Morgunblaðið - 01.04.2007, Blaðsíða 26

stríðsglæpir
26 SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er nú farið að fyrnast
yfir einstök atriði í dóms-
salnum, en þetta var
óskaplega þrúgandi lífs-
reynsla, sem situr ein-
hvers staðar í manni ennþá. En eyði-
leggingin utan réttarsalarins stendur
mér ljóslifandi fyrir hugskots-
sjónum,“ segir Sverri Þórðarson.
Í frásögn hans; Í rjettarsalnum í
Nürnberg, sem birtist í Morg-
unblaðinu 16. ágúst 1946, fjallar hann
líka um eyðilegginguna og segir m.a.
að tilgangslaust sé að lýsa henni í
smáatriðum. Nürnberg sé gjör-
samlega í rústum. „Ég kom líka til
Frankfurt, Hamborgar og Berlínar
og ég gat varla ímyndað mér að eitt-
hvað risi úr þessum rústum,“ segir
Sverrir nú. „En svo gerðist það bara
eins og á einni hélunótt. Mér fannst
endurreisn Þýzkalands satt að segja
kraftaverki líkust.“
„Hveitibrauðsátið í hljeinu“
Undirfyrirsögnin með grein Sverr-
is er: Stríðsglæpamennirnir bera enn
virðingu fyrir Hitler. „Þessir fírar
voru dálítið eftirminnilegir,“ segir
Sverrir. „Skrýtnast þótti mér, hvað
þeir virtust taka þessu létt.“ Í grein-
inni lýsir Sverrir m.a. tuttugu mín-
útna hléi sem gert var á réttarhöld-
unum: „Allir hinir ákærðu höfðu haft
með sjer hveitibrauðsbita, er þeir
gripu nú til og tóku að borða meðan á
hljeinu stóð. Flestir þeirra fengu
verjendur sína til að koma nú að
stúkunni meðan á hljeinu stóð til að
hafa tal af þeim. Hinir ræddu saman
sín á milli. Göring virtist vera hinn
kátasti. Undraðist jeg yfirleitt yfir
því, hve vel virtist liggja á þessum
mönnum, er allir gátu búist við að fá
dauðadóm sinn upp kveðinn þá og
þegar. Það brá meira að segja fyrir
brosi á hinu steinrunna andliti Kei-
tels, er Baldur von Schirach stakk að
honum einhverju skemmtilegu. Þótt
Ribbentrop hlyti að hafa heyrt það,
var ekki vart við nein svipbrigði á
honum. Hann ljet yfirleitt af-
skiftalaust allt sem fram fór. Sat eins
og í leiðslu.“
Hafði varla augun
af sakborningunum
Í upphafi greinarinnar ber Sverrir
saman Nürnberg nazismans; vett-
vang flokksþinganna og Nürnberg
stríðslokanna; vettvang réttarhald-
anna yfir stríðsglæpamönnunum.
„Hjer héldu Nasistaforingjarnir ræð-
ur sínar, en miljónir Þjóðverja
hlýddu á, eins og hjer væri um að
ræða einhvern himnaríkis-boðskap. –
Heil Hitler! Sieg Heil! Sieg Heil!
Áfram, áfram. Og áfram hjelt við-
burðanna rás, sem rak þá einkenn-
isbúnu og öfgafullu afbrotamenn ofan
af veldisstólunum og inn í fangaklef-
ana. Nú sitja þessir menn ákærðir
fyrir alþjóða dómstóli.“
Sverrir kom tvisvar sinnum í rétt-
arsalinn og fylgdist með atburða-
rásinni úr blaðamannastúkunni.
Hann segist hafa átt fullt í fangi með
að fylgjast með yfirheyrslunni vegna
þess að næst blaðamannastúkunni
sátu stríðsglæpamennirnir í tveimur
röðum í sinni stúku. „Hafði jeg varla
augun af þeim, þar sem þeir sátu.
Flestir þeirra virtust vera með hug-
ann við það sem fram fór í salnum,
nema Dönitz. Hann virtist vera út á
þekju og Streicher, sá sem frægastur
er frá Gyðingaofsóknunum. Hann
jóðlaði tuggugúmmí í ákafa og virtist
vera með allan hugann við það.“
„Þannig litu þeir út“
Síðan lýsir Sverrir hverjum sak-
borningnum á fætur öðrum, eins og
þeir komu honum fyrir sjónir. Göring
sat á enda í neðri röðinni og var sí og
æ að skrifa eitthvað niður á miða,
sem gengu til verjanda hans. Rudolf
Hess var sessunautur Görings og var
sá síðarnefndi alltaf við og við að
hnippa í hinn og hvísla einhverju að
honum, „sem þeir hafa einhverja
skemtun af, því báðir hlógu þeir á eft-
ir“. Að öðru leyti sat Hess með „sam-
anherptan munninn eins og hann
væri að berjast við að kasta ekki
upp“. Flestir komu Sverri kunn-
uglega fyrir sjónir af fréttamyndum
stríðsáranna, en þó getur hann þess
sérstaklega í lýsingu sinni, að hann
hafi ekki gert sér grein fyrir því, hve
Hess „er ákaflega ljótur til augn-
anna“.
