Morgunblaðið - 06.01.2008, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
8. janúar 1978: „Engri þjóð
hefur gefizt vel að falla fyrir
lýðskrumurum. Margar hafa
gert það með hinum ömurleg-
ustu afleiðingum. En þótt
sporin hræði og sagan sýni,
að lýðskrumarar eru einskis
megnugir, þegar á þá reynir,
skjóta þeir samt alltaf upp
kollinum, þegar illa árar og
erfiðlega gengur. Óðaverð-
bólgan hér hefur skapað jarð-
veg fyrir lýðskrumara og þeir
eru og hafa verið um skeið
hávaðasamir í okkar landi.
Fólk þarf að gæta sín á
þessum kraftaverkamönnum.
Þeim þarf að vísa á bug. Auk-
in áhrif þeirra í íslenzku þjóð-
félagi mundu hafa slæmar af-
leiðingar. Þeir geta engan
vanda leyst, enda eru engin
töfraráð til að leysa vandamál
af því tagi, sem við er að etja í
okkar þjóðfélagi. Hver ein-
staklingur veit, að í hans eig-
in fjármálum og fjölskyldu
hans eru engin töfrabrögð til.
Ekki er hægt að eyða meiru
en aflað er án þess að illa fari
að lokum.“
. . . . . . . . . .
3. janúar 1988: „Friðsamlegt
andrúmsloft, vaxandi frjáls-
ræði í alþjóðaviðskiptum,
hindrunarlausari aðgangur
að stórum mörkuðum, fram-
farir í samgöngum og sú
tækni, sem auðveldar fáum
höndum að vinna erfið verk,
veita okkur 240 þúsund sál-
um ný og óþekkt tækifæri.
Þau ganga okkur hins vegar
úr greipum, ef við gleymum
að vinna hlutina vel, látum
vaða á súðum og gerum meiri
kröfur til annarra en sjálfra
okkar.“
. . . . . . . . . .
4. janúar 1998: „Þetta aukna
aðhald Verðbréfaþings er af-
ar mikilvægt og líklegt til
þess að stuðla að heilbrigðum
viðskiptaháttum með hluta-
bréf. Menn hafa haft vissar
áhyggjur af því, að með ýms-
um hætti væri reynt að hafa
áhrif á verð hlutabréfa, m.a.
með viðskiptum, sem í raun
væru sýndarviðskipti. Auk-
inn agi á markaðnum m.a.
með aðgerðum af því tagi,
sem Verðbréfaþing hefur nú
gripið til, er því af hinu góða.
Hið sama má segja um nýjar
reglur Verðbréfaþings um
upplýsingaskyldu fyrirtækja,
sem skráð eru á þinginu. Þar
er bæði um að ræða strangari
ákvæði varðandi hina reglu-
legu upplýsingagjöf, svo sem
varðandi birtingu ársreikn-
inga og milliuppgjöra en jafn-
framt er nú ætlast til að fyr-
irtæki geri aðvart um það, ef
búizt er við að afkoma þeirra
verði verulega frábrugðin
því, sem áður hafði verið
áætlað. Loks er ekki sízt mik-
ils um vert, að nákvæmari
reglur eru settar um svo-
nefnd innherjaviðskipti.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FORSETAKJÖR
Í BANDARÍKJUNUM
Úrslit forkosninganna í Iowa-fylki í Bandaríkjunum segjalitla sögu um það sem fram-
undan er í forkosningum demókrata
og repúblikana vegna forsetakosning-
anna, sem fram fara í nóvember á
þessu ári í Bandaríkjunum. Það er
alltof snemmt að spá nokkru fyrir um
það hverjir verði frambjóðendur stóru
flokkanna tveggja.
Hitt fer ekki milli mála, að þetta
verða þýðingarmiklar kosningar fyrir
Bandaríkin. Forsetatíð Bush yngra
hefur ekki reynzt farsæl fyrir Banda-
ríkin sjálf. Hvað sem segja má um at-
hafnir þeirra á alþjóðavettvangi er
ljóst, að innviðir hins bandaríska þjóð-
félags eru í mikilli hættu.
