Náttúrufræðingurinn - 2002, Side 54

þeir hæfu varp. Það var ekki fyrr en 1964 að
fyrsti fuglinn af þekktum aldri skilaði sér í
varpið, þá sjö ára. Arið 1958, eftir nokkurra
ára merkingar á fýlum, var ákveðið að auka
umfang rannsóknarinnar og athuga mark-
visst lífslíkur og ungaframleiðslu fuglanna á
Eynhallow. A þessum árum voru aðferðir
endurbættar. Málmhringir sem entust
lengur en þeir fyrstu voru teknir í notkun,
farið var að merkja fugla með lithringjum og
fundin var aðferð til að kyngreina fýlana.
Arið 1974 var gerður gagnagrunnur til að
halda saman gögnum um ævisögu merktra
fugla. Grunnur rannsóknanna og þær
staðtölur sem aflað hefur verið árlega eru
stærð varpstofns á Eynhallow, mat á lífs-
líkum varpfugla milli ára og mat á
varpárangri. Ýmsar rannsóknir hafa verið
gerðar samhliða en grunnurinn er hinn sami
ár frá ári (Dunnet 199 lb).
Af dæminu að ofan sést hvemig lítil
athugun þróast og verður að stærri rann-
sókn með traustan bakgrunn. Gagnasafnið
stækkar ár frá ári og skilar miklum upp-
lýsingum miðað við vinnuframlag, því
aðferðir eru æfðar og staðlaðar.
OrðLacks (1966, bls. 12) varðandi meisu-
rannsóknirnar lýsa vel byrjunarerfiðleikum
við langtímarannsóknir:,, Þegar ég hófþessa
vinnu gerði ég mér grein fyrir að vissir
þættir hefðu áhrifá stœrð stofnsins og þeir
hafa verið skoðaðir frá upphafi. Sumar af
eldri hugmyndum mínum hafa þó reynst
rangar, öðrum þurfti að breyta og þættir
sem engan óraðifyrir í byrjun hafa reynst
mikilvœgir ... Annað vandamál var að
fyrstu tvö árin voru óvenjuleg miðað við
þau sem á eftir komu. Þar af leiðandi
skipulagði ég þá vinnu sem framundan var
ekki vel. “
■ LANGTÍMARANNSÓKNIR
EÐA TILRAUNIR?
Deilt hefur verið um aðferðafræði við
þekkingaröflun í vistfræði (t.d. Krebs 1991,
Taylor 1991, O’Connor 1991, Greenwood
o.fl. 1991). Umræðan hefur m.a. snúist um
hvort sé vænlegra að safna gögnum til
lengri tíma eða gera tilraunir til að leysa
afmörkuð vandamál. Samkvæmt Krebs
(1991) má lýsa tilraunaleiðinni með eftir-
farandi aðgerðaröð: 1) Finna áhugavert kerfi
(tegund, vistkerfi o.s.frv.) til skoðunar. 2)
Búa til tilgátu um kerfið og draga af henni
ályktanir. 3) Safna gögnum (þ.e. gera
tilraun). 4) Bera tilgátuna og ályktanirnar
saman við niðurstöður tilraunarinnar.
Þekkingin eykst í hvert skipti sem við förum
í gegnum þetta ferli og tilgátumar batna með
hverri tilraun. Að mati Krebs er þetta besta
leiðin til að auka skilning á náttúrunni og
bæta við vistfræðiþekkingu. Hann telur þó
að samhliða sé þörf á langtímarannsóknum
til að skilja stofnbreytingar sem gerast á
löngum tíma. Mörg viðfangsefni vist-
fræðinnar sem eru hvað brýnust um þessar
mundir krefjast einnig lengri tíma. Sem dæmi
má nefna eyðingu búsvæða og loftslags-
breytingar. Annað atriði sem sýnir fram á
nauðsyn langtímarannsókna er hve stuttar
rannsóknir eru oft tölfræðilega vanmáttug-
ar. Langtímarannsóknir sem mynda stór
gagnasöfn duga hins vegar miklu betur til
að skýra vistfræðilega ferla sem gerast á
lengri tíma (Krebs 1991). Ef tilgáta, sem sett
er fram og prófuð með tilraun, reynist röng
er dýrmætum tíma og fjármunum sóað
(Taylor 1991). Við getum því varla leyft
okkur að beita tilraunum nema í undan-
tekningartilfellum. Langtímagagnasöfnun
og líkanagerð er aðferðin sem best gefst
(Taylor 1991).
Ekki er ólíklegt að tilgangurinn helgi
meðalið í flestum tilfellum. Þegar um hag-
nýtar rannsóknir er að ræða, sem byggja
skal ráðgjöf á, eru tilraunir varla valkostur.
Hefðbundin náttúrufræði og gagnaöflun á
lengri tíma er líklegri en gloppóttar tilraunir
til að skila þeim grunni sem þarf. Tilraunir
eru aftur á móti mjög áhugaverðar á
akademískum forsendum og líklegri til að
efla tilgátugerð. Tilgátur skapa umræðu í
vísindaheiminum og slíkt er til þess fallið að
bæta vísindaiðkun. Sú skoðun sem flestir
vistfræðingar virðast aðhyllast er að lang-
tfmarannsóknir myndi grunninn en sértæk
vandamál megi leysa með öðrum aðferðum
eftir því sem tilefni og tækifæri gefast,
228