Af neðribekkingum nafngreinir
Sverrir næst Ribbentrop, fyrrver-
andi utanríkisráðherra, sem hann
segir vera fölan og grannan „og í einu
orði sagt, aumingjalegur“. En hann
virtist taka mjög vel eftir því, sem
fram fór. Næstur Ribbentrop sat
„hár og þrekinn maður. – Ósvikinn
Prússi á svipinn. Þetta var von Kei-
tel, yfirmaður þýska herforingjaráðs-
ins sem var. Hann var í ljósgrænum
hershöfðingjabúningi. Sat keikur í
sæti sínu og var öll framkoma hans
hin hermannlegasta. Svipharður er
hann, með miklar augabrýr og hárið
talsvert farið að grána“. Kalten-
brünner „bar með sjer að hann gæti
haft sitthvað á samviskunni … Hann
lagði fram sinn skerf til að skipu-
leggja hinar ægilegu fangabúðir.
Hann er þrekinn maður, stórskorinn,
með gífurlegt nef. Kinnbeinamikill,
hökubreiður, dökkhærður. Jeg virti
hann fyrir mjer góða stund í sjón-
auka mínum“. Næstur sat Rosen-
berg, sem einu sinni var ritstjóri aðal-
málgagns Nasistaflokksins og
ráðherra fyrir þjóðir sem nasistar
lögðu undir sig. Hann horfði lengst af
niður á fætur sér en virtist hlýða á
réttarhöldin með athygli. Við hlið Ro-
senbergs sat Frank, sem var land-
stjóri Þjóðverja í Póllandi, og síðan
„krúnurakaður náungi, sem heitir
Frick, er eitt sinn hafði það vanda-
sama verk að stjórna „kosningum“.
Hann er bæði ófríður og illilegur í út-
liti. Höfuðstór og brúnn“. Og ekki er
„Gyðingahatarinn Streicher“ ásjá-
legri – með allan hugann við tyggi-
gúmmíið. „Lítill og ljótur maður …
Lágur vexti og frekar grannur, sköll-
óttur, með íbogið nef.“ Síðustu neðri-
bekkingarnir, sem Sverrir lýsir í
greininni, eru „fjármálasjerfræð-
ingar Hitlers, Funk og Schacht.
Funk sat makindalega í stól sínum og
notaði ekki heyrnartólið. Schacht er
næst elstur hinna ákærðu, 69 ára að
aldri. Hann ber aldurinn sæmilega,
þó nokkuð væri hann þreytulegur á
svip. Ekki sá jeg hann skrifa neitt.
En hann virtist hlýða á með athygli á
það sem fram fór“.
„Dönitz og kvenfólkið“
Í efri röðinni fyrir aftan Göring sat
Dönitz og lýsir Sverrir honum sem
grönnum meðalmanni með dökk sól-
gleraugu. „Hann geispaði oft, rjett
eins og það, sem fram fór, kæmi hon-
um harla lítið við. Í blaðamannastúk-
unni vinstramegin við hann var tals-
vert af kvenfrjettaritunum, sem voru
þarna í stuttri heimsókn eins og jeg.
Virtist mjer þær vera það helsta sem
Dönitz veitti athygli.“ Næst Dönitz
var sæti Raeders aðmíráls, sem verið
var að yfirheyra, og síðan telur
Sverrir upp á efri bekknum „foringi
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Blaðamaðurinn Þegar stríðinu loksins lauk greip Sverri löngun til þess að komast sem fyrst á vettvang.
Réttarsalurinn Yfirlitsmynd yfir réttarsalinn í Nürnberg. Undir vinstri vegg sitja sakborningarnir og verjendur
þeirra þar fyrir framan.
Sakborningar Hermann Göring
situr á enda í fremri röð, þá Rudölf
Hess, Joakim von Ribbentrop og
Wilhelm Keitel. Fyrir aftan Göring
situr Karl Dönitz, þá Erich Rader,
Baldur von Schirach og fjórði
maðurinn er Fritz Sauckel.
Þrúgandi lífsreynsla
Tuttugu og fjögurra
ára íslenzkur blaða-
maður fór um Þýzka-
land 1946 og fylgdist
með stríðsréttarhöld-
unum yfir nazistum.
Freysteinn Jóhanns-
son ræddi við Sverri
Þórðarson og rifjar upp
frásögn hans úr rétt-
arsalnum í Nürnberg.
Dómararnir Tveir menn frá hverju fjórveldanna; Bandaríkjunum, Bretlandi,
Frakklandi og Sovétríkjunum, skipuðu dóminn við Nürnberg réttarhöldin.