Morgunblaðið - 01.04.2007, Blaðsíða 27

Hitlersæskunnar og fyrrum fylk-
isstjóri í Vínarborg Baldur von Sci-
rach. Hann er yngstur þeirra stríðs-
glæpamanna, sem þarna sátu. Hann
er maður allstór vexti, með skolleitt
hár. Eitthvað fanst mjer sjúklegt við
augnaráð hans. Hann hnipti oft í
sessunaut sinn til að hvísla einhverju
að honum. Sessunautur hans var
Sauckel, sá sem stjórnaði og bar
ábyrgð á þrælahaldi erlendra verka-
manna meðan á styrjöldinni stóð …
Næstur sat hershöfðinginn Jodl, er
menn kannast við úr styrjaldar-
frjettum blaðanna. Hann var klæddur
samskonar herforingjabúningi og Kei-
tel. Nærri alveg sköllóttur, rjóður í
framan. Við hlið Jodl sat maður með
mikið grátt hár. Það var von Papen, er
á langan stjórnmálaferil að baki sjer
sem kunnugt er og um skeið var
sendiherra þriðja ríkisins í Tyrklandi.
Þeir Kaltenbrünner og hann voru allt-
af að tala eitthvað saman“. Síðastan
nefnir Sverrir til sögunnar á efri
bekknum Seyss-Inquart, „er mest
barðist fyrir innlimun Austurríkis. –
Hann var skrifandi og sendi blöðin
jafnóðum til verjanda síns. – Hirði jeg
nú ekki að telja upp fleiri Nasistafor-
ingja, er jeg hafði fyrir augum mjer í
þetta skifti“.
Líkan af Móse í réttarsalnum
Sverrir lýsir líka í greininni að-
stæðum í dómssalnum: „Í blaða-
mannastúkunni er pláss fyrir hátt á
þriðja hundrað manns. Fremst í sjálf-
um rjettarsalnum eru borð þau er
ákærendur hinna fjögurra stórvelda
sitja við. Þau standa þvert yfir salinn.
Lengst til vinstri sitja Frakkar undir
forsæti M. Champetier de Ribes. Þá
koma Rússar, undir forsæti hershöfð-
ingjans Roman A. Rudenko. Þá koma
Bandaríkjamenn undir forsæti Ro-
bert H. Jackson og lengst til hægri
sitja Bretar undir forsæti Sir Hartley
Shawcross.
Undir hægri vegg sitja yfirdómar-
arnir, en að baki þeirra eru fánar stór-
veldanna. Forseti dómsins er Geoff-
rey Lawrence, háyfirdómari. Hann er
Englendingur og situr fyrir miðju
borði. Fyrir framan yfirdómarana
sitja ritarar rjettarins og fyrir framan
þá hraðritararnir. Þeir taka niður á
hraðritunarvjelar hvert einasta orð
sem sagt er við rjettarhöldin. Undir
vinstri vegg sitja sakborningarnir. Að
baki þeirra standa sjö verðir, og tveir
fyrir framan þá. Fyrir framan þá eru
verjendur þeirra. Innst í salnum eru
túlkarnir, sem tala í heyrnartólin. Þar
er líka litla borðið fyrir þá sem eru yf-
irheyrðir í það og það skifti.
Salur þessi var notaður sem rjett-
arsalur á dögum Nasistanna. Það
vakti undrun mína að líkan eitt sem
þar er skyldi ekki hafa verið flutt á
brott meðan Nasistarnir sátu hjer að
völdum. Það er af Moses með hin 10
boðorð. Jeg man þó ekki betur en að
hann hafi verið Gyðingur.“
Vildi komast sem
fyrst á vettvang
„Það var mín hugdetta að fara
þessa ferð,“ segir Sverrir. „Ég hafði
eins og aðrir fylgzt með fréttum af
stríðinu í full sex ár og þegar því loks-
ins lauk greip mig löngun til þess að
komast sem fyrst á vettvang og upp-
lifa afleiðingarnar á eigin skinni. Ég
var auðvitað ungur, aðeins 24 ára, og
til í slaginn.
