Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1980, Page 47

Náttúrufræðingurinn - 1980, Page 47
jafnvel örverur kvikna ekki sjálfkrafa úr dauðu efni, a. m. k. ekki við þær að- stæður sem nú ríkja á jörðinni. Loks var það á sjöunda áratugi 19. aldar að Gregor Mendel (1822—1884j setti fram erfðakenningú sína. Mendel komst að raun um að eiginleikar erfast samkvæmt ákveðnum reglum eða lög- málum. Þessi lögmál eru nú oft kennd við Mendel. I skýringum sínum á þess- um lögmálunt sló Mendel því föstu að það sem flyst á milli kynslóða, erfist, eru ekki eiginleikarnir sjálfir heldur eindir sem liggja þeim til grundvallar og móta þá. Þessar eindir eru nú kallaðar gen. Eins og frægt er orðið féll kenning Mendels í gleymsku og var ekki rifjuð upp fyrren unt aldamótin 1900. Þá varð henni lítið til fyrirstöðu, og upp spratt rnikil fræðigrein sem kölluð er erfða- fræði. Á fyrstu fjórum áratugum aldar- innar söfnuðu erfðafræðingar miklum fróðleik um hegðun erfðaeindanna, genanna, sérstaklega um þær reglur sem arfgengi þeirra hlítir. Þeir komust t. d. að því að genin eiga sér sæti á litningum frumukjarnans og eru þar í arfbundinni röð sem ákvarða má með tilraunum. Þeir urðu hins vegar lítils sem einskis visari um efnasamsetningu genanna og skildu ekki með hvaða hætti þau gætu ráðið eiginleikum lífveranna. Starfsemi genanna var nær eingöngu þekkt af út- litseinkennum sem þau hlutu að móta eða hafa áhrif á. Það var ekki fyrr en á fimmta áratugi aldarinnar að haldgóð vitneskja fór aö safnast fyrir um efnis- lega gerð gena og stjórn þeirra á efna- skiptum frumna og lífvera. Með erfða- fræðilegum og lífefnafræðilegum rann- sóknaraðferðum hefur síðan tekist að afla traustrar undirstöðuþekkingar á þessum sviðum. Þessi nýfengna þekking hefur átt mjög mikinn þátt í að móta ríkjandi hugmyndir um skipulag og starfsemi lifandi efnis. Með henni hefur að veru- legu leyti tekist að skýra það samspil sameinda sem sum af helstu líffræðilög- málum 19. aldar eru grundvölluð á. Jafnframt hefur skilningur manna á þessum lögmálum dýpkað að miklurn mun. Margbreytileiki lífsins er mikill. T. d. hefur verið áætlað að nú lifi á jörðinni um 3 milljónir lífverutegunda. í fljótu bragði virðist ekki margt líkt með furu- tré og froski eða með marglyttu og manni, en við nánari athugun kemur í ljós að viss einkenni efnasamsetningar, skipulags og starfsemi eru öllum lífver- um sameiginleg. Þrátt fyrir hinn gífur- lega fjölda lifverutegunda er það ein- ungis ein tegund lífs sem byggir jörðina. FRUMUR OG STÖRSAMEINDIR Allar lífverur — að veirum einum undanskildum — eru gerðar úr frum- um. Þær minnstu eru reyndar einungis ein fruma, einfrumungar. Þetta eru smásæjar lífverur, gerlar og ýmsar frumverur. Plöntur og dýr eru hins veg- ar fjölfrumungar, og eru flest þeirra sett saman úr milljónum eða milljörðum frumna. Frumur hljóta því að vera mjög smávaxnar. Gerilfrumur eru oft urn einn þúsundasti úr millimetra í þver- mál, en fruntur dýra og plantna eru mun stærri eða einn til þrír hundruö- ustu úr millimetra í þvermál. Þrátt fyrir smæð sína eru frumur fjarri því að vera einfaldar í sniðum. Þær búa allar yfir sérstöku, margbrotnu skipulagi. Þetta skipulag er talsvert 301

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.