þar á, að skattleys-
ismörk eru miklu lægri í Sví-
þjóð og á Írlandi en hér. Hann
svaraði því til, að lágtekjufólk
greiddi þar lægra hlutfall af
tekjum sínum en hátekjufólk,
því að í báðum löndum sé
tekjuskattur stighækkandi
ólíkt því, sem er hér á landi,
þar sem eru í raun aðeins tvö
skattstig, 0% skattur á þá, sem
hafa tekjur undir skattleys-
ismörkum, og 35,78% skattur á
tekjur umfram skattleys-
ismörk. Flókið er að vísu að
reikna út skattbyrði annars
staðar. En af yfirliti OECD um
skattkerfi aðildarríkjanna, sem
nálgast má á heimasíðu stofn-
unarinnar, sé ég ekki betur en
lágtekjumaður (til dæmis mað-
ur með 100 þúsund króna mán-
aðartekjur) greiði hærra hlut-
fall atvinnutekna í tekjuskatt í
Svíþjóð og á Írlandi en á Ís-
landi. Þetta stafar af miklu
lægri skattleysismörkum í
þessum löndum. Stefán fullyrti
líka í Silfri Egils, að fjár-
magnstekjuskattur væri 40% á
Írlandi. Þetta er rangt, eins og
sjá má á síðunni www.evca-
.com. Fjármagnstekjuskattur á
Írlandi er 20% á hagnað um-
fram verðbólgu, en vegna þess
að tekjuskattur á fyrirtæki er
þar talsvert lægri en hér,
12,5%, er hann í raun 30%, eins
og sjá má með sams konar út-
reikningum og á fjármagns-
tekjuskatti á Íslandi. Á 26,2%
og 30% er bita munur, ekki
fjár.
Stórkostlegur árangur
af skattalækkunum
Sannleikurinn er sá, að
skattalækkanirnar síðasta hálf-
an annan áratug á Íslandi hafa
skilað stórkostlegum árangri.
Til dæmis hafa skatttekjur af
fyrirtækjum hækkað mjög,
þótt skattheimtan eða skatt-
hlutfallið hafi lækkað. 45%
tekjuskattur á fyrirtæki skilaði
1991 í ríkissjóð röskum tveim-
ur milljörðum króna, en 18%
skattur skilar 2007 34 millj-
örðum króna. Þetta er ótrúlegt,
en satt. Nýlega lagði nefnd um
fjármálamarkaðinn, sem for-
sætisráðherra skipaði undir
forystu Sigurðar Einarssonar í
Kaupþingi, til, að tekjuskattur
á fyrirtæki yrði lækkaður niður
í 10%, svo að Íslendingar gætu
keppt um fyrirtæki og fjár-
magn við Íra, sem Stefán
Ólafsson tekur einmitt stund-
um dæmi af með velþóknun. Af
reynslu síðustu fimmtán ára
má ráða, að skatttekjur ríkisins
þurfa alls ekki að lækka við
þetta. Hitt er annað mál, að
jafna þarf muninn milli tekju-
skatts á atvinnutekjur og fjár-
magnstekjur. Ef tekjuskattur á
fyrirtæki lækkaði niður í 10%,
þá þyrfti hann að vera 19% á
atvinnutekjur, til þess að hann
yrði jafn 10% fjármagns-
tekjuskatti af ástæðum, sem
þegar hafa verið nefndar. Allir
myndu hagnast á þessu, ekki
síst láglaunafólk. Þótt vissulega
sé fátækt hér hverfandi og
tekjuskipting ein hin jafnasta í
heimi samkvæmt alþjóðlegum
könnunum, má gera betur.
Talnabrellur um tekjuskiptingu
Eftir Hannes Hólmstein
Gissurarson
»Með öðrum orðumhafa kjör hinna
tekjulægstu á Íslandi
batnað 50–100%
hraðar hin síðari ár
en kjör hinna tekju-
lægstu að meðaltali í
löndum OECD, sem
eru þó ríkustu lönd
heims.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Höfundur er prófessor
við Háskóla Íslands.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2007 27
nn hefur starfað um
mun vonandi gera um
egir Friðrik.
arisjóðsins fer fram 16.
eiðslu aðalfundar lok-
garnefnd sparisjóðsins
ðar væntanlega taka til
rumsjón með fram-
mi
stjórn Sparisjóðs
haft náið samráð við
sjóðsins og Fjármála-
un þessarar tillögu,
ega stóra gjöf að ræða
ofnun. Fordæmi mun
rir slíku framlagi.
eikning/Fanney Hauksdóttir
skrifstofur og önnur að-
mhönnun hússins.
hús
sjóðurinn
num að gjöf
s, Friðrik Friðriksson
á svæðinu að baki þeim.
ru 1.187 millj. kr. á
inu og hækkuðu um
2 millj. kr. frá fyrra
i. Uppistaðan í geng-
hagnaði af hlutabréf-
m kemur frá Exista hf.
g Kaupþingi hf. Við
ráningu Exista hf. í
auphöll Íslands jókst
ókfært virði sparisjóðs-
s í félaginu um ríflega
álfan milljarð króna.
naður
nblaðið/Skapti Hallgrímsson