Náttúrufræðingurinn - 2001, Qupperneq 55

Hýenur
Allt lífríkið ber því vitni hve vel
lífverurnar eru lagaðar að þeim að-
stœðum sem þær búa við. Þótt enginn
kjósi það hlutskipti að sýkjast af
svartadauða eða sullaveiki, komast
þeir sem setja sig inn í lífsmáta
pestarbakteríu og bandorms varla
hjá því að fyllast aðdáun á því
hvernig þessir sýklar halda sínu í
hörðum heimi. Mýs og rottur eru ekki
vel séðir gestir í húsum en úr
fjarlægð getum við dáðst að lífs-
háttum þeirra.
Hýenur njóta óvíða vinsælda.
Hvorki útlitið né hljóðin sem þœr
gefa frá sér höfða til fegurðarskyns
manna. Þar við bœtist að hýenur eru
taldar hrœdýr, sem þykir ekki
göfugur lífsmáti. Fleira í fari þessara
rándýra hefur vakið andstyggð
manna frá forneskju. I þessum pistli
verður leitast við að taka upp
hanskann fyrir hýenurnar - benda á
ýmislegt í fari þeirra sem verðskuldar
virðingu og jafnvel aðdáun.
Örnólfur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í
líffræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Svíþjóð
1958. Hann var kennari við Menntaskólann í Reykja-
vík 1960-1967, Menntaskólann við Hamrahlíð 1967-
1980 og rektor þess skóla 1980-1995. Samhliða
kennslustörfum hefur Örnólfur samið kennslubækur og
hann hafði um árabil umsjón með fræðsluþáttum um
náttúrufræði í útvarpi og sjónvarpi. Hann var um skeið
ritstjóri Náttúrufræðingsins.
dýrafræði sem flestir íslend-
ingar, komnir á miðjan aldur,
lásu í æsku er hýenum þannig
lýst:
í Afríku og heitustu löndum Asíu er
heimkynni hýenunnar. Hún er á stærð við
úlfinn, gráleit, með dökkum blettum og
þverrákum og miklu hærri á herðakambinn
en á lendina. Gengur hún oftast álút og
ódjarflega. Hýenur eru sjaldan í þéttum,
stórum skógum, heldur á heiðum, sléttum
með kjarri eða við eyðimerkur. Á daginn fela
þær sig og hreyfa hvergi, nema þær séu
reknar á fætur. En þegar sól er sezt og
fulldimmt orðið, þá koma þær á kreik. Ef ein
hýena byrjar að væla, taka oftast margar
undir. Eru hljóð þeirra ljót og ömurleg. Þær
finna í mikilli fjarlægð lykt af rotnuðum
skepnum, og leita þangað undir eins. Komi
þær nærri þyrnigirðingum, þar sem búsmali
er innibyrgður, þá laumast þær veinandi í
kring, en leggja oftast á flótta, ef varð-
hundarnir yggla sig. Hýenurnar ráðast
aldrei á sterk eða grimm dýr, heldur aðeins á
þau, sem ekki geta varið sig, svo sem kindur,
geitur, tjóðraða asna og fleiri dýr. En alls
konar hræ eru uppáhaldsmatur þeirra. Og af
hræátinu stafar það, að hina megnustu fýlu
leggur af belg og hári hýenunnar, bæði þar
sem hún lifir úti á víðavangi og í dýra-
görðum. Hýenur ráðast stundum á börn eða
sofandi fólk og sjúka menn. Gamlar sagnir
herma og, að hýenur grafi fólk upp úr kirkju-
görðum, en það munu vera ýkjur. Hins vegar
ná þær stundum í lík af svertingjum, ef þau
hafa aðeins verið lauslega hulin með sandi.
Menn veiða hýenur á margan hátt, meðal
I
Náttúrufræðingurinn 70 (2-3), bls. 133-141, 2001.
133