Morgunblaðið - 06.01.2008, Síða 16

Reuters
Mótmæli Pyntingar eru umdeild aðferð, gildir þá einu hvort viðkomandi fangi er grunaður um tengsl við hryðjuverk eður ei. Bandaríkjastjórn hefur þráfaldlega neitað því að beita pyntingum.
Alþjóðasamfélagið, einkumEvrópuþjóðir, er með bögg-um hildar þessi misserinvegna meintra mannrétt-
indabrota Bandaríkjamanna í nafni
stríðsins gegn hryðjuverkaöflum
þessa heims. Þeir eru grunaðir um að
beita fólk, sem þeir telja ógna öryggi
þjóðarinnar, órétti og enda þótt
Bandaríkjastjórn fullyrði að pynting-
ar séu ekki partur af þeim tækjum
sem hún notar til að milda mótstöðu-
mátt fanga sinna hefur henni gengið
illa að hreinsa sig af þeim áburði. Þeg-
ar Bandaríkjamenn segja kinnroða-
laust, „við pyntum ekki fólk“, útilokar
það heldur ekki að aðrir geri það fyrir
þá, en leikstjórinn Gavin Hood gerir
því skóna í nýlegri kvikmynd sinni,
Rendition, eða Fangaflutningar.
George W. Bush Bandaríkjaforseti
upplýsti í september síðastliðnum að
fjórtán einangrunarfangar með
„verulegt vægi“, sem leyniþjónustan,
CIA, hefur haft í haldi í allt að fjögur
og hálft ár hefðu verið fluttir í Guant-
ánamo, fangelsi Bandaríkjahers á
Kúbu. Amnesty International býður í
grun að a.m.k. sumir þeirra hafi verið
teknir úr umferð með ólögmætum
hætti. Ljóst þykir að mun fleiri slíkir
fangar eru í vörslu CIA en dvalar-
staður þeirra er ókunnur. Bandarísk
stjórnvöld hafa lagt sig í líma við að
tryggja að vitneskju fjórtánmenning-
anna um leynilega varðhaldsstaði og
yfirheyrsluaðferðir sé haldið leyndri
af öryggisástæðum. Hafa þau m.a.
leitað réttar síns fyrir dómstólum.
Guantánamo verði lokað
Ekki hafa þessar aðferðir allstaðar
mælst vel fyrir. Þannig komst evr-
ópsk nefnd um lagaleg efni og mann-
réttindi, sem sendi á síðasta ári frá
sér skýrslu um leynilega fangavist og
fangaflutninga, m.a. að þeirri niður-
stöðu að hátterni Bandaríkjastjórnar
væri ámælisvert. Hvatti nefndin
Bandaríkjamenn og ríki Evrópu til að
uppræta þennan vanda og beita sér
fyrir óháðri rannsókn á málinu.
Í lok árs 2006 voru tæplega 400
fangar af um þrjátíu þjóðernum vist-
aðir í Guantánamo án þess að hafa
hlotið dóm. Sumir hverjir höfðu dval-
ist þar í tæp fimm ár. Fyrir um ári
fóru sérfræðingar á vegum Samein-
uðu þjóðanna fram á það að fangels-
inu yrði lokað með þeim rökum að
meint meðferð fanganna flokkaðist
undir pyntingar. Máli sínu til stuðn-
ings nefndu þeir m.a. einangrunarvist
og valdbeitingu. Þá telst það til pynt-
ingaaðferða að þvinga næringu ofan í
fanga sem eru í hungurverkfalli.
Í júní á síðasta ári létust þrír fang-
ar í Guantánamo og eru þeir sagðir
hafa svipt sig lífi. Einn þeirra er tal-
inn hafa verið sautján ára þegar hann
var tekinn höndum. Í kjölfarið spunn-
ust miklar umræður um andlegt álag
vistarinnar í fangelsinu sem sumir
telja óbærilegt.
Nokkrir fangar sem reynt hafa að-
ferðir bandarískra yfirvalda á eigin
skinni hafa greint frá reynslu sinni
opinberlega. Þeirra á meðal þýski rík-
isborgarinn Khalid El-Masri. Þá þyk-
ir upplifun Yaser Esam Hamdi, sem
hafði bandarískt ríkisfang, með en-
demum. Sögur þeirra eru ágæt heim-
ild um hugmyndafræði og nálgun
Bandaríkjamanna í baráttunni gegn
hryðjuverkum eftir „11. september“.
Sögurnar fara hér á eftir.
Fóru mannavillt
Á gamlársdag 2003 var Khalid El-
Masri, Líbani með þýskt ríkisfang,
tekinn höndum af landamæravörðum
á flugvellinum í Skopje í Makedóníu.
Hafði hann unnið það eitt til saka að
vera hér um bil alnafni meints læri-
föður al-Qaeda-liða í Hamborg, Kha-
lid al-Masri. Verðirnir fóru með öðr-
um orðum mannavillt.
El-Masri, sem ætlaði að verja ára-
mótunum í góðu yfirlæti í Skopje, var
haldið föngnum á vegamóteli í Make-
dóníu í rúmar þrjár vikur og hann
þráspurður um tengsl sín við hryðju-
verkahópa og moskuna sem hann var
vanur að sækja í heimaborg sinni í
Þýskalandi, Ulm.
Yfirvöld í Makedóníu höfðu í fram-
haldinu samband við bandarísku
leyniþjónustuna, CIA, sem ákvað eft-
ir nokkrar vangaveltur, samkvæmt
heimildum The Washington Post, að
flytja El-Masri fangaflutningum til
Afganistan. Kveðst hann hafa fengið
óblíðar viðtökur hjá þeirri sendinefnd
sem mun hafa lamið hann, berháttað
og belgt út af lyfjum áður en honum
var gefin stólpípa. Að því búnu var
flogið með El-Masri í „Saltgryfjuna“,
yfirheyrslumiðstöð CIA í Afganistan.
Barinn eins og harðfiskur
El-Masri lýsti því síðar í grein í The
Los Angeles Times að vistin í „Salt-
gryfjunni“ hafi verið nöturleg. Hann
hafi verið yfirheyrður í þaula, barinn
eins og harðfiskur og meira að segja
nauðgað. Hann var látinn dúsa í köld-
um og sóðalegum klefa þar sem vott
og þurrt var af skornum skammt.
El-Masri fór í hungurverkfall til að
mótmæla meðferðinni og smám sam-
an varð Bandaríkjamönnum ljóst að
þeir hefðu farið mannavillt. Létu þeir
m.a. rannsaka vegabréf hans sem
reyndist ósvikið. Þá voru góð ráð dýr.
Skilinn eftir í Albaníu
Það var þó ekki fyrr en Condo-
leezza Rice, sem á þeim tíma var þjóð-
aröryggisráðgjafi Bush-stjórnarinn-
ar, hafði spurnir af málinu að skriður
komst á það. Hún þurfti eigi að síður
að mæla í tvígang fyrir um lausn El-
Masris áður en hann var að endingu
leystur úr haldi, 28. maí 2004, tæpum
fimm mánuðum eftir að hann var
færður í fjötra í Skopje.
El-Masri kveðst hafa hitt fulltrúa
ÞAR SEM LÖGIN ENDA
Reuters
Harka Meðferð fanga í Guantánamo, fangelsi bandaríska hersins á Kúbu,
er umdeild, en sumir þeirra hafa dvalið þar í fimm ár án dóms og laga.
16 SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MANNRÉTTINDI Í BANDARÍKJUNUM