Morgunblaðið - 25.10.2007, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. OKTÓBER 2007 19
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
„ÞETTA byrjaði í Róm á Ítalíu. Ég
bjó í Svíþjóð og var að keyra vörubíl
um alla Evrópu. Svo fékk ég mér í
glas í Róm, datt í það. Maður býr í
vörubílnum á þessum ferðum og þeg-
ar ég vaknaði þunnur morguninn eft-
ir tók ég eftir því að dagbókin mín lá
á gólfi bílsins. Pennanum var stungið
í gegnum dagbókina og ég fer að
skoða hvað ég hafði verið að skrifa,
það fyrsta sem ég sé er; drepa,
drepa, Þórhallur. Þá fór ég að
skrifa.“
Þannig lýsir Páll Rúnar Elísson
hvernig hann hóf að skrifa bókina
Breiðavíkurdrengur. En saga bók-
arinnar er miklu eldri, gerðist á
strákaheimilinu Breiðavík á sjöunda
áratug síðustu aldar og við erum
flest fyrst að horfast í augu við hvað
gerðist þar núna. Páli, líkt og fjölda
annarra drengja, var ítrekað nauðg-
að og misþyrmt, bæði af sér eldri
drengjum og starfsfólki um árabil.
Þrjátíu árum síðar er Páll kominn
heim og byrjaður að vinna í bókinni
þegar hann sér Bárð Ragnar Jóns-
son, sem hafði verið samtíða honum á
Breiðavík, í Kastljósinu. „Ég hugsaði
með mér, ég get ekki sleppt þessu
tækifæri. Þarna var komið tækifæri
lífs míns að hleypa skömminni út úr
mér. Ég hringdi strax í Kastljósið og
var kominn daginn eftir og sagði frá
mér og þessu kynferðislega ofbeldi
og brotnaði þarna niður – en það
kom nýr Palli aftur. Ég þarf ekki
lengur að fela mig. Mér er nákvæm-
lega sama þótt fólk bendi á mig, það
breytir engu – það getur ekkert orð-
ið verra en það var.“
Að vernda rödd
Í Sjónvarpshúsinu hittir hann svo
Bárð, sem hefur unnið þar lengi sem
þýðandi, og spyr hann hvort hann
geti hjálpað honum við að skrásetja
söguna. Bárður segist ekki hafa ver-
ið ginnkeyptur fyrir hugmyndinni í
byrjun. „En þegar ég fór að hugsa
þetta fannst mér að það væri eigin-
lega enginn annar sem gæti þetta.
Ég var samtíma honum þarna,
þekkti umhverfið og ástandið allt.“
Þeim var líka umhugað um að vernda
rödd Páls í bókinni, það er rödd tán-
ingspiltsins kvalda sem er að skríða
af barnsaldri við skelfilegar aðstæð-
ur sem hljómar í gegnum bókina.
Það voru 128 drengir vistaðir í
Breiðavík á árunum 1952-72, þar af
eru 29 látnir og óvíst er um einn. Af
þeim sem voru samtíða Páli og Bárði
hafa að minnsta kosti fjórir framið
sjálfsmorð og aðrir drukknað á sjó.
Páll segir að vissulega hafi hann hug-
leitt þá lausn. „Það kom oft þessi
hugsun í mann, að labba niður í vík,
niður á strönd, synda út eins langt og
mögulegt var, þannig að maður ork-
aði ekki að synda til baka, þannig að
maður myndi drukkna, maður hafði
heyrt að það væri gott að drukkna.
Þegar kvölin var sem mest. Á kvöld-
in, þá leið manni verst. Ég held hún
hafi komið í fleiri en mig, þessi hugs-
un.“
Við þetta bætir Bárður: „En Þór-
hallur var heppinn að drepa aldrei
neinn. Það mátti ekki muna miklu að
hann dræpi Palla þarna í fjárhús-
inu.“ Í bókinni verða töluverð kafla-
skil um miðbikið þegar að eldri pilt-
arnir, sem hvað mest höfðu kvalið
yngri drengina, fóru og nýr umsjón-
armaður, Þórhallur, tekur við. „Þá
losnar maður við nauðgun og annað
slíkt, en það tók bara ekkert betra
við. Þessum handahófskennda ofsa
Þórhalls var aldrei hægt að sjá við.
