Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1999, Blaðsíða 41

verður ekki gerð á kostnað skipverjanna. Á það verður að leggja
ríka áherzlu.
Almennar reglur vinnuréttar
Samkvæmt almennum reglum vinnuréttar hefur vinnuveitandi
innan vissra takmarka svokallaðan stjórnunarrétt. Hann getur
tekið ákvarðanir um framkvæmd verks og vinnutilhögun og þar
með ráðið yfir og stjórnað vinnuafli launþegans, sem hjá honum
vinnur, þó með ákveðnum takmörkunum, enda þarf launþeginn
ekki að sætta sig við hvaða breytingar sem eru. Séu breytingarnar
á venjulegri starfsemi ekki þeim mun meiri, þarf atvinnu-
rekandinn ekki að tilkynna þær með sérstökum fyrirvara, eins og
honum er skylt að gera þegar breytingarnar hafa meiri röskun í
för með sér fyrir launþegann, sérstaklega ef um er að ræða atriði
sem hafa verið forsenda ráðningarinnar af hálfu launþegans.
Sú takmörkun gildir með stjórnunarrétt atvinnurekandans, að
hann getur ekki á ráðningartímanum einhliða rýrt laun og önnur
kjör launþegans, t.d. tekið honum umsamin sérkjör eða skert
launakjör hans að öðru leyti. Á sama hátt og hann getur ekki á
annan hátt einhliða rýrt starfsskilyrði launþegans, t.d. með því að
setja hann í starf, sem hann er ekki ráðinn til að vinna. Óski
atvinnurekandinn eftir því að koma á slíkum breytingum, er það
aðeins hægt með þeim sama fyrirvara og launþeginn á rétt á, eigi
að segja honum upp störfum. Uppsagnarfrestur yfirmanna á fiski-
skipum er þrír mánuðir. Áltveði atvinnurekandinn upp á eigin
spýtur og án fyrirvara að skerða samningsbundin laun eða
starfskjör launþegans og launþeganum var eklti ráðinn upp á slík
býti, gerir atvinnurekandinn sig sekan um verulega vanefnd á
ráðningar-samningnum, sem heimilar launþeganum að rifta
samningnum og krefjast skaðabóta í samræmi við ákvæði
sjómannalaga.
Óbreytt laun í uppsagnarfresti
Það er í sjálfu sér ekki um það deilt, að vilji t.d. útgerðarmaður
losa sig undan því að borga yfirmanni aukahlut, fastákveðna
kauptryggingu til viðbótar hlut eða aðrar þær sporslur, sem kann
að hafa verið samið sérstaklega um svo sem fríar ferðir í
hafnarfríjum, þá þarf útgerðarmaðurinn að segja þessu
sérsamkomulagi við yfirmanninum upp með þriggja mánaða
fyrirvara svo lögmætt sé. Þetta segir það, að útgerðarmaður þarf
að tilkynna yfirmanninum það formlega og tímanlega, þ.e. með
þriggja mánaða fyrirvara að umsamin sérkjör falli niður að þeim
tíma liðnum, þannig að ákvæði kjarasamnings gildi eingöngu og
alfarið. Þangað til uppsagnarfresturinn er liðinn gilda umsamin
sérlaunakjör óbreytt. Um þetta hefur ekki verið ágreiningur
hingað til milli samtaka sjómanna og útvegsmanna, enda í
samræmi við almennar reglur vinnuréttar og dómafordæmi
Hæstaréttar. Vilji launþegi ekki una fyrirhugaðri breytingu á
ráðningarkjörum sínum getur hann tilkynnt atvinnurekandanum
að hann sætti sig ekki við breytinguna og muni láta af störfúm við
lok uppsagnarfrestsins.
