Morgunblaðið - 28.02.2007, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
slendingar hafa lítið mátt
vera að því að ræða um
skýrslu Barnahjálpar
Sameinuðu þjóðanna
(Unicef) um hlutskipti
barna í ríkum löndum sem kom
út um daginn. Við vorum svo
heppin að vera ekki með í sam-
anburðinum svo að við höfum
ekki þurft að pæla í þessu, enda
eins gott því að við höfum öðrum
og mun mikilvægari hnöppum að
hneppa, hér eru peningamenn
fyrir rétti og klámhundar bíða
æstir eftir því að komast inn í
landið.
Það var annars margt harla at-
hyglisvert að finna í þessari
skýrslu, sem hefði getað orðið
efni í áhugaverða umræðu og fjöl-
miðlaskrif. En þetta var afgreitt
snöfurmannlega af íslenskum
miðlum á einum degi, og þeir
sneru sér á ný að því sem þjóðin
hefur í raun áhuga á: Peningum
og fólki sem græðir mikið.
Dapurlegt, í þessu samhengi,
er að sjá fyrstu skref nýs fjölmið-
ils á Íslandi, Krónikunnar. Ef
fjölmiðlar eru speglar samfélags-
ins mátti sjá á fyrstu forsíðu þess
blaðs spegilmynd íslensku þjóð-
arinnar í svakalegu „klósöppi“:
Hannes Smárason í svarthvítu. Í
næsta tölublaði voru spákaup-
menn á forsíðunni. Fer ekki á
milli mála á hvaða mið þessi nýj-
asti fjölmiðill ætlar að róa; þau
hin sömu og allir hinir – nýríku
Íslendingana.
Ég skal viðurkenna að Unicef-
skýrslan er löngu liðin tíð (sjálf-
sagt einhverjar tvær vikur síðan
hún var í fréttum) og vísast að
lesendur séu búnir að gleyma því
litla sem þeir sáu um hana í fjöl-
miðlum, enda margt meira spenn-
andi verið á seyði síðan.
Það var afar athyglisvert að í
efstu sætunum á lista landanna
sem fjallað var um í skýrslunni
voru lönd sem löngum hafa þótt
afskaplega óspennandi á Íslandi,
Holland og Svíþjóð, en löndin þar
sem hlutskipti barna er síst eru
einmitt þau lönd þar sem mest
tækifæri eru á að græða peninga,
Bandaríkin og Bretland.
Þetta er ótvíræð vísbending um
að áhersla á þetta tvennt, pen-
inga og börn, fari ekki saman,
heldur stefni þvert á móti í and-
stæðar áttir. Ofboðslegur áhugi
íslenskra fjölmiðla á nýríku fólki
og hvers kyns viðskiptum gefur
ennfremur vísbendingu um í
hvora áttina íslenskt samfélag
stefni. Enda ekki langt síðan bent
var á að misskipting auðs á Ís-
landi fari vaxandi og samfélags-
gerðin sé sífellt meira farin að
líkjast þeirri bresku.
Nú kann einhver að vilja benda
á að það hafi líka komið fram ný-
lega að fátækt sé lítil á Íslandi,
og það gildi líka um börn, hér búi
færri börn við fátækt en gerist í
öðrum löndum. Þar með á að vera
afgreitt það sem máli skiptir sam-
kvæmt því eina viðmiði sem haft
er á Íslandi núna: peningaviðmið-
inu. Við erum auðug þjóð að með-
altali, svo hvers meira getum við
óskað okkur?
Reyndar er ekkert undarlegt að
þetta viðmið sé það fyrsta sem
kemur upp í hugann. Brjóstvitið
segir manni að auður sé frumskil-
yrði velferðar, og þess vegna er
kannski eðlilegt að draga án frek-
ari umhugsunar þá ályktun að því
meira sem til sé af peningum því
fleiri eigi tækifæri á að láta sér
líða vel, bara ef þeir vilji og kunni
að grípa tækifærin sem gefast. Sé
áhersla lögð á auðinn hljóti það að
leiða til velferðar og hamingju.
Sú staðreynd – sem sífellt fleiri
rannsóknir leiða í ljós – að of-
boðslegur auður fáeinna manna
skilar ekki aukinni velferð og
hamingju fjölmargra annarra, og
jafnvel ekki einu sinni auðmann-
anna sjálfra, gengur því gegn
brjóstvitinu, og maður þarf svolít-
ið að taka á honum stóra sínum til
að átta sig á því hvernig það má
vera að misskipting auðs komi
engum til góða, heldur öllum illa.
