Náttúrufræðingurinn - 2002, Síða 49

Gildi langtíma
STOFNRANNSÓKNA
TÓMAS GRÉTAR GUNNARSSON
Eftir hverju sœkjumst við með rann-
sóknum? Hvar er þötfin brýnust?
Hvaða skorður eru okkur settar
efnislega og fræðilega? Hvað er
framkvæmanlegt á hverjum tíma og í
hvaða farveg beinum við starfsorku
okkar? Svör við slíkum spurningum
ráða framgangi vísindanna og
ráðast annars vegar af áhugasviði
og vilja rannsakenda og hins vegar
af tækifærum til rannsókna.
Náttúrurannsóknir eru yfirleitt fjár-
magnaðar af opinberum aðilum
sem krefjast þess að markmið séu
L_______skilgreind fyrirfram og þeim fram-
fylgt. Þetta getur verið erfitt að uppfylla ef
um er að ræða rannsóknir á sviði þar sem
þekking er takmörkuð. Ef grunninn skortir
getur verið erfitt að svara afmörkuðum
spurningum og túlkun svaranna verður
óljós. Margar rannsóknir á vistfræðilegum
ferlum eru þessu marki brenndar. Til að
leysa vistfræðilegar gátur og afla grunn-
upplýsinga þarf að hafa í huga mun á
niðurstöðum sem stafar af breytingum í tíma
og rúmi. Annars vegar er um að ræða
breytileika sem ræðst af því svæði sem við
Tómas Grétar Gunnarsson (f. 1974) lauk BS-prófi
í líffræði frá Háskóla Islands 1997 og MS-prófi í
stofnvistfræði frá sama skóla árið 2000. Hann
stundar nú doklorsnám í stofnvistfræði við Uni-
versity of East Anglia í Norwich, Englandi. Frá
1997 hefur Tómas starfað með hléum við Líf-
fræðistofnun Háskólans, samhliða námi.
veljum. Stórt svæði þarf ekki að gefa líka
niðurstöðu og minna svæði. Hins vegar er
um að ræða tímaramma rannsóknar, því
miklar líkur eru á að annað og fleira komi í
ljós á lengri tíma en styttri. Tímaramminn er
viðfangsefni á þessum síðum. Tími rann-
sóknar skiptir máli og ákvarðar hvers konar
upplýsinga hægt er að afla.
Fjármögnun grunnrannsókna í vistfræði
er eilífðarvandamál og sjaldgæft er að fé
fáist til lengri tíma en þriggja ára (Bradley
o.fl. 1991, Nichols 1991). Góðar líkur á
árangri eru forsenda fjárveitinga, sem
krefjast eins og áður segir vel skilgreindra
markmiða. Þetta hefur erfiðleika í för með sér
því tilraunir á stofnum villtra lífvera eru
erfiðar í framkvæmd, sérstaklega ef um dýr er
að ræða. Við tilraunir á villtum stofnum er
erfitt að einangra áhrifaþætti, velja viðmið-
unarhópa, endurtaka sýnatökur og uppfylla
kröfuna um að hægt sé að endurtaka tilraun
o.s.frv. (Dunnet 1991a).
Skiptar skoðanir eru meðal vísindamanna
um hvort rannsóknir (tilraunir) sem gerðar eru
á stuttum tíma eða langtímarannsóknir skili
meiri upplýsingum (Krebs 1991). Langtíma-
rannsóknir eru illa séðar af surnum og þykja
slæm vísindi. Ein ástæðan gæti verið sú að
fræðigreinar eins og eðlisffæði, sem byggjast á
tilraunum, hafa átt góðu gengi að fagna.
Töluvert fé hefur verið veitt til slíkra greina og
því hefur þótt eftirsóknarvert að beita
hliðstæðri aðferðafræði við gagnaöflun í
vistfræði (O’Connor 1991, Taylor, 1991).
Hér verða ræddar langtímarannsóknir á
fuglum. Sörnu atriði eiga auðvitað oft við urn
Náttúrufræðingurinn 70 (4), bls. 223-230, 2002.
223