Náttúrufræðingurinn - 2001, Page 56

1. mynd. Jarðúlfur, Proteles cristatus. (Nowak 1991.)
annars með því að króa þær inni í sprungum
eða hellisskútum og kasta yfir höfuð þeim
stóru teppi. Hleypur þá veiðimaðurinn að
dýrinu og reynir að flækja það í dúknum, en
smeygir um leið snöru um háls þess og
böndum um fæturna. Kemur hýenan þá
engri vörn við framar. (Jónas Jónsson 1959.)
Lesendur gamalla Tarzanbóka minnast
þess hve söguhetjan, lávarðurinn af Grey-
stoke, fyrirleit hýenumar. Allt þeirra æði ein-
kenndist af hugleysi, og íulmenni hændu að
sér hýenur og öttu til ódáða.
■ ÆTT OG TEGUNDIR
Núlifandi landrándýrum er skipt í allmargar
ættir. Þær eru oft taldar sjö - hundar, birnir,
hálfbiinir, merðir, deskettir, hýenurog kettir.
Hýenuætt er stundum skipt í tvær ættir, eins
og brátt verður vikið að, og sumir dýra-
fræðingar telja bambusbjörn eða pöndu til
sjálfstæðrar ættar.
Af hýenuætt, Hyaenidae, eru þrjár ætt-
kvíslir og samtals fjórar tegundir, er lifa í
Afríku og ein þeirra auk þess í sunnanverðri
Vestur- og Mið-Asíu. Höfuðið er stórt og
framlimir öflugir. Afturlimimir em hins vegar
styttri, svo bakinu hallar aftur. Dýrin draga
ekki inn klærnar, sem eru sljóar; fjórar á
hverjum fæti nema fimm á framfótum
jarðúlfs. Skottið er úfið og í endaþarminum
raufarkirtlar sem gefa frá sér stækan þef er
dýrin nota við að merkja slóð sína og fæla frá
sér fjendur. A öllum nema dílahýenu er áber-
andi mön eða fax aftur eftir hryggnum.
Læðurnar gjóta oftast tveimur eða þremur
hvolpum í senn, á mismunandi tímurn árs
eftir tegund og árferði.
Minnstur er jarðúlfur, 55 til 80 sentímetra
langur auk 20 til 30 cm skotts, og 10 til 15 kg,
en stærst dílahýena, einn til 1,7 metrar að
viðbættu 26 til 36 cm skotti, og 40 til 86 kg.
Kvendýrin verða kynþroska urn þriggja ára,
karlarnir ári yngri. Heimildir eru um að
minnsta kosti tólf ára gamla villta brún-
hýenu. Dílahýena í dýragarði varð 41 árs.
Talið er að hýenur hafi greinst frá fornum
desköttum í Asíu á míósentímabili, fyrir
einum 20 milljón árum. Seint á tertíertíma og
á jökultíma lifðu þær auk þess í Norður-
Ameríku og Evrópu.
134