En Unicef-skýrslan kann ein-
mitt að gefa vísbendingu um
hvernig þetta má vera. Einn höf-
unda hennar, Jonathan Bradshaw,
prófessor við York-háskóla, sagði
við BBC að helstu ástæður dap-
urlegs hlutskiptis breskra barna
væru fátækt og einsemd. Tvöfalt
fleiri börn byggju við fátækt en
árið 1979 og aðeins 40 af hundraði
breskra barna fannst vinir sínir
hjálplegir og vingjarnlegir.
Bradshaw sagðist lesa úr nið-
urstöðum skýrslunnar að þjóð-
félagsgerðin í þeim löndum sem
verst komu út einkenndist af mis-
kunnarleysi. Og miskunnarleysi
stafar af skorti á samkennd, og
skortur á samkennd stafar af
skorti á sameiginlegri sjálfsmynd.
Samfélagsgjáin sem myndast með
misskiptingu auðs er fyrst og
fremst fólgin í því, að þeir sem
búa sitthvorumegin við hana
hætta að upplifa hvorir aðra sem
meðborgara sína, sem fólk eins og
sjálfa sig, og þar með hverfur
samkenndin með þeim og mis-
kunnarleysi gagnvart þeim tekur
við.
Kannski getur fullorðið fólk
með þroskaða skynsemi komist
yfir slíka gjá, en börnum sem
alast upp við hana verður hún
óyfirstíganleg hindrun sem jafn-
vel getur heft skynsemisþroska
þeirra, þannig að miskunnarleysi í
garð annarra verður þeim sjálf-
sagður hlutur.
Það er ómaksins vert að gera
tilraun til að koma einkunn-
arorðum Unicef-skýrslunnar á ís-
lensku og láta fljóta hér með, þótt
einhverjum kunni að finnast þau
froðukennd og tilfinningahlaðin
um of:
„Hinn sanni mælikvarði á stöðu
þjóðar er hversu vel hún hugsar
um börnin sín – heilsu þeirra og
öryggi, efnahag þeirra, menntun
þeirra og félagsmótun, og tilfinn-
ingu þeirra fyrir því að þau séu
elskuð, metin að verðleikum og
talin með í fjölskyldunni og þjóð-
félaginu sem þau fæðast inn í.“
Velferð
barna
»Kannski getur fullorðið fólk með þroskaðaskynsemi komist yfir slíka gjá, en börnum
sem alast upp við hana verður hún óyfirstíganleg
hindrun sem jafnvel getur heft skynsemisþroska
þeirra, þannig að miskunnarleysi í garð annarra
verður þeim sjálfsagður hlutur.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ÞAÐ var á einhverjum kosn-
ingafundi á Seltjarnarnesi fyrir ein-
um 17 árum að undirritaður var
fenginn til að leika á harmonikku.
Ekki komst sá leikur í annála en í
miðju spurningaflóði fundarmanna
stóð upp ung og hnarreist kona og
svaraði fyrir hönd framboðsins,
skýrt og skilmerkilega.
Við eftirgrennslan var
mér sagt að hún héti
Siv Friðleifsdóttir og
fundurinn var ef ég
man rétt, með eldri
borgurum á Seltjarn-
arnesi. Skrítin tilviljun
það.
Núna skrifumst við á
í Morgunblaðinu, Siv
leggur verk sín undir
dóm kjósenda í vor og
ég mun örugglega ekki
leika á harmonikku á
kosningafundi með
henni. Framsóknarflokkurinn þarf
meira til.
Fyrir nokkrum dögum birtist
grein eftir mig í Morgunblaðinu um
meðferðina á Framkvæmdasjóði
aldraðra. Þar vakti ég m.a. athygli á
þeirri ákvörðun heilbrigðisráðherra
að láta sjóðinn borga kostnað við
gerð og dreifingu bæklings um sýn
og áherslur ráðherrans í öldr-
unarmálum. Sú upphæð var nærri
ein og hálf milljón króna. Ég lýsti
þeirri skoðun minni að ráðherrann
ætti að skammast sín fyrir þetta.
Í Morgunblaðinu 23. febrúar sl.
svarar svo Siv fyrir sig og segir
þetta hafa verið hið þarfasta verk,
hún skammist sín ekki neitt og sjálf-
sagt að Framkvæmdasjóðurinn fjár-
magni svo gott framtak enda sam-
rýmist það reglum sjóðsins.
Siðlaust en löglegt var einu sinni
sagt. Útgefandi bæklingsins er heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið en samkvæmt þessu hefði út-
gefandinn frekar átt að vera
Framkvæmdasjóður aldraðra eða
ráðherrann sjálfur með styrk frá
Framkvæmdasjóðnum!
