Náttúrufræðingurinn - 2001, Síða 13

Hvers virði eru
VÍÐERNIN OG
HREINDÝRIN VIÐ
Kárahnjúka?
NELE LIENHOOP
/ grein þessari er skýrt frá verðmœti
náttúrufyrirbœra sem verða fyrir
óafturkrœfum áhrifum vegna Kára-
hnjúkavirkjunar. Fjallað er um svo-
kallað skilyrt verðmœtamat, sem er
aðferð til að meta náttúruna til fjár,
og mikilvœgi slíks mats fyrir sann-
gjarna ákvarðanatöku. Komið hefur
í Ijós að verðmœti náttúrufyrirbœra
sem raskast vegna stíflu í Jökulsá á
Dal og við myndun Hálslóns er u.þ.b.
385 milljónir króna.
Kárahnjúkasvæð er hluti af einu
síðasta ósnortna víðerni í
Evrópu, en þar er margbreytilegt
________ og einstakt náttúrufar. Þar má
nefna Vatnajökul, Jökulsá á Dal, sem
myndar dýpsta gljúfur landsins, og fleiri
jarðmyndanir. Einnig er þar að finna
gróðurvinjar sem eru mikilvæg beitilönd og
burðarsvæði fyrir hreindýr og varpstæði
fyrir heiðagæsir. Kröftugar og vatnsmiklar
ár á svæðinu mynda líka mjög góða
undirstöðu fyrir framleiðslu endurnýjan-
legrar orku (Guðmundur Páll Olafsson 2000).
Nele Lienhoop (f. 1976) lauk BS-prófi í
landafræði frá Háskóla íslands 1999 og MS-prófi í
umhverfisskipulagsfræði frá University of
Aberdeen í Skotlandi 2000. Hún stundar doktors-
nám í umhverfishagfræði við Háskólann í Aber-
deen og hefur tekið þátt í rannsóknum á verðmæti
villtra gæsa, vistkerfa og ósnortinna víðerna.
Lengi hefur verið rætt um byggingu
vatnsaflsvirkjana norðaustur af Vatnajökli.
Kárahnjúkavirkjun er sá kostur sem nú er
talinn hvað hagkvæmastur fyrir byggingu
álvers í Reyðarfirði. Þessi fyrirhugaða
virkjun hefur þó valdið miklum deilum milli
umhverfissinna, sem hafa áhyggjur af þeim
neikvæðu áhrifum sem virkjunin mun hafa á
umhverfið, og þeirra sem telja virkjun og
álver mikilvæg fyrir efnahagslega þróun
jaðarsvæða á Islandi og þróun landsins í
heild. Osnortin víðerni eins og Kára-
hnjúkasvæðið eru fágæt náttúruauðlind
sem öllum íslendingum er frjálst að nota (e.
public resource) og því er mikilvægt að
skoða vandlega hvort virkjun sé eftir-
sóknarverður kostur fyrir sem flesta
(Morton 1999). Hingað til hefur ekki verið
reynt að meta hagrænt gildi náttúrufyrir-
bæranna við Kárahnjúka, þó að slíkt mat
myndi auðvelda ákvarðanatöku um fram-
tíðarnýtingu svæðisins, þ.e. hvort fremur
eigi að virkja eða vemda. í fyrrasumar ákvað
ég því að skrifa ritgerð til meistaraprófs um
þetta mál og mat verðmæti ofangreindra
náttúrufyrirbæra.
Hér á eftir verður fjallað um þær hag-
fræðilegu aðferðir sem notaðar eru erlendis
við ákvarðanatöku um umdeildar fram-
kvæmdir, eins og bygging Kárahnjúka-
virkjunar er. Því verður lýst hvernig og af
hverju hagfræðingar meta náttúruna til fjár,
en að lokum verður sagt frá þeim fórnar-
kostnaði sem bygging vatnsaflsvirkjunar
við Kárahnjúka hefur í för með sér.
Náttúrufræðingurinn 70 (2-3), bls. 91-96, 2001.
91