Það segir sig sjálft, að eigi að leggja skipi um óákveðinn tíma
eða til frambúðar, þannig að í stað þess að skipið stundi áfram
fiskveiðar, þar sem yfirmanninum er greiddur aflahlutur og sem
var forsenda ráðningar hans á skipið, þá þarf yfirmaðurinn ekki
að sætta sig við það að hanga yfir skipinu sem vaktmaður eða !
einhverju tímavinnugaufi næstu vikur og mánuði, ef svo ber
undir. Hann þarf ekki að una fyrirvaralaust slíkum breytingum
Tilgangurinn með því að áskilja launþegum uppsagnarfrest, ef
breyta á launaforsendum ráðningarinnar, starfskjörum eða
sérsamningum er sá, eins og áður sagðþað viðkomandi launþegi
geti sagt upp starfi sínu og leitað sér að annarri vinnu á
uppsagnarfrestinum, vilji hann ekki sætta sig við slíkar breytingar
á ráðningarkjörum sínum, sem fela í sér lækkun launa eða aðrar
breytingar á umsömdum launakjörum, sem skipta launþegann
miklu máli. Meðan uppsagnarfresturinn er að líða gilda óbreytt
kjör alveg eins og á við varðandi uppsagnir almennt.
Sambærileg tilvik
Hér er um slíka kjaraskerðingu að ræða, að hafi útgerðarmaður
í hyggju að leggja skipi og svipta þannig yfirmanninn að
iangmestu leyti tekjumöguleikum sínum, verður
útgerðarmaðurinn að tilkynna slík áform með þriggja mánaða
fyrirvara. Geri hann það ekki eru forsendur brostnar fyrir
ráðningu yfirmannsins, sem getur þá, eins og áður gat, ríft
ráðningu sinni fyrirvaralaust og krafizt meðalbótalauna miðað við
aflareynslu skipsins næstu mánuði á undan og dómapraksis segir
til um. Með öðrum orðum þá þarf yfirmaðurinn ekki að sæta því,
að útgerðarmaðurinn svipti hann uppstöðunni í
launatekjumöguleikum hans, án þess að hafa á því tilskilinn
þriggja mánaða fyrirvara.
Hér hefur að framan verið hugað að því tilviki, að skip sé tekið
úr rekstri, sem fiskiskip og því lagt og aflaheimildirnar teknar af
því. Bera mætti þetta saman við tilvik í landi til glöggvunar.
Mætti hugsa sér t.d. verksmiðju, sem hefði verið úthlutað ókeypis
framseljanlegu hráefni, er unnið væri úr og starfsmönnum greidd
laun eftir afköstum. Til starfa í verksmiðjuna réðu sig menn á
þeim forsendum að hafa góðar tekjur vegna afkastahvetjandi
launakerfis, sem unnið væri eftir, og létu sig hafa ýmisleg
óþægindi í starfi, eingöngu vegna góðra launa, sem starfið byði
upp á. Tæki verksmiðjueigandinn hins vegar þá ákvörðun af
“hagkvæmnisástæðum” að loka verksmiðjunni og selja hráefnið
sem hann fékk úthlutað ókeypis eða nota það í annarri
verksmiðju sinni, þá gæti hann ekki með slíkri ráðstöfun svipt
verkamennina fyrirvaralaust því starfi, sem þeir réðu sig í, sem
byggðist alfarið á þeim forsendum að hafa góðar tekjur af vinnu
við verksmiðjuframleiðsluna. Breytti engu þótt verk-
smiðjueigandinn byði starfsmönnunum eftir lokun
verksmiðjunnar að vinna á tímakaupi í dagvinnu næstu vikur eða
mánuði við að sópa verksmiðjugólfin, sjá um vaktvörzlu eða bora
í nefið á sér eða hvað þeir sjálfir kysu að gera til að drepa tímann.
Forsendan fyrir ráðningunni af hálfú verkamannanna væri algjör-
lega brostinn við lokun verksmiðjunnar, sem ekki hafði verið gerð
grein fyrir við ráðningu verkamannanna í upphafi. Verkamenn-
Sjómannablaðið Víkingur
41