Morgunblaðið - 01.04.2007, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 01.04.2007, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ N etverjar hafa áreið- anlega tekið eftir því að alfræðiorðabókin Wiki- pedia.org kemur of- arlega upp í leitarnið- urstöðum vinsælustu leitarvélanna. Í kjölfar- ið hafa margir gert það að vana að fara beint inn á vefinn áður en ann- arra heimilda er leitað. En hvað er svona sér- stakt við þennan ört vaxandi vef? Wikipedia er svokallað frjálst alfræðirit, sem vísar til þess að það er skrifað í samvinnu not- enda í sjálfboðavinnu um allan heim og er til á yfir tvö hundruð tungumálum, m.a. íslensku á slóðinni is.Wikipedia.org. Ritið er í stöðugri endurskoðun og gera notendur um allan heim þúsundir breytinga á hverjum klukkutíma. Breytingarnar eru skráðar og er fylgst með skemmdarverkum og bulli og reynt að fjarlæga slíkt fljótt. Skemmdarverk og áreiðanleiki Þrátt fyrir þessar varúðarráðstafanir hefur margt gerst sem fær fólk til að efast um áreið- anleika Wikipediu. Í síðasta mánuði þurfti Wiki- pedia að biðja leikarann og grínistann Sindbad afsökunar á því að hafa sagt hann látinn. Fréttir af láti hans voru ótímabærar og var greininni um Sinbad breytt um leið og málið komst upp. Sökudólgurinn fannst í gegnum IP-tölu og er sá hinn sami kominn í ævilangt bann. Skemmd- arvargar eru settir í bann og því gæta virkir notendur Wikipediu að því hvað þeir birta á vefnum. Essjay, einn úr þessum hópi, var staðinn að því að ljúga til um bakgrunn sinn. Hann sagðist vera guðfræðiprófessor í Bandaríkjunum en var í raun hinn 24 ára gamli Ryan Jordan og hafði ekki lokið háskólanámi. Upp komst um Jordan og hann er kominn í Wikipediu-bann. Deilan stóð ekki um gæði greina hans, þau voru ekki dregin í efa, en samfélagið í kringum netal- fræðiorðabókina er byggt á trausti og Jordan skrifar þar ei meir. Reyndar virðist sumum greinum sérstaklega hætt við skemmdarverkum og hefur aðgangur almennings verið lokaður að þeim, eins og að greininni um Bill Gates, stofnanda Microsoft. Annar stofnandi Wikipediu, Jimmy Wales, Í HNOTSKURN »Wikipedia hóf göngu sína á ensku 15. janúar2001. » Íslenska Wikipedia var sett á laggirnar 5.desember 2003 og inniheldur núna um 14 þúsund greinar. »Alls eru sex milljón greinar á 250tungumálum í Wikipediu, þar af eru 1,6 milljónir í ensku útgáfunni. Mesti vöxturinn er nú á öðrum tungumálum en ensku. »Bandaríkjamað-urinn Jimmy Wa- les, annar stofnandi Wikipediu, er mikill frumkvöðull á Netinu. Hann hefur komið að öðrum wiki-verkefnum, m.a. góð- gerðarstofnuninni Wikimedia og fyrirtækinu Wikia, Inc. Hann hyggst stofna leitarvél, sem byggð er á svipuðum forsendum. »Á Wikimedia.org er að finnahlekki á fleiri wiki-vefi eins og wiktionary.org, sem er opin orðabók og lærdómsvefinn wikibooks.org, sem vert er að kanna. »Wikipedia nýtur sívaxandi vin-sælda og var sjötti vinsælasti vefur heims í desember sl. með 165 milljónir staka notendur, samkvæmt upplýsinga- fyrirtækinu comScore. »Wikipedia komst á topp tíu listann íBandaríkjunum í fyrsta sinn í janúar sl. með 42,9 milljónir stakra notenda. Not- endum hefur fjölgað hratt en fyrir ári var sambærileg tala 18,3 milljónir og vefurinn í 33. sæti yfir þá vinsælustu vestra. Netinu. Að þeirra mati var Wikipedia „of frjáls- leg með óbandarísk gildi“. Conservapedia er nú með 3.400 greinar og stækkar stöðugt. Conservapediu-fólki fannst grein Wikipediu um fóstureyðingu vera eins og auglýsing fyrir verknaðinn. Einnig hafði það áhyggjur af því að Wikipedia væri „sex sinnum frjálslyndari“ en bandarískur almenningur og að villur úr net- orðabókinni frjálslegu ættu of greiðan aðgang inn í dagblöðin. Sjónarhorn þessara tveggja hópa er svo sannarlega ekki það sama. Wales, fyrrnefndur netfrumkvöðull, hefur ekki áhyggjur af samkeppninni og svarar því einungis til að „frjáls menning eigi sér engin takmörk“. Hann segir að fólk eigi að geta treyst Wikipediu. Lykilatriðið sé að gæta að því að greinarnar séu góðar. Almennri skynsemi er aldrei ofaukið. Kannski verður samkeppnin meiri frá Citi- zendium.org, nýrri alfræðiorðabók á Netinu, en prufuútgáfa opin almenningi fór í loftið í vik- unni. Maðurinn á bak við hana er Larry Sanger, en hann er jafnframt annar stofnandi Wikipediu ásamt Wales. Uppúr