Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 62

Athygli mína vakti Alexander Jóhannes-
son prófessor, sem þá var rektor og mikill
forystumaður, já - ofurhugi. Hann bjó við
Vonarstræti sem í þessu samhengi bar
nafn með rentu. A mestu kreppuárum
liðinnar aldar, þegar ísland missti helming
útflutningstekna sinna vegna Spánar-
stríðsins, stofnaði hann Happdrætti Há-
skólans og reisti hina fögru aðalbyggingu
skólans með aðstoð merkasta arkitekts
landsins. Alexander breytti voninni í
veruleika árið 1940.
Hugvísindin og íslensk menning
döfnuðu í hinu nýja húsi og rannsóknir í
þágu atvinnuveganna hófust. Embættis-
mannaskólinn breyttist í rannsókna-
stofnun. Nú er Háskóli íslands hávísinda-
stofnun sem við erum stolt af og treystum
til mikilla og góðra verka.
í aldarfjórðung hef ég starfað með
Háskóla Islands. Það er hrein unun að
fylgjast með því hvernig ungir fræðimenn
hasla sér völl - ekki einungis á heimavelli
heldur einnig á hálu svelli alþjóðavísinda,
því að þótt við séum fámennir eyjar-
skeggjar höfum við alltaf siglt á fjarlæg
mið til frama. Við erum komin í þann eftir-
sótta hóp vísindamanna sem mest er
vitnað til á erlendri grund.
Hlutverk háskólakennara er einnig að
miðla þekkingu sinni til nemenda og
fróðleiksfúsrar þjóðar sem enn les bækur.
Nú reynir á hvort ég kem mínu hugðarefni
til skila. Hugðarefni mitt er HELGI-
STAÐUR ÞJÓÐARINNAR - ÞINGVELLIR
frá sjónarhóli náttúrufræðings. Hafnar-
háskóli, hinn forni háskóli íslendinga, og
Háskóli íslands, ásamt Máli og menningu,
standa að útgáfu bókar um undraheim
Þingvalla og Þingvallavatns sem kemur út
á næstunni.
í skóla kenndi Pálmi rektor okkur
landrekskenningu Wegeners. Erlendis var
hún dæmd ómerk en á Fróni horfðum við á
hana birtast okkur berum augum á
Þingvöilum.
Hvað einkennir Þingvallasvæðið um-
fram aðra staði?
Allir vita nú að Þingvellir eru á hátindi
Atlantshafshryggjarins, á gliðnunarbelti
milli tveggja heimsálfa. Er ykkur ljóst að
vatnið sem hitar þetta hús á uppruna sinn
í Langjökli, rennur í gjám undir Þingvalla-
vatni, hitnar undir Henglinum þar sem það
brýst upp á yfirborðið og er flutt þaðan til
Reykjavíkur? Hvað haldið þið að það sé
gamalt? Lindarvatnið er að jafnaði frá
árdögum kaþólsks siðar á íslandi en hluti
þess féll sem úrkoma á Langjökul fyrir
þúsundum ára.
Við Þingvallavatn mætast gróður og
dýralíf tveggja heimsálfa - austurs og
vesturs - og vatnið er vettvangur
þróunar nýrra tegunda. Engan hafði
órað fyrir því að fjórar bleikjugerðir
hefðu þróast á 10 þúsund ára ferli
vatnsins. Það er veraldarundur. Og nú
ætla ég að skýra ykkur frá heims-
viðburði á sviði náttúrufræði. í Þing-
vallavatni hefur fundist áður óþekkt
marfló sem hefur lifað þar af allar ísaldir,
í hellum í berginu undir ísnum, hugsan-
lega í 10 milljónir ára. Þetta er elsta dýr
landsins og eina helladýr Norður-
Evrópu. Samfelld saga lífs á svæðinu
spannar því 10 milljónir ára.
Gerið ykkur það ómak að hlusta á
hvellan söng himbrimans á vatninu og
horfa á láréttan foss Sogsins, þar sem
straumöndin skoppar eins og korktappi.
Hvaðan koma þessir fuglar til okkar? Alla
leið vestan af Kyrrahafsströnd Norður-
Ameríku.
Og nú hið neikvæða! Níu erlendar
tegundir barrtrjáa hafa verið gróðursettar í
þjóðgarðinum og breiðast hratt út - mér
liggur við að segja eins og eldur í sinu.
Gerið ykkur ljóst að þau kæfa birkið og
blómskrúð bláskóganna og menga Þing-
vallavatn. Hver varð afleiðingin? Hún er
sú að helgistaður þjóðarinnar á Þing-
völlum er ekki þjóðgarður samkvæmt
alþjóðlegum mælikvarða.
Er það í sátt við þjóðina að forsmá
lýsingu Ara fróða á helgistað þjóðarinnar
og eyða því sem eftir er af bláskógunum?
Oskar þjóðin þess að Þingvallavatn verði
áfram blátt og tært eða að það verði með
tímanum grænt og gruggugt og angi af
ólykt rotnandi þörunga?
236