Náttúrufræðingurinn - 1980, Qupperneq 31

fengitíma, og tókst það með notkun
progestagen skeiðarsvampa (Veramix)
og innsprautun 750 alþjóðaeininga af
PMSG (Antex Leo). Allar ærnar, sem
fengu þessa meðferð, 6 að tölu, byrjuðu
að beiða 12. júní (samstillt gangmál) og
voru 9 hrútar 1 —4 vetra gamlir, þar af 1
ófrjór leitarhrútur, prófaðir með ánum,
einn í einu með hverri kvölds og morg-
uns 12. og 13. júní. Allir hrútarnir sýndu
eðlilega kynhvöt, þó mismunandi
mikla, likt því sem gerðist á venjulegum
fengitíma um veturinn. Virtust engin
vandkvæði á að nota þá við tilhleyp-
ingar á þessum árstíma. Þrjár ánna báru
um mánaðamót október-nóvember, en
hinar þrjár voru geldar, og gefur þessi
athugun hvorki tilefni til ákveðinna
ályktana um frjósemi hrútanna né
ánna. Sú spurning vaknar, hvort ef til
vill sé árstíðabundinn breytileiki í sæð-
ismyndun og gæðum sæðis, sem gæti
haft neikvæð áhrif á frjósemi áa er
ganga (beiða) að sumarlagi. Þetta hefur
ekki verið rannsakað, en hafnar eru
mælingar á javermáli eistna fjórum
sinnum á ári, sem sýna breytingar eftir
árstíðum. Þannig virðast eistun fara
stækkandi er líður á sumarið og fram á
haustið, en minnkandi þegar líður á
veturinn og fram á vorið.
ÁLYKTANIR
Niðurstöður rannsóknanna sýna, að
íslensk lömb, gimbrar og hrútar, ná
kynjrroska tiltölulega snemma á ævi-
skeiðinu miðað við lömb af erlendum
sauðfjárkynjum (Ólafur Dýrmundsson,
1973 a, b og 1978 a, b). Reyndar er
algengt, að hleypt sé til gimbra og
lambhrútar séu notaðir við tilhleyping-
ar um 7 mánaða aldur (Ólafur Dýr-
mundsson, 1976; Ólafur Dýrmundsson
og Sveinn Hallgrímsson, 1978). Að
jafnaði má ætla, að þungi við kynþroska
sé um helmingur af fullorðinsþunga,
venjulega á bilinu frá 40—60%. Vegna
greinilegra tengsla árstíða við kynstarf-
semi gimbra eru þær orðnar eldri og
hafa náð tiltölulega hærra hlutfalli af
fullorðinsþunga en hrútlömbin við
kynþroska. Ætíð er þó aldur og þungi
við kynjaroska allbreytilegur hjá báðum
kynjum.
Hinn eðlislægi fengitími ánna er
greinilega árstíðabundinn, en þó all-
langur, {d. e. a. s. frá seinni hluta nóv-
ember og fram í maí. Samkvæmt því er
eölilegt, að sauðburður geti farið fram
hvenær sem er á tímabilinu frá apríl til
september. Gimbrarnar beiða mun
sjaldnar og hafa bæði óreglulegri og
styttri beiðsli, enda verr kynferðislega
jaroskaðar en ærnar. Stöku ær ganga og
fá fang utan marka hins árstiðabundna
fengitíma, en slíkt heyrir til undantekn-
inga. Sjaldgæfast er, að ær fái fang fyrri
hluta sumars, þegar dagsbirtan er mest,
og beri fyrri hluta vetrar. Að því leyti
styðja niðurstöðurnar þá kenningu, að
árstiöabundinn fengitími sauðfjár í
j^essum hluta heims stjórnist að veru-
legu leyti af ljósi (birtutíma), [a. e. a. s. að
mest kynstarfsemi sé í skammdeginu, en
úr henni dragi, þegar daginn tekur að
lengja (Yeates, 1949). Ekki er ljóst, hvað
orsakar beiðsli hjá stöku ám utan hins
árstíðabundna fengitíma, en athyglin
beinist einkum að snöggum breytingum
í umhverfinu, t. d. áhrifum frá hrútum á
hormónastarfsemina. Viö könnun á
hugsanlegum erfðatengslum kemur
fram sú vísbending, að slíkt atferli sé
algengara meðal mislitra áa en hvítra.
Þess má geta, að mislitar ær eru að
285