Náttúrufræðingurinn - 1980, Síða 44

Guðmundur Eggertsson:
Sameindir og líf
Eitt af helstu viðfangsefnum líffræð-
innar er að leita efnafræðilegra skýringa
á hinum margvíslegu eiginleikum líf-
vera. Þetta hefur gengið misjafnlega, en
á síðastliðnum fjórum áratugum hefur
mönnum orðið mikið ágegnt að skýra
efnislegt eðli erfða. Efnið sem flytur
erfðaboð á milli kynslóða, erfðaefnið,
hefur verið kannað rækilega, og skýrt
hefur verið hvernig erfðaboðin eru
túlkuð í lifandi frumu. Hin aukna
þekking á erfðaefninu og hlutverki þess
hefur ekki einungis gjörbreytt viðhorf-
um og rannsóknum erfðafræðinga
heldur hefur hún einnig haft viðtæk
áhrif á aðrar líffræðigreinar. Með þess-
ari þekkingu hefur verið lagður grunnur
sem öll fræðasvið líffræðinnar geta
byggt á.
í þessari grein verður fyrst sagt litið
eitt frá aðdraganda hinnar nýju erfða-
fræði, sem oft er nefnd sameindaerfða-
fræði. Síðan verður leitast við að gera
nokkra grein fyrir þessum fræðum og
þeim viðhorfum sem þau hafa mótað.
FORSAGA
Nú á tímum er alkunna að lífverur
búa yfir allt öðru skipulagi en dauðir
hlutir. Allt fram undir lok 18. aldar var
sú skoðun hins vegar ríkjandi meðal
náttúrufræðinga að ekki væru skörp skil
á milli lifandi efnis og dauðs. Margir
þeirra töldu að lífverur, a. m. k. örverur,
gætu kviknað úr lífvana efni, enda var
þá ekki hægt að færa fram veigamikil
rök gegn slíkri skoðun. í hugmynda-
heimi þessara tíma var lífið enn ekki
orðið að sérstæðu fyrirbæri. Það var
heldur ekki fyrr en í byrjun 19. aldar að
menn tóku að nota orðið líffræði (bio-
logia) sem samheiti yfir öll þau fræða-
svið sem fjölluðu sérstaklega um eigin-
leika og einkenni lífvera.
A 18. öld miðuðust rannsóknir á líf-
verum nær einvörðungu við sýnileg út-
litseinkenni. Eftir þeim var lífverunum
skipt í tegundir sem taldar voru óbreyt-
anlegar. Tegundin var hugsuð sem
nokkurs konar mót sem fyllt væri með
nýjum einstaklingum í hverri kynslóð.
Kynslóðir kæmu og færu en mótið, teg-
undin, héldist óbreytt. Slíkt lif átti sér
enga sögu. Það þróaðist ekki. Hver nýr
einstaklingur var sjálfstætt sköpunar-
verk. Menn vissu t. d. að til kviknunar
nýs mannslífs þurfti bæði egg og sæði en
töldu að önnur hvor þessara smásæju
agna byggi yfir því skipulagi sem síðar
Náttúrufræöingurinn, 49 (4), 1979
298