Náttúrufræðingurinn - 2001, Síða 62

7. mynd. Ytri kynfœrin hjá karl- og kvendýrum dílahýenu eru
harla lík. I efri röðinni má sjá reður högna; í hinni neðri er
snípur læðu sýndurfrá sömu sjónarhornum. (Gould 1983.)
Þær hafa löngum verið taldar hræætur.
Pliníus eldri (21-79 e.Kr.) segir í Náttúrusögu
sinni að hýenur séu „einu dýrin sem rjúfa grafir
í leit að líkurn". Annar frægur náttúru-
fræðingur, Conrad Gesner, sem lifði á 16. öld,
greinir svo frá að hýenur sem komist í hræ
belgi sig út af slíkri græðgi að kviður þeirra
blási upp og verði jafnstríður og trumbuhúð.
Síðan leiti dýrin að þröngri glufu milli tveggja
steina eða tijástofna og troðist þar í gegn, svo
leifamar af máltíðinni velli í senn ffam og aftur
úr meltingarfærum þeirra.
Sem fyrr segir eru hýenur - ekki síst
dílahýenur - kræfar við veiðar þótt þær fúlsi
ekki við hræjum fremur en mörg önnur rándýr.
Ekki bætti úr skák að hýenur voru taldar
bastarðar tveggja tegunda. Sir Walter Raleigh,
sem tekinn var af lífi fýrir landráð 1618, skráði í
dýflissu í Lundúnatumi (1614) Sögu heimsins,
lofgerð um forsjá skaparans, er tekur yfir
tímann frá sköpun heims fram á 2. öld f.Kr. Þar
kemur fr am að Nói hafi ekki hleypt hýenunum í
örkina, því þar hafi Drottinn einungis ætlað
hreinkynja dýrum skipsrúm. Þegar flóðið
sjatnaði áttu hýenur að hafa kviknað aftur við
ónáttúrlega tímgun hunds og kattar.
Þriðja og síðasta ávirð-
ingin fólst í því að hýenur
voru taldar tvíkynja, í senn
karl- og kvenkyns. Þetta
særði blygðunarkennd
manna á miðöldum. Skýring-
in á þessum misskilningi er
að kyn dflahýenu verða vart
aðgreind nema með því að
skoða innri líkamsgerð.
Snípur læðu er áþekkur lim
högna að stærð, lögun og
legu á bolnum (7. mynd), og
eins og reður getur snípurinn
risið. Við bætist að
skapabarmamir eru grónir
saman og mynda fellingar
sem líta út eins og pungur
högna (8. mynd), og inni í
þessum sýndarpung eru
meira að segja fituhnúðar
sem minna á eistu.
Einn fræðimaður lét samt
ekki blekkjast. Aristóteles
skrifaði á4. öld f.Kr.: „Því hefur verið haldið
fram að hýenan sé bæði með karl- og
kvenleg kynfæri. En það er ekki rétt.“
Á ókynþroska dílahýenulæðu er op
kynfæranna aðeins rauf fremst á snípnum,
engu stærra en op þvag- og sáðrásar á reðri
högnans. Við kynþroska stækkar raufin þar
til hún nær frá enda sníps að grunni hans. Á
þessari rauf, og á spenum sem stækka á
fyrstu meðgöngu, má greina fullorðnar
kvenhýenur frá körlum. Þær eru auk þess
stærri og þyngri en karlarnir, sem er
óvenjulegt meðal spendýra, og forystudýr
dílahýena eru jafnan læður.
Komið hefur í ljós að dílahýenulæður eru
með jafnmikið af karlhormónum í blóði og
högnarnir, og þessi jöfnuður kemur fram
strax í móðurkviði, þar sem ámóta mikið er af
karlhormónum bæði í karl- og kvenfóstrum
og í mæðrum þeirra. Þetta skýrir karllegt útlit
hjá fullorðnum læðum af tegund dílahýenu.
Læður af hinum hýenutegundunum - ráka-
hýenu og brúnhýenu - eru jafnan á stærð
við högnana eða minni, og þar fer styrkur
karlhormóna eftir kyni eins og hjá öðrum
spendýrum.
140