Það hefði enginn trúað því fyrir
nokkrum áratugum, að tilefni yrði til í
upphafi nýrrar aldar að ræða baráttu
fyrir mannréttindum í Bandaríkjun-
um. En nú er svo komið.
Með sama hætti og frjáls félaga-
samtök hafa verið stofnuð hér, í
Bandaríkjunum og víðar til þess að
berjast fyrir almennum mannréttind-
um í einræðisríkjum víða um heim, er
nú tilefni til að taka upp almenna bar-
áttu fyrir mannréttindum í Bandaríkj-
unum sjálfum.
Fyrir nokkrum vikum frömdu
bandarísk stjórnvöld alvarlegt brot á
mannréttindum íslenzkrar konu, sem
þangað kom með vinkonum sínum í
skemmtiferð. Þótt bandarísk yfirvöld
hafi „harmað“ þann atburð er það auð-
vitað ekki viðunandi niðurstaða þess
máls, þótt íslenzka utanríkisráðuneyt-
ið hafi verið svo lítilþægt að líta þannig
á.
Á svipuðum tíma var ungt danskt
par svipt frelsi sínu vegna upploginna
ásakana, þar sem þau voru í sakleysi
sínu að skemmta sér á næturklúbbi í
bandarískri stórborg. Þau voru í fang-
elsi í 5 daga og tilraunir þeirra til þess
að komast í samband við dönsk yfir-
völd voru með áþekkum hætti og ís-
lenzku konunnar, sem áður var vitnað
til.
Það eru fleiri dæmi um þá meðferð
sem fólk hefur fengið, sem hefur verið
á leið til Bandaríkjanna.
Þegar svo er komið þýðir ekki annað
en horfast í augu við þann veruleika að
ríkið, sem var í fararbroddi í baráttu
fyrir mannréttindum, hefur leiðst inn
á þá braut sjálft að koma þannig fram
við fólk að óviðunandi er.
Það er ekki ráðlegt fyrir nokkurn
mann að fara til Bandaríkjanna. Jafn-
vel þeir, sem ferðast þangað í góðri trú
með vegabréfsáritun af því tagi að
ætti að veita þeim greiðan aðgang að
landinu, hafa lent í því að einmitt slík-
ar vegabréfsáritanir vekja grunsemd-
ir þeirra, sem rannsaka fólk, sem kem-
ur til landsins.
Þetta eru orðin stjórnlaus viðbrögð.
Ríkisstjórn Bush á verulega sök á
því hvernig komið er í þessum efnum.
Og einmitt þess vegna eru forseta-
kosningarnar svo mikilvægar. Banda-
ríkjamenn verða að kjósa forseta, sem
snýr þessari þróun við.
Í eina tíð sat forseti í Bandaríkjun-
um, sem veitti ungu fólki um allan
heim innblástur til þess að berjast
gegn misrétti, hvar sem það væri að
finna. Hann hét John F. Kennedy. Nú
situr forseti í Bandaríkjunum, sem ber
ábyrgð á því að saklaust fólk er sett í
hlekki og fangelsi ef það vogar sér að
reyna að heimsækja Bandaríkin.
Það eru meiri líkur á því, að forseti
úr röðum demókrata breyti þessari
þróun en ef hann kemur úr hópi repú-
blikana. Það eru því miður svo miklir
öfgamenn komnir til áhrifa í flokki
repúblikana að helzt verður líkt við þá
tíma, sem kenndir eru við McCarthy,
öldungadeildarþingmann sem um
skeið var áhrifamaður í bandarískum
stjórnmálum í upphafi sjötta áratugar
20. aldar.