Ég fullyrði að það hefði aldrei
hvarflað að Landssambandi eldri
borgara að láta dreifa þessum bækl-
ingi með blaði sínu ef það hefði verið
sagt að greiðandinn að burðargjöld-
unum væri Framkvæmdasjóður
aldraðra en ekki heil-
brigðisráðuneytið.
Það er því ekki von á
neinni afsökunarbeiðni
frá Siv en eldri borg-
arar og aðrir lands-
menn ættu að minnast
þessa í kosningunum í
vor.
Það var stutt á milli
þess á liðnu ári að Siv
tók við embætti heil-
brigðis- og trygging-
armálaráðherra og
AFA – Aðstandenda-
félag aldraðra var
stofnað. Eitt fyrsta verk félagsins
var að standa fyrir fundi í Há-
skólabíói, sem kallaður var; þjóð-
fundur um þjóðarátak í málum aldr-
aðra. Fundurinn var skömmu fyrir
sveitarstjórnakosningarnar og þar
sátu margir forystumenn á palli m.a.
ráðherrar heilbrigðismála og fjár-
mála. Í troðfullu húsinu urðu menn
vitni að því að verðandi borgarstjóri,
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, talaði í
austur en flokksfélagi hans, Árni
Mathiesen fjármálaráðherra, í vest-
ur og varði mestum tíma í að rakka
niður málflutning Stefáns Ólafs-
sonar, fyrr á fundinum. Þegar hall-
aði á fjármálaráðherrann, kom hon-
um vörn úr óvæntri átt. Félagi hans
í ríkisstjórninni, Siv Friðleifsdóttir,
varði sinn mann. Þá varð mörgum
ljóst að það yrði engin þjóðarsátt um
málefni aldraðra. Tækifæri Sivjar
Friðleifsdóttur að taka höndum
saman með eldri borgurum og að-
standendum þeirra í málum aldr-
aðra, rann þarna henni úr greipum.
Í lok nóvember sl. stóð AFA aftur
fyrir fundi í Háskólabíói um baráttu-
mál aldraðra. Þar var þess krafist að
ríkissjóður skilaði þeim fimm millj-
örðum, sem teknir hafa verið úr
Framkvæmdasjóði aldraðra til ann-
arra hluta en byggingar hjúkr-
unarheimila. Með þeirri upphæð
mætti gjörbreyta ástandinu á stutt-
um tíma. Svarið kom í fjárlögunum
fyrir 2007, en þar var ekki bætt við
einni krónu, heldur vísað á árin 2008
og 2009, þegar 1.300 milljónir ættu
að koma úr ríkissjóði til byggingar
hjúkrunarheimila. Þar fór síðasta
tækifæri Sivjar Friðleifsdóttur að
láta verkin tala. Nýtt Alþingi og ný
ríkisstjórn mun svo ráða því hvað
verður um þrettán hundruð millj-
ónirnar.
Ef Siv Friðleifsdóttir hefði í upp-
hafi núverandi ráðherraferils sest
niður með samtökum aðstandenda
og eldri borgara og mótað sameig-
inlega stefnu til að eyða biðlistunum
eftir hjúkrunarrými og fjölbýlinu á
hjúkrunarheimilunum væri ástandið
bjartara í dag. Ferill hennar í mál-
efnum aldraðra er ferill hinna glöt-
uðu tækifæra. Misvitrir embætt-
ismenn og skilningssljór
fjármálaráðherrar hafa orðið hennar
félagsskapur. Það er ekki nóg að
gefa út bæklinga og taka skóflu-
stungur og láta Framkvæmdasjóð
aldraðra og framtíðina borga. Svo
nálgast skuldadagurinn mikli, 12.
maí í vor.
Skóflustungur duga ekki
Reynir Ingibjartsson svarar
grein Sivjar Friðleifsdóttur
heilbrigðisráðherra
» Ferill hennar í mál-efnum aldraðra er
ferill hinna glötuðu
tækifæra.
Reynir Ingibjartsson
Höfundur er formaður AFA –
Aðstandendafélags aldraðra.
HINN 2. júní sl. voru lög um lög-
gildingu starfsheitisins grafískur
hönnuður samþykkt á Alþingi.
Í meginatriðum fela lögin það í
sér að þeir einir hafa
rétt á að nota starfs-
heitið grafískur hönn-
uður sem lokið hafa
námi á háskólastigi í
greininni og útskrifast
með BA-gráðu úr ís-
lenskum eða erlendum
háskóla. Að jöfnu við
BA-gráðuna er lagt
lokapróf í grafískri
hönnun úr Myndlista-
og handíðaskóla Ís-
lands og Myndlista-
skólanum á Akureyri.
