Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 35

Hannes Þorsteinsson segir að Þórður hafi
lengi verið „skrifari hjá Árna Magnússyni,
að minnsta kosti öll þau ár, sem hann var við
Jarðabókarstörf hér á landi, og er fjöldi
afskrifta með hans hendi, allar mjög
vandaðar". (Sýslum.æfir, III bls. 143.)
Öll hlunnindi jarðarinnar [þ.e. Háfs] eru
vandlega talin í Jarðabókinni, svo sem eins
og reki, útræði, silungsveiði í Háfsós og
silungsveiði í Fiskivatni. Aðeins eitt er
fengið í Þjórsá - fyrir utan sandfokið.
„Eggvarp var í nianna minni gagnlegt í
Þjórsá hverju áin hefur öllu spillt með vatni
og sandi so það er ekkert." (I bls. 385.)
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalín er eitt gagnmerkasta vísindarit sem
til er í íslenskum bókmenntum. Hún lýsir
landinu og ástandi þess, búskaparháttum
og lífsmöguleikum svo að ekki verður betur
gert. Sé ágreiningur um eitthvert atriði, þá er
þess getið en „hvorir réttara hafi, bíður
góðrar lagfæringar". Það má telja alveg
vafalaust að ef Háfur hefði átt selveiði í
Þjórsá myndi Jarðabókin hafa greint frá því.
■ LANDBROT
Á leið sinni til sjávar um þetta svæði hefur
áin þurft frá fyrstu tíð að kljá við þrjú
grjótnef sem kunnugum dylst ekki að muni
hafa ráðið miklu um farveg hennar allt fram á
þennan dag. Austan ár er það Grjótnesið og
Ferjuhamarinn sem hafa hindrað ásókn
hennar á austurlandið. Vestan ár er það
Traustholtið sem gegndi þessari varðstöðu
fram að lokum 17. aldar. Þessir klettahöfðar
tóku við hlaupflaum árinnar og íshrönnum
og bægðu þannig mestu ásókn hennar hver
frá sínu landi uns varðstaða Traustholtsins
brást að nokkru leyti er áin komst vestur
fyrir og er þar vafalaust um margar sam-
verkandi orsakir að ræða.
Landbrot Þjórsár á vesturlandið verður
nær eingöngu á eftirfarandi hátt: Þegar flóð
verða af miklum rigningum á aðrennslis-
svæði árinnar fylgir þeim stundum sterk
sunnan- og suðaustanátt, sem nær að reisa
ótrúlega krappar og hávaxnar öldur þegar
hún blæs þvert á strauminn. Skolast þá burt
Laxinn hefur alltafþótt góð búbót í Traust-
holtshólma og lie'r hefur Jón Múli Árnason
krœkt í tvo góða. Ljósm. Ragnheiður Asta
Pe'tursdóttir, 1988.
hin lausari lög jarðvegsins undir grasrót og
þegar þannig hefur myndast um 1 metra
djúp skvompa undir árbakkanum fellur
grasrótarstykkið niður undan þunga sínum.
Aldrei hef ég mælt þykkt torfunnar í svona
tilfellum, en ef minnið svíkur mig ekki get ég
trúað að þar sem ég þekki til sé „skollagið“
80-90 cm undir yfirborði.
Það sem sækist á austurlandið er fyrst og
fremst og eingöngu vegna sandfoks frá
áreynmum í þeim sterku norðanveðrum sem
stundum verða hér að vori til þegar áin er
farin af ís, jörð auð og ekkert sem hlífir eða
hindrar að sandurinn komist af stað. Þegar
áin er á ís liggur íshula yfir öllum eyrum og
hindrar fok.
Af þessu er ljóst að áin liggur miklu vestar
en hún gerði fyrr á tímum og mun sækja
áfram í vesturátt sé ekkert að gert. Má einnig
benda á endurtekinn flutning Mjósunds,
Forsætis, Ferjuness, Sýrlækjanna og
Selparts. Eg sé því engan grundvöll fyrir
veiðikröfum austanmanna á þessu svæði,
hvorki Háfshverfinga né annarra.
■ SELLÁTUR
Kunnugt er mér um 5 meginsellátur í ánni.
Hið fyrsta mundi ég telja fyrir Mjósunds-,
209