Ég setti mig í samband við banda-
ríska herinn og fór með herflugvél út;
við lentum í París um miðja nótt. Það
var fyrsta borgin sem ég kom til í út-
löndum. Í flugvélinni voru bandarískir
fréttamenn, flestir frá Associated
Press og ég var dálítið í slagtogi með
þeim. Ég græddi það meðal annars á
því að mér gekk greiðlega að komast
til Nürnberg og inn í réttarsalinn.“
Sverrir Þórðarson hefur ekki komið
til Þýzkalands aftur og ekki heimsótt
París öðru sinni. Ferðin 1946 dugar
honum enn.
freysteinn@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2007 27
Engar opinberar byggingareftir Albert Speer frá nas-istatímanum standa uppi í
höfuðborginni Berlín. Hins vegar
má þar greina austur-vestur öxul
borgarskipulagsins sem tekur mið
af Brandenburgar-hliðinu og var
hluti af áætluðu endurskipulagi
borgarinnar. Speer gerði einnig
ráð fyrir norður-suður öxli sem
aldrei kom þó til framkvæmda,
enda gríðarmikið verk sem m.a.
hefði falið í sér niðurrif heilu
íbúðahverfanna. Þetta skipulag
var hluti af kunnum uppdrætti
Speers að borgarskipulagi Ger-
maníu, hinnar nýju höfuðborgar
þúsund ára ríkis Hitlers.
Þar skyldi gnæfa yfir borginni
tröllaukinn kúpull Ríkishallar-
innar. Hitler lýsti sjálfur þeim lam-
andi áhrifum sem það myndi hafa
á „venjulegan mann“ sem á annað
borð dirfðist að stíga fæti undir
220 metra hátt hvolfþak þeirrar
byggingar.
Að greipa orð í stein
Það var auðvitað engin tilviljun
að arkitekt skyldi hljóta slíkan
vegsauka sem Albert Speer öðl-
aðist í ríki Hitlers. Í huga Hitlers
var smíði opinberra bygginga
mjög mikilvægur þáttur í að fylla
almenning lotningu fyrir vald-
höfum og gera þjóðina bæði auð-
sveipa og undirgefna. Hitler talaði
þar sjálfur um „að greipa orð í
stein“. Þar hreifst hann mjög af
verkum eins og þeirri umgjörð
sem Speer hannaði utan um þing
nasistaflokksins í Nürnberg.
Annað dæmi um mannvirki sem
Speer hannaði fyrir Hitler var hin
Nýja kanslarahöll sem reist var í
Berlín árið 1939. Sú bygging lask-
aðist í stríðinu og loks jöfnuðu
Rússar hana við jörðu árið 1949.
Kanslarahöllin var reist á undra-
skömmum tíma og gerði Speer
endanlega að eftirlæti Hitlers. Þar
sækir Speer í klassískar fyrir-
myndir en sveigir þær til að þjóna
pólitísku augnamiði. Þannig mark-
aðist sitthvað í hlutföllum bygging-
arinnar síður af óbrjáluðu nota-
gildi en var fremur ætlað að þjóna
pólitísku áróðursgildi, vekja þeim
sem ætti erindi í húsið bæði lotn-
ingu og ótta gagnvart valdhöfum.
Það er raunar algengur mis-
skilningur að margar glæstar op-
inberar byggingar frá nasistatím-
anum sem enn standa séu verk
Alberts Speer. Það á t.a.m. við um
hina kunnu Tempelhof-flughöfn í
Berlín og risavaxna byggingu sem
reist var undir ráðuneyti flugmála
í Þýskalandi nasista en hýsir nú
fjármálaráðuneyti Þýskalands.
Báðar byggingarnar eru verk arki-
tektsins Ernst Sagebiel en auðvit-
að starfaði fjöldi hæfra arkitekta í
Þýskalandi þess tíma.
Íslendingar ekki hrifnir
Anna Hjaltadóttir arkitekt bjó í
Berlín í 10 ár. Hún vekur athygli á
stöðu þýsks arkitektúrs á upp-
gangstíma nasista „Málið er að
þessir arkitektar voru að teikna
módernisma, vinna með fúnkis-
arkitektúr áður en þeir duttu í að
þjóna nasismanum. Módernisminn
var löngu byrjaður, frá því upp úr
aldamótum, áður en Hitler kom til
sögunnar og eyðilagði allt saman.“
Anna segir að ekkert hafi verið
minnst á Speer í skólanum. „Hann
var með mjög mikinn stimpil á sér.
Menn þóttust eiginlega varla geta
fundið nokkuð gott um hann. Vest-
ur-Þjóðverjar voru líka mjög dug-
legir að reyna að grafa upp allt
mögulegt misjafnt um þessa fortíð,
annað en Austur-Þjóðverjar sem
vildu ekkert af henni vita og töldu
hana ekki koma sér við.“
„Mér finnst að minningar Speers
ættu að vera skyldulesning í öllum
arkitektúrskólum, segir Pétur Ár-
mannsson arkitekt. „Því það er
viðbúið að allir arkitektar þurfi að
takast á við þessa spurningu í sínu
starfi: hvað vilja menn selja sinn
listræna metnað dýrt? Eru þeir til í
að gera hvað sem er fyrir hvern
sem er? Saga Speers er þannig af-
ar merkileg og þá um leið viðleitni
hans sjálfs til að gera upp við
hana.