Þeir sem uppfylla
framangreind skilyrði þurfa ekki
að sækja sérstaklega um að nota
starfsheitið, rétturinn til þess
fylgir prófgráðunni.
Margir hafa sótt ýmis námskeið í
einstökum þáttum grafískrar hönn-
unar. Slík námskeið veita engum
rétt á að kalla sig grafískan hönnuð
og gildir þá einu hversu mörg eða
löng námskeiðin eru. Þeir sem lært
hafa grafíska hönnun í erlendum
skólum sem útskrifa ekki með BA-
gráðu, en starfa á háskólastigi,
þurfa að sækja um leyfi til að nota
starfsheitið hjá iðnaðarráðuneyt-
inu. Það er fagfélag grafískra
hönnuða, Félag íslenskra teiknara,
ásamt stéttarfélagi þeirra, Félagi
grafískra teiknara, sem er ráðu-
neytinu til ráðgjafar um það hvað
telst vera fullgilt nám til að öðlast
rétt á að nota starfsheitið.
Það er Félagi íslenskra teiknara
mikið gleðiefni að þessi löggilding
skuli hafa verið staðfest enda er
það trú okkar að hún hafi verið
löngu tímabær. Frumvarp um lög-
gildingu hafði fyrir nokkrum árum
dagað uppi á alþingi, svo fréttir um
samþykkt frumvarps-
ins á síðustu dögum
þingsins vöktu mikinn
fögnuð. Það er trú
okkar að löggildingin
auki faglegt gildi graf-
ískrar hönnunar og
styrki bæði menntun
hönnuðarins og starfs-
greinina. Hún eykur
auk þess vitund al-
mennings á mikilvægi
góðrar hönnunar og
þess að leita til fag-
manna. Löggildingin
er einnig viðurkenning
á hönnun sem sérstöku fagi og
þeirri trú sem menn hafa á mögu-
leikum hugmyndaríkra íslenskra
hönnuða í framtíðinni. Við höfum á
að skipa mikið af frábærum hönn-
uðum sem vekja mikla athygli þar
sem þeir sýna verk sín og mögu-
leikar til útrásar eða atvinnu-
uppbyggingar eru gríðarlega mikl-
ir ef hlúð er að íslenskri hönnun á
viðeigandi hátt. Það væri t.d. mikið
framfaraspor ef fagfélög á hönn-
unarsviði hefðu sameiginlega að-
stöðu fyrir skrifstofu- og fundahald
og gætu þannig unnið betur saman
að fræðslu og framgangi hönnunar
hér á landi.
Það hefur lengi verið þyrnir í
augum grafískra hönnuða að fólk
sem litla eða enga menntun hefur í
faginu skuli kalla sig grafíska
hönnuði og taka að sér verkefni
fyrir fólk og fyrirtæki úti í bæ. Oft
á tíðum er tölvukunnátta og for-
ritaeign það eina sem þetta fólk á
sameiginlegt með fagmönnum. En
það er alveg sama hversu vel mað-
ur kann á tölvuna, það mun aldrei
koma í stað 3–4 ára náms í öllum
grunnþáttum hönnunar.
Grafísk hönnun er úthugsuð,
tæknileg og skapandi framkvæmd.
Hún er ekki bara einföld fram-
leiðsla á myndefni, heldur felur
grafísk hönnun í sér greiningu,
skipulagningu og framsetningu á
myndrænum lausnum á verkefnum
sem tengjast á einhvern hátt sam-
skiptum. Verkefni grafískra hönn-
uða eru mjög fjölbreytt; pen-
ingaseðlar, frímerki, umbúðir,
vöru- og firmamerki, auglýsingar,
veggspjöld og myndskreytingar
eru aðeins hluti af því sem við
fáumst við.
Um leið og við minnum þá á sem
ekki hafa til þess menntun, en hafa
kallað sig grafíska hönnuði, að taka
upp annað starfsheiti, bendum við
fólki á að leita til fagmanna – lög-
giltra grafískra hönnuða.
Grafískur hönnuður –
löggilding á starfsheiti
Haukur Már Hauksson skrifar
um löggildingu starfsheitisins
grafískur hönnuður
» Það er trú okkar aðlöggildingin auki
faglegt gildi grafískrar
hönnunar og styrki
bæði menntun hönn-
uðarins og starfsgrein-
ina.
Haukur Már Hauksson
Höfundur er formaður
Félags íslenskra teiknara.