Ég var nú kallaður Palli plástur um
tíma. Það hafði líka eitthvað að segja
að við vorum nokkrir strákar sem
vorum ofvirkir og það er ekkert
hægt að berja ofvirkni úr börnum.“
Hér skýtur Bárður inn í: „Það er
bara aldrei hægt að berja neitt úr
börnum, þetta er aðferð sem gengur
ekki.“
Hratið í samfélaginu
Fullorðinsár piltanna í Breiðavík
hafa sjaldnast verið gæfurík. Þær til-
raunir sem gerðar voru til þess að fá
eitthvað gert í málinu báru lítinn ár-
angur. Páll reyndi að fá grein birta í
Morgunblaðinu árið 1974 en fékk
hana síðar birta í Þjóðviljanum. „Á
þessum tíma var þetta þjóðfélag
ákaflega lokað,“ segir Bárður. „Í
svona lokuðu samfélagi þrífst ákveð-
ið óheilbrigði, við vorum utangarðs-
menn, hratið í samfélaginu, lágstétt-
armenn. Það er nú reyndar svo enn,
við erum fæstir miðstéttarmenn.“ Og
áfengið og vímuefnin komu til sög-
unnar. „Þá líður manni vel, þá fer allt
þetta vonda úr manni – það var bara
bjargvættur. Er hægt að líða svona
vel? Á nóttunni byrjuðu svo martrað-
irnar, þá byrjar maður að slást við
sjálfan sig,“ segir Páll og bætir við
sögu frá árunum í Svíþjóð. „Besti
vinur minn í Breiðavík sem ég hafði
ekki séð í mörg ár, kemur með kon-
una sína til Svíþjóðar og flytur á
sama stað og ég. Það varð allt vit-
laust. Konur okkar hóta að skilja við
okkur því það var bara Breiðavík á
milli okkar. Við fórum í algjöran
trans, allt annan hugsanagang,
áfengi og vitleysu. Þennan stutta
tíma sem hann bjó þarna fór allt til
fjandans, húsin og annað. Hann
skildi og fór til Íslands og eftir það
framdi hann sjálfsmorð. Við fluttum í
burtu og það tók mörg ár að bíða
þess bætur.“ Páll er nú skilinn við
sænska eiginkonu sína „en þessi
kona er enn í dag sá besti vinur sem
ég hef nokkurn tímann eignast. Hún
er hér á Íslandi núna að veita mér
styrk“.
Og sagan er að miklu leyti ósögð
enn. Þeir segja mér frá ýmsu sem
rataði ekki í bókina, sögum sem aðrir
þurfa að segja. En það er byrjað að
segja þessar sögur og Bárður segir
að í kjölfarið hafi hann farið að sjá at-
burðina í nýju ljósi. „Þetta átti bara
að vera svona, svona er heimurinn
bara, hann er svona öfugsnúinn. En
svo áttar maður sig á því af viðbrögð-
um annarra að nei, þetta er ekki
svona, svona á ekki að fara með börn
og sem betur fer er það ekki venjan.“
Vegurinn frá Róm
Morgunblaðið/Frikki
Breiðavíkurdrengir Páll Rúnar Elísson skrifaði bók um dvöl sína í Breiðuvík ásamt Bárði Ragnari Jónssyni.
EINS og fram hefur komið í fjöl-
miðlum er Björk Guðmundsdóttir á
tónleikaferðalagi um heiminn að
kynna nýjustu plötu sína, Volta. Hún
syngur þó ekki bara nýju lögin, held-
ur einnig þau gömlu, sem að vísu eru
í nýjum útsetningum.
Eitt þessara gömlu laga er „Vöku-
ró“ eftir Jórunni Viðar, sem Björk
syngur á núverandi ferðalagi við
sembalmeðleik. Ég hef það eftir
býsna áreiðanlegum heimildum að
hún hafi fyrst heyrt lagið í samsæti
þegar einhver setti á fóninn geisla-
disk frá Smekkleysu sem ber nafnið
Unglingurinn í skóginum, en á hon-
um er að finna safn laga eftir Jór-
unni. Fyrsta lagið á diskinum er ein-
mitt „Vökuró“ í flutningi Jóns
Þorsteinssonar tenórsöngvara og
Gerrit Schuil píanóleikara. Björk
hreifst svo af laginu, og einnig af
óvanalega heillandi túlkun Jóns, að
hún ákvað að læra lagið sjálf. Núna
er það þekkt um allan heim.
Jón hefur ekki mikið komið fram
opinberlega á undanförnum miss-
erum, og því voru tónleikar hans í
Hallgrímskirkju á sunnudaginn
töluverður viðburður. Að þessu sinni
söng hann ekki tónlist eftir Jórunni
Viðar, heldur sálma og trúarljóð úr
sálmabók íslensku þjóðkirkjunnar.
