Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2001, Side 87

Náttúrufræðingurinn - 2001, Side 87
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON Myndun MEGINLANDSSKORPU Yfirborð jarðar skiptist í hafsbotns- og meginlandsskorpu, sem Alfred Wegener nefndi sima (Si, Mg) og sial (Si, Al) eftir þeim frumefnum sem hann taldi einkenna samsetningu þeirra (Schwartzbach 1986). Skorp- an flýtur á eðlisþyngra efni jarð- möttulsins og milli skorpu og möttuls eru skýr mörk í hraða jarðskjálfta- bylgna, sem nefnd eru Mohorovicic- mörk eða Moho. Hafsbotnsskorpan er yfirleitt 6-8 km þykk en megin- landsskorpan um 40 km þykk að meðaltali. Bergfræðilega, eða berg- efnafrœðilega, er möttullinn peri- dótít, hafsbotnsskorpan basalt en meginlandsskorpan að mestu granít (sjá 1. töflu). Nú er vitað að þessar meginbergtegundir tákna eins konar áfanga í þróunarferli jarðar: Basalt myndast við bráðnun úr peridótíti en granít (meðal annars) við bráðnun úr basalti, svo seni lýst er á 1. mynd (Iherzólít og harzbúrgít eru afbrigði af peridótíti). í fyrsta áfanganum myndast basalt úr Iherzólíti en harz- búrgít verður eftir; í öðrum áfanga myndast rhýólít úr vötnuðu basalti og eins konar harzbúrgít verður eftir; og loks bráðnar granít úr seti (grávakka o.fl.) en granúlít verður eftir. Þannig vex rúmmál sial smám saman en sima sameinast möttlinum aftur. Hafsbotnsskorpan myndast á rek- hryggjum og eyðist á niðurstreymisbeltum, líkt og á gríðarlegum færiböndum. Elstu hlutar hafsbotnsins eru frá júratímabilinu, um 200 milljón ára, en hlutar meginlands- skorpunnar eru miklu eldri - elsta berg sem aldursgreint hefur verið er tæpra 4000 milljónára(3.mynd). Sigurður Steinþórsson (f. 1940) lauk B.Sc. Honours-prófi í jarðfræði frá háskólanum í St. Andrews í Skotlandi 1964 og Ph.D.-prófi í berg- og jarðefnafræði frá Princeton-háskóla, New Jersey, 1974. Rannsóknir hans síðan hafa einkum verið á þeim sviðum, en Sigurður hefur verið starfsmaður Raunvísindastofnunar Háskólans síðan 1970 og fastur kennari við HÍ frá 1974. 1. tafla: Eðlisþyngd (g/cm3) og þungahlutföll nokkurra efna (%) íþremur bergtegundum. P sío2 A1A MgO Peridótít 3,3 42 4 31 Basalt 2,7 50 15 9 Granít 2,2 70 14 1 Náttúrufræðingurinn 70 (2-3), bls. 165-174, 2001. 165

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.