Ferill Speers er að mörgu leyti
forvitnilegur vitnisburður um það
þegar stjórnmál og byggingarlist
fléttast saman. Speer skóp til
dæmis hugtak sem nefna mætti
„verðgildi rústanna“. Samkvæmt
þessari kenningu, sem Hitler
hreifst mjög af, átti að hanna nýjar
opinberar byggingar á þann hátt
að þegar þær væru loksins hrund-
ar til grunna, eftir til dæmis þús-
und ár, gætu rústir þeirra haft
fagurfræðilegt gildi í sjálfum sér,
borið vott um mikilleik Þriðja rík-
isins, rétt eins og forngrískar og
-rómverskar rústir væru minn-
isvarði um mikilleik síns tíma.
Hjálmar Sveinsson útvarps-
maður, bjó í Berlín í 10 ár. Rétt
hjá heimili hans í Schöneberg
stóðu á auðu svæði tvær miklar og
breiðar súlur úr steinsteypu.
„Þessar súlur eru arfur frá þeim
tíma er verið var að undirbúa
byggingu stóru Ríkishallarinnar,“
segir Hjálmar. „Þær voru steyptar
í tilraunaskyni, sjálfsagt til að
kanna burðarþol og annað. Þær
standa enn sem dálítið nöturlegur
minnisvarði.“
Líkanið skoðað Hitler og Speer virða fyrir sér líkan Speers af þýskum skála fyrir heimssýninguna í París 1937.
Áróðursarkitektúr Speers
Arfleifð Alberts
Speers, felst í gríð-
arlega umfangsmiklum
skipulagshugmyndum
fyrir Adolf Hitler eftir
því sem Hallgrímur
Helgi Helgason komst
næst. Sjónvarpið sýnir
í kvöld síðasta hluta
heimildarmyndar um
helsta arkitekt nasista.
www.utflutningsrad.is
Viðtöl við aðalræðismann Íslands í Færeyjum
Eiður S. Guðnason, sendiherra gegnir starfi
aðalræðismanns Íslands í Færeyjum frá 1. apríl 2007.
Boðið verður upp á viðtalstíma 10. apríl kl. 13 -17
og 11. apríl kl. 9 -11.30.
Aðalræðismaður vill með fundunum kynna sér hagsmuni íslenskra
fyrirtækja í Færeyjum og kanna leiðir til að efla samstarf landanna.
Fundirnir eru einkum ætlaðir fyrirtækjum sem eiga eða hyggja á
viðskipti við Færeyjar sem og öðrum sem hafa áform um menningar-
starfsemi og/eða kynningar í Færeyjum á næstunni.
Fundarstaður er hjá Útflutningsráði, Borgartúni 35. Tekið er við
tímapöntunum í síma 511 4000 eða með tölvupósti á netfangið
utflutningsrad@utflutningsrad.is
P
IP
A
R
• S
ÍA

í þjónustu
Sendiherrar
viðskiptalífsins
Borgartún 35 • 105 Reykjavík • sími 511 4000 • fax 511 4040 • utflutningsrad@utflutningsrad.is
www.utflutningsrad.is
Viðtalstímar
viðskiptafulltrúa í ParísRAPI
P
•
AÍ
S
Unnur O. Ramette, viðskiptafulltrúi í sendi-
ráðinu í París verður til viðtals í Reykjavík
11. apríl kl. 9 -17 og 12. apríl kl. 9 -12.
Auk Frakklands er umdæmi sendiráðsins í París Andorra,
Ítalía, Portúgal, San Marínó og Spánn.
Viðtalstímarnir eru einkum ætlaðir fyrirtækjum sem vilja
ræða viðskiptamöguleika sína í umdæmi sendiráðsins og
óska aðstoðar Viðskiptaþjónustu utanríkisráðuneytisins
til að greiða þeim leið á markaði þar.
Viðskiptafulltrúar utanríkisþjónustunnar taka að sér
einstök ráðgjafarverkefni fyrir íslensk fyrirtæki erlendis.
Fundarstaður er hjá Útflutningsráði, Borgartúni 35.
Panta má tíma í síma 511 4000
og á netfangið utflutningsrad@utflutningsrad.is