Náttúrufræðingurinn - 2001, Blaðsíða 52

■ FLÓRA íslands
Stefán hafði um langt skeið verið með það á
prjónunum að skrifa íslenska flóru, en vildi
ekki kasta til þess höndunum þótt þörfin á
slíkri bók væri orðin brýn. Ekki einn einasti
ritlingur er teljandi væri kom út um íslenska
grasafræði í nálega þrjá aldarfjórðunga, eins
og hann orðaði það sjálfur. Hann vildi afla
sér sem víðtækastrar þekkingar á flóru
landsins áður og auk þess þurfti fræðiorða-
kerfið enn endurbóta við og mesti ruglingur
var á notkun plöntunafna. Þegar leið að
aldamótunum fannst honum þó sem hann
gæti ekki beðið lengur, ekki síst þar sem nú
voru komnir fleiri íslenskir grasafræðingar til
starfa þar sem voru þeir Helgi Jónsson og
Ólafur Davíðsson. Helgi hafði einmitt
rannsakað og skrifað um þá landshluta sem
Stefán hafði ekki enn komist yfir að athuga.
A fyrsta ári 20. aldar, árið 1901, kemur svo
„Flóra Islands“ út og er það táknrænt, því
hún markaði sannarlega upphaf nýrrar aldar
í íslenskum grasafræðirannsóknum (2. mynd).
En Stefán lauk við bókina árið áður og er
formáli hennar dagsettur á Möðruvöllum í
Hörgárdal 28. desember 1900. Flóru vartekið
opnum örmum og hælt á hvert reipi, enda var
hún sannkallað þrekvirki. Hún var fyrsta
frumsamda íslenska flóran byggð á sjálf-
stæðum rannsóknum höfundar, en það er
ekkert áhlaupaverk að semja slíka bók og
eflaust fáir sem gera sér fulla grein fyrir þeirri
vinnu sem hún hefur kostað. I henni var
nákvæmlega lýst öllum þeim tegundum
blómplantna sem með vissu höfðu fundist
villtar hér á landi þá. Þar var engin planta
talin íslensk ef nokkur vafi lék á að hún væri
það, hver tegund vegin og metin af stakri
samviskusemi og gagnrýni áður en ákvörð-
un var tekin. Þetta er einn af höfuðkostum
bókarinnar sem vísindarits, en eldri greinar
og rit um íslenskar plöntur voru full af
tegundum sem hinir og þessir töldu vaxa hér
og höfðu það hver eftir öðrum þótt enginn
gæti fært sönnur á það. Við hverja tegund
var einnig greint frá blómgunartíma og
útbreiðslu hér á landi og eru þær upp-
lýsingar ólíkt áreiðanlegri en í eldri ritum.
Auk þess eru í Flóru ágætir ákvörðunar-
lyklar og greinargóður inngangur um nafn-
greiningu, söfnun, fergingu og geymslu
plantna.
Meðal þeirra sem luku miklu lofsorði á
Flóru voru Ólafur Davíðsson og Helgi
Jónsson. Segja þeir meðal annars að
líklega hefði verið hægt að fá menn til þess
að lýsa hinum ýmsu plöntutegundum jafn
vel og Stefán, en þeir viti ekki von nokkurs
þess manns sem hefði verið fær um að
leysa fræðiorðin og plöntunöfnin jafn vel
af hendi og gert sé í Flóru Islands.
Fræðiorðin voru langflest verk Stefáns,
sum hafði hann birt áður en önnur voru
nýgerð. Þessi orðasmíð var undan-
tekningarlítið framúrskarandi góð, eins og
reyndar málið á bókinni í heild. Mörg
orðanna voru beinlínis skínandi falleg og
má best ráða það af því að þau hafa nærri
undantekningarlaust náð að festast í
málinu, eins og fræva, frævill, einær, tvíær,
undirsætið og yfirsætið, svo nokkur séu
nefnd. Stefán notar einstöku alþjóðleg
orð, t.d. orðin planta og flóra; segist hann
telja sjálfsagt að taka þannig upp í
íslensku alþjóðleg fræðiorð, ekki síst
þegar ekki þurfi að breyta þeim.
Fyrir daga Stefáns átti meira en
helmingur íslenskra blómplantna sér
ekkert ákveðið íslenskt nafn, en í Flóru eru
allar tegundir nefndar íslenskum nöfnum.
Þau mörgu sem á vantaði hafði Stefán flest
búið til og yfirleitt tekist það mjög vel.
Ymis gömul nöfn hafði Stefán vakið til lífs
á ný og fest þau við ákveðnar tegundir, en
áður hafði verið allmikill ruglingur á
notkun íslenskra plöntunafna. Þessar
nafngiftir voru mjög þarft verk, einkum þar
sem þær tókust með þeim ágætum sem
raun ber vitni.
Við samningu Flóru hefur Stefán
auðvitað unnið úr og notfært sér allar
tiltækar heimildir eins og aðrir vísinda-
menn, bæði eigin plöntusöfn og annarra,
svo og rit þeirra grasafræðinga sem hann
taldi sig geta treyst og eins munnlegar
upplýsingar manna sem þekktu betur til á
ákveðnum stöðum en hann. En beina
aðstoðarmenn hafði hann enga, Flóra er
hans verk, langmerkasta verk hans sem
130