Tilefnið var útkoma geisladisksins
Ó, Jesú, að mér snú, sem inniheldur
þessa sálma og nokkra þar að auki.
Hörður Áskelsson leikur á orgel
með Jóni á diskinum, og það gerði
hann einnig í kirkjunni á tónleik-
unum.
Skemmst er frá því að segja að
tónleikarnir, sem voru klukkustund-
ar langir, voru afar ánægjulegir.
Rödd Jóns er óvanalega björt og
tær, og það var unaðslegt að hlusta á
hann. Túlkunin var fallega látlaus
eins og hæfir sálmum, en samt
þrungin viðeigandi merkingu. Sálm-
ar eru ekki „bara“ sálmar þótt tón-
málið sé fábrotið, inntak textans er
mismunandi og Jón náði ávallt að
miðla því til áheyrenda á áhrifamik-
inn hátt.
Meðleikur Harðar var fram-
úrskarandi, svo skemmtilega litrík-
ur og vandaður að hann skapaði full-
kominn ramma utan um sönginn og
lyfti honum upp í hæstu hæðir. Þetta
voru frábærir tónleikar og þótt ég
hafi enn ekki heyrt sjálfan geisla-
diskinn þá held ég að hann geti varla
verið annað en frábær líka.
Heillandi söngur
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Sálmar og trúarljóð úr sálmabók íslensku
þjóðkirkjunnar í flutningi Jóns Þorsteins-
sonar tenórsöngvara og Harðar Áskels-
sonar orgelleikara. Sunnudagur 21. októ-
ber.
Söngtónleikar
 Jónas Sen
ÁRLEGIR Tónlistardagar Dóm-
kirkjunnar hófust s.l. miðvikudag og
standa til 11. nóvember. Einleiks-
unnendur gátu að þessu sinni helzt
bundið vonir við ofangreindan organ-
ista, kantor við nýendurreistu Frú-
arkirkjuna í Dresden síðan 2005.
Alltjent var hann eini nafngreindi
sólistinn á blaði.
En þó slík veiði sé oftar sýnd en
gefin um yngri erlenda einleikara
sem ekki hafa komið fram hér áður
(a.m.k. var þess ekki getið í tónleika-
skrá), þá þurfti ekki lengi blöðum um
það fletta að Matthias Grünert (f.
1973) var ósvikinn virtúós – og í ofan-
álag fjölhæfur og þroskaður túlkandi
þrátt fyrir ungan aldur. Jafnvel
kröfuhörðustu hlustendur fengu hér
nefnilega vel fyrir sinn snúð – m.a.s.
þeir sem háðastir voru ósanngjarnri
viðmiðun frá klipptum og skornum
heimi hljóðversupptakna. Sem betur
fór kunnu menn að meta það með því
að fagna á fæti að leikslokum. Er þá
ógetinn miskunnarlausasti mæli-
kvarðinn í stöðunni, því sem kunnugt
lætur dagstofuheyrð Dómkirkjunnar
engan meðalfúskara óstraffaðan.
Minnstu örður berast þar með skil-
um, ólíkt því þegar t.a.m. ginnung-
arakústík Hallgrímskirkju dreifir
smyrslum í sárin.
Núgildar lengdarhömlur á klass-
ískri tónleikarýni banna nánari út-
tekt á einstökum verkum. En að
þessu sinni gerir það minna til, því
hvergi gat að heyra daufan punkt í
oft kröfuhörðu en jafnan skemmti-
legu þýzk-spænsk-ítölsku efnisvali
Grünerts sem var jafnfjölbreytt að
inntaki og blæbrigðarík meðferð
hans. Sveigjanleg túlkunin bjó yfir
allt frá viðkvæmustu lýrík til sópandi
dramatíkur án minnsta vottar af spil-
tæknilegri fyrirstöðu, og ósjaldan
krydduð smitandi gáska.