Það er erfitt að horfa upp á þessa
þróun í vígi frelsis og lýðræðis.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Í
áramótagrein sinni hér í Morgunblaðinu á
gamlársdag vék Geir H. Haarde for-
sætisráðherra og formaður Sjálfstæðis-
flokksins m.a. að þeirri gagnrýni sem
hann hefur orðið fyrir, m.a. frá Morg-
unblaðinu vegna stjórnarmyndunar hans
sl. vor með Samfylkingu, og sagði:
„Niðurstaðan varð sú, að Sjálfstæðisflokkur og
Samfylking tóku höndum saman um þá ríkisstjórn,
sem mynduð var á Þingvöllum 23. maí síðastliðinn.
Ég hef af ýmsum verið gagnrýndur, m.a. Morg-
unblaðinu fyrir myndun þessarar stjórnar og fyrir
að hafa blásið lífi í hnignandi stjórnmálahreyfingu
og ýmsa forystumenn hennar, sem ella hefðu horfið
af hinu pólitíska sjónarsviði að því er sagt var.
Vel má vera að svo sé. En ég lít ekki svo á, að mitt
meginhlutverk, sem forystumaður í stjórnmálum
sé að koma öðrum stjórnmálaforingjum fyrir póli-
tískt kattarnef. Flokkar takast á um stefnur og
strauma en illvíg persónuleg átök milli einstakra
manna eiga að heyra til liðinni tíð. Ég hef aldrei
fundið til persónulegs kala í garð minna pólitísku
andstæðinga, sem ég geng út frá að reyni allir að
vinna að landsmálum eftir beztu samvizku, þótt þeir
velji sér að mínum dómi ekki alltaf beztu leiðirnar
að sameiginlegum markmiðum.
Ég hef þess vegna sem formaður Sjálfstæðis-
flokksins ekki haft það sem markmið að halda til-
teknum einstaklingum frá völdum hvað sem það
kostar á meðan þeir hlíta almennum leikreglum
stjórnmálanna, heldur hitt að tryggja landinu
trausta og öfluga ríkisstjórn. Í þessu tilviki ríkis-
stjórn, sem tekur í öllum höfuðatriðum mið af
stefnumálum Sjálfstæðisflokksins og byggir á þeim
grunni, sem flokkurinn hefur skapað með störfum
sínum í undanfarin 16 ár.
Þetta sjónarmið hafði yfirburðastuðning í þing-
flokki sjálfstæðismanna, þegar á reyndi sem og í
flokksráði, þar sem fundarmenn samþykktu aðild
flokksins að hinni nýju ríkisstjórn og stefnuyfirlýs-
ingu hennar með því að rísa úr sætum undir dynj-
andi lófataki.
Samstarf okkar formanns Samfylkingarinnar til
þessa staðfestir að þessar viðtökur áttu fullan rétt á
sér.“
Þessi ummæli formanns Sjálfstæðisflokksins eru
athyglisverð af tveimur ástæðum. Önnur er sú, að
hann hefur ekki fundið hjá sér þörf á síðustu 6 mán-
uðum til þess að svara þeim athugasemdum, sem
gerðar voru við stjórnarmyndun hans m.a. hér í
Reykjavíkurbréfi og hin að hann er mjög fastur fyr-
ir í vörn sinni fyrir stjórnarmyndunina eða gagn-
sókn ef menn vilja líta svo á og hreinsar þar með frá
sér tal manna eins og Guðna Ágústssonar um að
einhver deyfð ríki yfir forystu Sjálfstæðisflokksins.
En þar fyrir utan eru þau sjónarmið, sem Geir H.
Haarde lýsir, áhugaverð og umræðuverð. Þau lýsa
heilbrigðri afstöðu til stjórnmála og endurspegla
vinnubrögð hans sjálfs á þeim vettvangi.