því samstarfi slitnaði og nú ætlar Sanger að eigin sögn að bjóða upp á áreið- anlegri alfræðiorðabók en fyrrverandi félagi sinn. Samfélag Citizendium byggist meira á sér- fræðingum og hlutur almennings er ekki eins stór og í Wikipediu. Núna eru um 1.100 greinar á Citizendium, miðað við sex milljón á Wiki- pediu, en Sanger vonast eftir hröðum vexti. Almennt er ekki mælt með því að nota Wiki- pediu eða reyndar aðrar alfræðiorðabækur sem heimildir í háskólanámi. Wikipedia er góður staður til að hefja rannsóknir og fá grunn- upplýsingar um ýmsa hluti. Ekki má heldur gleyma því að Wikipedia birtir ekki í raun neitt vissi ekki að hann hefði gaman af skák fyrr en hann las það á netalfræðiorðabókinni. Villurnar eru því misalvarlegar og koma kannski ekki all- ar að sök. Það góða við opna aðganginn er að fólk getur að sjálfsögðu tekið út vitleysu sem það les um sjálft sig. Þar vakna siðferðilegar spurningar því möguleiki er á að einstaklingar taki út upplýsingar sem þeim mislíkar, þó sann- ar séu. Er þetta nóg til að afskrifa Wikipediu? Varla. Rannsóknir sýna fram á að hún er ámóta áreið- anleg og Britannica hvað vísindagreinar varðar. Tímaritið Nature greindi frá athugun sem leiddi í ljós að margvíslegar villur var að finna á báð- um stöðum. Af þeim vísindagreinum sem kann- aðar voru fundust álíka margar villur á hvorum stað. Á Wikipediu voru þær um fjórar en í Brit- annicu um þrjár í dæmigerðri vísindagrein. Wikipedia endurspeglar líka áhugasvið þeirra sem skrifa inn á hana og er að finna þar margar greinar um rokkhljómsveitir og fræga fólkið í Hollywood, sem ekki er að finna í Brit- annicu. Táknrænt er að þegar Franz Ferdinand er flett upp á báðum stöðum er erkihertoginn í fyrirrúmi í Britannicu en á Wikipediu er bæði að finna greinargóðar upplýsingar um hertog- ann og líka rokkhljómsveitina vinsælu sem dregur nafn sitt af honum. Leitin að sannleikanum „Hugtakið „sannleikur“ hefur verið á hröðu undanhaldi og hugtakið „sjónarhorn“ nánast leyst það af hólmi. Fæstir eru lengur vissir um neitt, flestir efast og þurfa að ganga í gegnum djúpa reynslu og rökræðu til að móta sér stað- fasta skoðun. Vissan sjálf er þó ævinlega utan seilingar,“ skrifaði heimspekingurinn og rithöf- undurinn Gunnar Hersveinn í pistli í Lesbók Morgunblaðsins 10. mars sl. og eiga þessar hug- leiðingar ágætlega við hér. Sannleikur Wikipediu fellur ekki öllum í geð þrátt fyrir hlutlausa ritstjórn- arstefnu. Nýverið tók hópur fólks sig til í Bandaríkjunum og stofnaði netalfræðiorða- bókina Conserva- pediu, strang- trúaða systur Wikipediu á nýtt, ekki nýjar kenningar eða rannsóknir, þar sem það er nauðsynlegt að vitna í þekktar og áreiðanlegar heimildir. Wales benti á í viðtali við Time.com að gæði Wikipediu séu miklu meiri nú en fyrir þremur árum. Að sögn Wales er verið að hanna hug- búnað sem gerir það að verkum að hægt verður að stöðva breytingar frá óþekktum notendum til að koma í veg fyrir að lifandi fólk sé sagt látið og annað þess háttar. Eða að Tony Blair sé „sendi- tík George Bush“ og að Robbie Williams „lifi á hömstrum“, eins og stóð í stuttan tíma á Netinu. Andlegar æfingar fjöldans Af hverju skrifar fólk á Wikipediu? Wales hefur svar við því. „Fólk áttar sig á því að það er gaman að stunda andlegar æfingar innan ákveðins samfélags. Við ætlum ekki að fara að borga fólki fyrir að skrifa greinar. Fólk spyr aldrei af hverju fólk spili körfubolta ókeypis þó margir fái mikið borgað fyrir að taka þátt í íþróttinni.“ Vissulega fara fallega innbundnar bækur, skrifaðar af færum fræðingum, vel í hillu. Bókin táknar ákveðið öryggi og stöðugt ástand, ekki síbreytilegt eins og netalfræðiorðabók. Ekki má þó gleyma því að fólk með völd og peninga milli handanna hefur í gegnum tíðina reynt að stjórna upplýsingaflæði með ýmsum hætti, jafnt í bókum sem öðrum miðlum. Fyrir hinn staka snilling sem vill rísa upp úr fjöldanum er Wikipedia ekki rétti staðurinn til að láta ljós sitt skína, heldur byggist vefurinn á samvinnu fjölda fólks. Eftir stendur að fólk vill leggja til ólaunaða vinnu á Wikipediu í leit að einhvers konar sannleika og ekki ólíklegt að vef- urinn eigi enn eftir að eflast. ALFRÆÐI ALMENNINGS »Sannleikur Wikipediu fellur ekki öllum í geð
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.