Náttúrufræðingurinn - 2001, Page 23

tímabili. Mörkin milli plíósen- og pleistósen-
tíma eru hér talin þau sömu og mörkin milli
Reuverian- og Praetiglian-skeiða í Hollandi,
þ.e. frá upphafi fyrstu meiriháttar jöklunar á
norðurhveli jarðar, en oft er stuðst við þessi
mörk í Norður- og Vestur-Evrópu. Aldur
þessara marka er um 2,5 milljónir ára (Funnell
1995, 1996). Mörkin milli pleistósen og
nútíma (hólósen) eru hins vegar 10.000 ára
gömul. Við upphaf pleistósen var ísöld, en
hún hófst raunar nokkru fyrr, enda er hún
fyrst og fremst veðurfarslegt fyrirbæri og
upphaf hennar og pleistósentíma falla ekki
endilega saman, þar sem tímaskiptingin er
byggð á steingervingum í jarðlögum.
Fjörudoppa kemur fyrst fram í miðhluta
Red Crag-myndunarinnar á Austur-
Englandi en er þar frekar sjaldgæf (Wood
1848), og það er hún einnig í efri hluta
hennar (Harrner 1920). Aldur Red Crag-
myndunarinnar er talinn 2,4-2,55 milljónir
ára og því virðist sem meirihluti hennar hafi
hlaðist upp á pleistósentíma (Gibbard o.fl.
1991, Funnell 1996). Á meginlandi Evrópu
hafa brot af fjörudoppu fundist í álíka
gömlum jarðlögum í borkjörnum frá
Hollandi, sem innihalda set frá Merksemian-
skeiði, eins og því var lýst í Belgíu (Reid
1996). Tegundin finnst í miklum mæli í Nor-
wich Crag-mynduninni í Englandi, sem
hlóðst upp fyrir 1,6-2,0 milljónum ára, en
hún hvílir á Red Crag-mynduninni (Gibbard
°g Zalasiewicz 1988). Fjörudoppa er lfka
algeng í setlögum af svipuðum aldri úr
borholum í Hollandi, m.a. í nágrenni Rotter-
dam, Breda, Tilburg og í Roozendaal (Reid
1996). Einnig finnst tegundin í Mya aren-
aria-Hydrobia ulvae-beltinu frá fyrri hluta
ísaldar í vestur- og miðhluta Hollands
(Spaink 1975). Aðeins nokkur eintök af fjöru-
doppu hafa fundist í sjávarseti frá Baventian-
skeiði í Covehithe í Suffolk á Englandi, en talið
er að fánan þar sýni fyrstu greinilegu merkin
um kólnun sjávar við Bretlandseyjar í
upphafi ísaldar (West o.fl. 1980).
Tegundin er algeng í strandseti frá seinni
hluta ísaldar á Bretlandi og meginlandi
Evrópu (Reid 1996). Einnig finnst hún víða í
setlögum frá síðasta hlýskeiði ísaldar
(Eemian-skeiði) í Danmörku og Hollandi
(Harmer 1923), sem og ungum ísaldarlögum
við Hvítahaf og Barentshaf (Knipowitsch
1900, Merklin o.fl. 1979).
í Noregi, Svíþjóð og Danmörku er mikið af
fjörudoppu í seti frá yngsta hluta ísaldar og
nútíma, t.d. í setlögum sem settust til í
Steinaldarhafinu um miðbik nútíma. I hafinu
var bæði seltumagn og hitastig hærra en nú
er á svæðinu, svo tegundin náði langt inn í
Eystrasalt, m.a. til Finnlands, þar sem hún
varð frekar algeng. Á Svalbarða er tegundin
algeng í setlögum sem mynduðust við
sjávarstrendur á hlýindaskeiðinu á miðhluta
nútíma (Feyling-Hanssen 1955).
Fjörudoppa hefur einnig fundist í
jarðlögum í Norður-Ameríku, en þó aðeins
ein skel frá ísöld. Hún fannst í 33.000 lil
44.000 ára gömlu seti á Nova Scotia
(Wagner 1977). Að auki hafa fundist skeljar
í sorphaugum indíána í Kanada og sýndu
aldursákvarðanir að þær eru 500-1000 ára
gamlar (Reid 1996). Þá fundust tvö eintök í
norðurhluta Nýfundnalands, á svæði þar
sem norrænir menn settust að, auk þess sem
nokkrar skeljar fundust í Nova Scotia og
New Brunswick og eru þær taldar 1000-1500
ára gamlar.
í byrjun ísaldar, þegar allverulega tók að
kólna, náði tegundin hvað suðlægastri
útbreiðslu, allt til Cape Rhir í Marokkó.
Jafnframt hafa leifar fjörudoppu fundist á
Taymyrskaga í Norður-Síberíu (76°N), í seti
er hlóðst upp í Kazansevskaga-áflæðinni,
sem átti sér stað um fyrir um 100.000 árum á
hlýindakafla á síðari hluta ísaldar (Reid
199ö).
Fjörudoppan hefur því fundist víða í
jarðlögum utan við núverandi útbreiðslu-
svæði, en það bendir til breytinga á land-
fræðilegri útbreiðslu með tilliti til umhverfis-
þátla, einkum sjávarhita (3. mynd). Einn af
þessum stöðum er Island þar sem skelin var
ranglega álitin vera í tígulskeljalögunum
(Mactra) og krókskeljalögunum (Serripes) á
Tjörnesi (Gladenkov o.B. 1980), seti frá
byrjun nútíma á Vesturlandi og Suðurlandi
(Þorvaldur Thoroddsen 1892) og loks úr seti
mynduðu á hlýindakaflanum um tniðbik
nútíma (Thorson 1941, Spjeldnaes og
Henningsmoen 1963, Reid 1996).
101