En það eru til fleiri hliðar á þessum málum, þótt
vissulega væri eftirsóknarvert, að veröld stjórnmál-
anna væri sú, sem Geir H. Haarde lýsir. Heyra „ill-
víg persónuleg átök“ milli manna í stjórnmálum til
liðinni tíð? Það væri með miklum ólíkindum ef svo
væri. Þótt þau séu í lágmarki um þessar mundir
hafa þau alltaf fylgt stjórnmálabaráttunni og munu
gera um alla framtíð. Þau geta orðið til á örfáum
dögum. Það hafa t.d. engin illindi orðið á milli fram-
sóknarmanna og sjálfstæðismanna eftir samstarfs-
slitin vorið 2007 en það hefur ekki mátt miklu muna.
Og t.d. nokkuð víst, að ef Framsóknarflokkurinn
ætti um það að velja að ganga inn í ríkisstjórn-
arsamstarf með vinstri flokkum eða Sjálfstæðis-
flokki á næstu mánuðum mundi sá flokkur velja
samstarf við vinstri flokka m.a. vegna þess, að
framsóknarmenn líta svo á, að Sjálfstæðisflokkur-
inn eigi ekkert inni hjá þeim eftir samstarfsslitin sl.
vor.
Þegar ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar splundr-
aðist sumarið 1988 voru engir kærleikar með for-
ystumönnum þeirra þriggja stjórnmálaflokka, sem
þá slitu samstarfi. Ein af forsendunum fyrir fram-
boði Davíðs Oddssonar gegn Þorsteini Pálssyni á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins veturinn 1991 var
sú skoðun, sem var útbreidd innan Sjálfstæðis-
flokksins á þeim tíma, að forystumenn annarra
flokka yrðu ekki tilbúnir til að vinna með Sjálfstæð-
isflokknum undir óbreyttri forystu að loknum þing-
kosningum 1991.
Það voru engir kærleikar með forystumönnum
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks eftir samstarfs-
slitin vorið 1995 eins og núverandi formaður Sjálf-
stæðisflokksins veit mætavel og hafa ekki verið síð-
an.
Það yrði einstakt stjórnmálaafrek, ef samstarf
slitnaði á milli núverandi stjórnarflokka án þess að
einhverjar uppákomur yrðu í því vináttusambandi,
sem ríkir á milli forystumanna þessara tveggja
flokka um þessar mundir.
Þótt Morgunblaðið deili þeirri skoðun með for-
manni Sjálfstæðisflokksins, að æskilegt væri að
störf á vettvangi stjórnmála leiði ekki til illvígra
persónulegra átaka, hefur því miður engin sú
grundvallarbreyting orðið á mannlegu eðli, að lík-
legt sé að stjórnmálabaráttan verði héðan í frá fag-
leg og málefnaleg.
Flokkar og hlutverk þeirra
S
tjórnmálabaráttu má líkja við stríð,
þótt vopnin sé önnur en á raunveru-
legum vígvelli. Vopnin á vettvangi
stjórnmálanna eru framsetning mál-
efna og rökræður um þau. Í þessu
„stríði“ leika menn „taktíska “ leiki og
taka „strategískar“ ákvarðanir. Hið sama á raunar
við um viðskiptalífið, þótt vopnin þar séu enn önnur.
Stjórnarmyndunin sl. vor var spurning um „stra-
tegíska“ ákvörðun. Hentaði það framtíðarhags-
munum Sjálfstæðisflokksins, þegar horft var á mál-
ið út frá því sjónarhorni að mynda ríkisstjórn með
Samfylkingu? Morgunblaðið færði ákveðin rök fyr-
ir því sl. vor, að það væri a.m.k. hæpið að líta svo á.
Rökin fyrir þeirri skoðun voru og eru annars vegar
þau, að með því opnaði Sjálfstæðisflokkurinn helzta
keppinaut sínum Samfylkingunni leið út úr þeirri
kreppu, sem sá flokkur var kominn í og hins vegar
væru miklar líkur á, að Sjálfstæðisflokkurinn væri
að útiloka möguleika sína til að vinna með öðrum
flokkum og þá fyrst og fremst Vinstri grænum og
sæti þar með í ríkisstjórn upp á náð og miskunn
Samfylkingarinnar.
