Náttúrufræðingurinn - 2001, Side 34

Gerð þessarar skrár var mikið afrek, á
tímum þegar ekki voru tölvur, ljósritunar-
vélar eða önnur slík verkfæri sem nú þykja
ómissandi. Mjög lítið er um prentvillur, þó
svo að titlar greina séu á nokkrum tungu-
málum, en hinsvegar virðist vanta ýmsar
ritgerðir sem hefðu átt að vera skráðar
þarna. Skráin er ómetanleg fróðleiksnáma
um raunvísindi á 19. öld og var henni strax
vel tekið af vísindamönnum; t.d. er hún
sögð „stórkostleg“ og „eitt mesta hnoss
sem vísindamönnum hefur fallið í skaut“ í
grein eðlisfræðingsins P.G. Tait í tímaritinu
Nature 1875 (12. bindi, bls. 202). Eintök af
henni eru í flestum meiriháttar háskóla-
bókasöfnum erlendis, ýmist frumútgáfan
eða ljósprentun í smækkuðu broti frá 1968.
Svona skrá verður hálfu gagnlegri en ella
ef henni fylgir efnisyfirlit sem raðað er eftir
viðfangsefnum greinanna. I gerð slíks
yfirlits var ráðist, en ekki sáu dagsins ljós
nema þrjú bindi. Þau komu út á árunum
1908-1914 og náðu yfir stærðfræði, aflfræði
og aðra eðlisfræði (í tveim hlutum).
■ SKRÁRNAR 1901-1914
Framámenn í vísindafélögum hinna
vestrænu landa vildu fylgja átaki Royal
Society eftir á 20. öldinni. Ljóst var orðið
fyrir aldamótin að vegna sívaxandi umfangs
raunvísinda yrði slíkt átak að vera fjöl-
þjóðlegt og að það næði best tilgangi sínum
ef ekki liðu mörg ár milli útgáfu vísinda-
greinar og birtingar titils hennar í skrá. Eftir
tvær ráðstefnur um málið á árunum 1896 og
1898 var skipuð nefnd fulltrúa um 30 ríkja til
að hafa umsjón með útgáfu árlegrar skrár.
Fékk hún heitið „International Catalogue of
Scientific Literature", og var Royal Society
áfram útgefandinn. Skyldi koma út eitt hefti
á ári á hverju eftirtalinna sviða: stærðfræði,
aflfræði, eðlisfræði, efnafræði, stjarnfræði,
veðurfræði (ásamt jarðsegulmagni), steinda-
fræði, jarðfræði, eðlisræn landafræði, stein-
gervingafræði, almenn líffræði, grasafræði,
dýrafræði, líffærafræði mannsins, mann-
fræði, lífeðlisfræði (ásamt meinafræði o.fl.),
sóttkveikjufræði. Arsheftin voru öll í litlu
broti en mjög misjafnlega umfangsmikil eftir
greinum, þau stærstu náðu 1000 bls. í hverju
þeirra er ritgerðum raðað í stafrófsröð eftir
nöfnum höfunda, og jafnframt er skrá um
þær eftir efnisflokkum. Bækur og ýmiskonar
skýrslur voru teknar með í þessar skrár.
Þessi útgáfa virðist hafa gengið vel framan
af, en fyrri heimsstyijöldin varð svo til að
stöðva samstarfið og var það ekki tekið upp
aftur. Þó tókst að ljúka skráningunni fram til
1914 og komu síðustu heftin út um 1920. Skráin
er alls um 6 hillumetrar að þykkt, mjög gagnleg
eins og hin fyrri en seinlegra að leita í henni.
Ein ástæða fyrir því að ekki var haldið
áfram með International Catalogue eftir
styrjöldina getur hafa verið sú að ýmsir
aðilar (svo sem stór fagfélög) höfðu í
kringum aldamótin hafið útgáfu titla eða
útdrátta úr greinum innan síns sviðs, á eigin
vegum. Þannig var t.d. byrjað að gefa út
árbækur sem innihéldu eingöngu útdrætti
greina í eðlisfræði og rafmagnsverkfræði
1898, í stjömufræði 1899 og í efnafræði 1907.
■ HUGLEIÐINGAR UM
NOTAGILDI
Höfundi þessa pistils hafa nýst fyrrnefndar
skrár afar vel í leit að heimildum um ýmsar
rannsóknir á jarðfræði og lífríki Islands, sem
og um þróun hugmynda og mælitækja í
náttúruvísindum á því tímabili sem þær ná
yfir. Sé til dæmis vitað af vísindamanni sem
geti hafa tengst rannsóknum á náttúru
íslands á 19. öld, er fljótlegt að fletta upp
öllu því sem til er eftir hann í skránum. Er ég
viss um að ýmsir þeir hér á landi sem hafa
áhuga á sögu vísindarannsókna, bæði
varðandi ísland og hinn vestræna heim
almennt, mundu hafa mikið gagn af Royal
Society-skránni ef hún væri til hér á Lands-
bókasafni. í frásögnum erlendra manna sem
hingað komu til náttúrurannsókna, geymast
iðulega einnig upplýsingar um atriði úr
þjóðlífinu eins og atvinnuhætti og sam-
göngur. Síðan getur verið fróðlegt að sjá
hvaða áhrif íslensku rannsóknirnar hafi haft
á önnur verk viðkomandi vísindamanna og
jafnvel á verk enn annarra.
112