Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1985, Síða 81

Náttúrufræðingurinn - 1985, Síða 81
erne havde faatt paa dette eng, borttog bemeldte Jochulsaa aldeeles. Þorvaldur Thoroddsen vitnar í fyrra bréfið í athugagrein með Skýrslum um Mývatnselda, sem hann gaf út (Safn til sögu íslands IV, 404), en vegna smá- vægilegrar yfirsjónar tímasetur hann hlaupið í ágúst 1729. Sú skekkja hefur gengið aftur til þessa dags. í bréfinu lofar Benedikt að taka þingsvitni um tjón af þessu hlaupi. Þingsvitnið hefur ekki konrið í leitirnar. Er sennilegt að það hafi aldrei verið tekið, m.a. vegna þess að nýr maður tók við starfi stift- amtmanns um þessar mundir, og Benedikt e.t.v. talið fátt nýtt um málið að segja. Jökulsárhlaupið 1730 virðist einkunn hafa flætt yfir Vestursand. Það hefur rekið smiðshöggið á þá eyðilegg- ingu, sem varð þar árið 1729. Ekki hafa fundist heimildir um eldgos í Vatnajökli þetta ár. Er því hugsanlegt að jarðhiti hafi valdið hlaupinu. Jökul- stífluð lón koma síður til greina (Sig- urður Þórarinsson 1950). Hlaupið 1730 er síðasta stórhlaupið í Jökulsá á Fjöllum, sem öruggar heimildir eru til um. Ekki er útilokað að áin hafi rumskað síðar á 18. öld. Þó má sjá af þingsvitni 5. maí 1736 [6] og skoðunargjörð 18. ágúst 1736 [7], að jörðurn á Öxarfjarðarsandi sé enginn voveiflegur skaði tilfallinn um nokkur undanfarandi ár, nema „árið 1734 hafi stórkostlegan sand borið upp á Byrgis tún, sem þó sé að mestu aftur í stand komið.“ Líklega hefur þar verið um sandfok að ræða. LANDAMERKI OG ÍTÖK í gamalli heimild segir svo um Skóga: „Tún er ekkert og hefur aldrei verið.“ Svipuð ummæli eru í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns um margar jarðir í Kelduhverfi og Öxarfirði. Þarna kemur fram hvað engjaheyskapurinn var ráðandi í lífs- björg manna í þessum sveitum. Mátti heita svo áður, að sandurinn vestan Bakkahlaups væri sláandi engi, en víða haugagras, þar sem áin hljóp yfir í vorflóðum. Mjög góðar engjar voru og í landi Skóga or Skinnastaðar. Til þess að hægt sé að átta sig á fornum heimildum um tjón af völdum Jökulsárhlaupa, þarf að hafa hliðsjón af því hvernig nytjaland á sandinum skiptist á milli jarða. Sumarið 1983 var rætt við nokkra bændur og aðra stað- kunnuga menn til þess að fá grófa hugmynd um landamerkin eins og þau voru á 17. og 18. öld. Þau eru sýnd á meðfylgjandi korti (5. mynd). Ekki má þó taka kortið of bókstaflega. Sums staðar er umdeilt hvar merkin eru og annars staðar skortir upplýsing- ar, enda yrði nákvæm rannsókn á eignaskiptingunni mikið verk. Landamerkin segja ekki alla söguna um landsnytjar á sandinum, því að ýmsar jarðir áttu engjaítök þar. Þessi ítök eru líklega þannig til kornin að menn fengu að slá spildur, sem land- setar bestu jarðanna komust ekki yfir að nytja. í Fylgiskjali 1 er lauslegt yfirlit um engjaítök á Kelduhverfis- og Öxarfjarðarsandi. FARVEGURSTÓRÁR Árni Óla skrifaði um Kelduhverfi í Árbók Ferðafélags íslands 1941. Hann var gagnkunnugur sveitinni, enda fæddur og uppalinn á Víkingavatni. í bók hans er ýmis skemmtilegur fróð- leikur, sern ekki er til annars staðar. Um Stórá segir hann nr.a. þetta (bls 54): Áður en Stórá þornaði upp, var Sand- urinn afkróaður af beljandi jökulvötn- um á þrjár hliðar, en sjó á eina. Varð þá ekki komist þangað öðruvísi en að 175
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.