Staðan í þessum efnum er mjög svipuð hér og í
Þýzkalandi, þar sem áþekkir flokkar sitja saman í
ríkisstjórn, ekki vegna þess að það væri óska-
draumur þeirra beggja heldur vegna þess að ann-
arra kosta var ekki völ. Samstarf helztu keppinauta
um forystu í stjórnmálum í ríkisstjórn verður alltaf
erfitt enda er nú farið að ræða um samstarf Kristi-
legra demókrata og Græningja í Þýzkalandi eftir
næstu þingkosningar þar í landi, sem verða á árinu
2009.
Nú skal það viðurkennt, að það er auðvelt að
halda uppi rökræðum af því tagi, sem hér er gert en
að bera ábyrgð á landstjórninni er annað og alvar-
legra mál. Skoðanamunur Morgunblaðsins og Geirs
H. Haarde nú um stjórnarmyndun hans sl. vor er sá
sami og skoðanamunur milli Morgunblaðsins og
Davíðs Oddssonar eftir þingkosningarnar 1995. Þá
var Morgunblaðið þeirrar skoðunar, að halda hefði
átt áfram samstarfinu við Alþýðuflokkinn, þótt
þingmeirihlutinn væri tæpur en Davíð taldi slíkt
óraunsætt og raunar ófært að byggja landsstjórn-
ina á svo veikum grunni.
Geir H. Haarde hafði áreiðanlega vissa tilhneig-
ingu til að halda áfram samstarfi við Framsókn-
arflokkinn sl. vor en sannfærðist um það á nokkrum
dögum, með sama hætti og Davíð vorið 1995, að það
væri óraunhæft og greip þess vegna til þess ráðs að
mynda ríkisstjórn með öðrum stærsta flokknum.
Helztu rök hans fyrir því að mynda ríkisstjórn
með Samfylkingu en ekki Vinstri grænum, eins og
telja verður líklegt að hann hafi átt kost á, eru aug-
ljóslega þau sem fram koma í áramótagrein hans,
að ríkisstjórn með Vinstri grænum hefði orðið
„kyrrstöðuríkisstjórn“, sem ekki mundi takast á við
„neinar aðkallandi breytingar í samfélaginu“ eins
og Geir segir í áramótagrein sinni. Um þetta veit
hann meira en aðrir vegna þess, að lítið sem ekkert
hefur komið fram efnislega um þær viðræður, sem
virðast hafa farið fram á milli forystumanna Sjálf-
stæðisflokks og Vinstri grænna. Og væri æskilegt
að frekari upplýsingar kæmu fram um þær við-
ræður.
Og auðvitað skipta málefnin máli en ekki bara
„strategískir“ hagsmunir.
En það verður ekki horft fram hjá langtímahags-
munum flokka í ákvörðunum sem þessum. Þegar
saman fer ákvörðun um að opna helzta keppinautn-
um leið til valda og hins vegar að draga úr líkum á
samstarfi við aðra í framtíðinni getur stjórnarsam-
starfið við Samfylkinguna ekki síður verið „dýru
verði keypt“ en samstarf við Vinstri græna hefði
orðið að mati formanns Sjálfstæðisflokksins.
Svo vill hins vegar til að ekki hafa öll sund lokast í
þessum efnum fyrir Sjálfstæðisflokkinn og hann
hefur eignast tækifæri í stjórnmálum, sem ekki var
hægt að sjá fyrir, þegar fjallað var um þessi mál hér
í Reykjavíkurbréfi sl. vor og Geir H. Haarde vék að
í áramótagrein sinni nú.
Hamborg og Reykjavík
Í
sérútgáfu brezka tímaritsins The Eco-
nomist, þar sem fjallað er um ástand og
horfur á árinu 2008, er m.a. fjallað um
stöðuna í þýzkum stjórnmálum og þar
segir:
„Jafnaðarmannaflokkurinn á við
vanda að etja vegna sundrungar í forystu og teng-
Laugardagur 5. janúar
Reykjavíkur