Burðarmestu verkin voru Tríó-
sónata Bachs í Es BWV 525 og hin
mikla VI. Sónata Mendelssohns
(misrituð „IV“) í d um Faðirvors-
sálminn. En þótt frábærlega væru
flutt þýddi það samt enga tilslökun í
fislétta lokaatriðinu, síhreyfri Tok-
kötu Frygiesar Hidas (f. 1928), jafn-
vel þótt rokkleitur aukablærinn kall-
aði stundum á brosið. Gafst þar
tilefni fyrirsagnar þessara skrifa –
og er þá náttúrulega ekki átt við
Elvis heitinn Presley heldur aðal-
gram hljóðfæra, orgelið. Harla
óvænt niðurlag – hafi það ekki átt að
kinka kolli til hrynhátíðarinnar
Reykjavík Airwaves …
Ríkarður Ö. Pálsson
Kóngurinn rokkar
TÓNLIST
Dómkirkjan
Verk eftir Buxtehude, J.S. Bach, Lanch-
ares, Moretti, Mendelssohn og Hidas.
Matthias Grünert orgel. Miðvikudaginn
17. október kl. 20.30.
Orgeltónleikar  Í GREIN á miðopnu Morgunblaðs-
ins í gær um nýliðnar bókamessur í
Frankfurt og Gautaborg var farið
rangt með eitt ártal.
Sagt er að Ísland hafi verið þema-
land á bókamessunni í Frankfurt ár-
in 1994 og 1999 en það rétta er að
það var árin 1990 og 1994.
Leiðrétting
JÓNAS Ingimundarson vinur minn
sagði eitt sinn „það má ekki halda illa
sótta tónleika“. Þessi hugsun læddist
að mér er ég naut þeirra forréttinda
að hlusta á þær stöllur flytja á áhrifa-
mikinn og vandaðan hátt fjölbreytta
efnisskrá með tónlist sex valinkunnra
íslenskra tónskálda.
Slík forréttindi eru í sjálfu sér ekki
eftirsóknarverð þegar um glötuð
tækifæri fjölmargra er rætt.
Offramboð í listum á þessum degi á
Akureyri? þematónleikar Tónlistar-
skólans á Glerártorgi, 3 myndlistar-
sýningar opnaðar og Airwaves tón-
leikar í kvöld.
Er ekki kominn tími til að tengja
og að skipuleggjendur listgreina fari
að mynda klasa á sömu grein.
Svava söng á víóluna með raust
„Guði sé lof fyrir ljósið glatt“ í sam-
nefndu upphafi syrpu íslenskra þjóð-
laga eftir Þorkel og svo sannarlega
lof í samræmi við purpuralita birtu á
vesturhimni með bjartri áferð í fal-
legum samleik.
Þetta verk Þorkels var upphaflega
samið fyrir og leikið af okkar góða
víóluleikara Ingvari Jónassyni og er
verkið í senn bæði gætt faglegri
reisn, hugmyndaríki og smekkvísi..
„Grátandi kem ég“ og „Nú skal
seggjum segja“ heilluðu mig mest.
Að loknu námi sínu í Yale-háskól-
anum, hjá tónskáldinu Hindemith,
flutti Jón Þórarinsson með sér
strauma nýrra tíma, hann var þar í
forystu.
Sónata hans fyrir víólu og píanó er
vandað verk og góð túlkun þess
áhrifamikil, en örvandi áhrif „rag-
time“ hljóðfalls í lokin hefði mátt tjá
af meiri áfergju og hita.
Einleiksverkin sem báru bæði heit-
ið Kveðja, annars vegar fyrir píanó
eftir Mist og hins vegar fyrir einleiks-
víólu eftir Hilmar voru einkar vel
flutt. Sérstaklega fannst mér Kveðj-
an sem Hilmar Þórðarson samdi í
minningu afa síns Páls Tómassonar,
sem bjó hér í Skipagötunni, vera flutt
á hugljúfan og heillandi hátt.
Dimma Kjartans Ólafssonar er sí-
gilt verk í áhrifamiklum tæknibrell-
um og var einnig hlaðið mikilli
dramatík og andstæðum dregnum
upp með litagnótt víólunnar og
píanósins. Litagnótt sem harmoner-
aði við haustlitadýrðina er út var
komið.
Litagnótt í
Ketilhúsinu
TÓNLEIKAR
Tónlistarfélag Akureyrar
Sex ísl. þjóðlög Þorkels Sigurbjörns-
sonar, Kveðja fyrir píanó eftir Mist Þor-
kelsdóttur, Sónata f. víólu og píanó eftir
Jón Þórarinsson, Kveðja f. einleiksvíólu
eftir Hilmar Þórðarson og Dimma f. víólu
og píanó eftir Kjartan Ólafsson.
Laugardaginn 20. okt. 2007 kl. 16.00 í
Ketilhúsinu.
Svava Bernharðsdóttir á víólu
Anna Guðný Guðmundsdóttir, píanó
 Jón Hlöðver Áskelsson
♦♦♦