Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 48

4. mynd. Núverandi gosbelti
íslands. Rekbeltið markar
plötuskilin, en jaðarbeltin
liggja utan plötuskilanna.
Byggt á korti Kristjáns Sæm-
undssonar (1979). — The
presently active volcanic zon-
es of Iceland. The volcanic
rift zone (rekhelti) is consi-
dered to mark the trace of the
plate boundary in Iceland,
but the volcanic flank zones
(jaðarbelti) lie outside the
plate boundary. Based on a
map by Kristján Sœmunds-
son (1979).
með verður þessi tala 0,18 km3 (Ágúst
Guðmundsson 1986b, 1987). Sam-
kvæmt þessu er meðalrúmmál þróar
970 km3. Meðalflatarmál þriggja vest-
ustu eldstöðvakerfanna á Reykjanes-
skaga (5. mynd), en þau hafa ekki
grunnstætt kvikuhólf eins og Hengils-
kerfið kann að hafa (Foulger 1986), er
um 478 km2 (Ágúst Guðmundsson
1986b). Ef þverskurðarflatarmál
meðalþróar er jafnt þessu, og ef allur
þverskurðurinn leggur til kviku í gosi,
þarf þykkt meðalþróar ekki að vera
nema 3 km. Ef efsti hluti þróar er
albráðinn (kvikutjörn) þarf þykkt
meðalþróar ekki að vera nema 800 m.
Þar sem þrærnar geta verið ailt að 14
km þykkar, bendir þetta til þess að í
meðal sprungugosi á Reykjanesskaga
leggi aðeins efsti hluti þróar til kviku.
Þetta fellur vel að bergfræði hrauna
sem upp koma á sprungum á Reykja-
nesskaga, því að þau eru flest þróuð,
þ. e. tiltölulega kísilsýrurík (Sveinn
Jakobsson o. fl. 1978). Kvika sem
myndar slík hraun er fremur eðlislétt
og safnast því fyrir efst í þrónni.
Til samanburðar má athuga rúmmál
dyngna sem myndast hafa á nútíma á
Reykjanesskaga. Rúmmál þeirra
flestra er innan við 0,75 km3 (Ágúst
Guðmundsson 1986b). Það er viðtekin
skoðun að slíkar dyngjur séu myndað-
ar í einni goshrinu sem staðið hafi í
nokkur ár, líkt og Surtseyjargosið
(Walker 1965, Sigurður Þórarinsson
1967b, Sveinn Jakobsson o. fl. 1978).
Einnig er talið að dyngjugos byrji á
sprungu, en einn gígur verði ráðandi
þegar líði á gosið (Williams & McBirn-
ey 1979). Það er því gangur sem veitir
kviku til yfirborðs í dyngjugosum, og
hér er reiknað með að rúmmál hans sé
það sama og hjá meðal sprungugosi.
Þá verður rúmmál gangs og gosefna
0,83 km3 og rúmmál þróar því 4500
km3. Ef notað er sama þverskurðar-
flatarmál fyrir þrærnar og hér á undan,
verður þykkt þeirra að vera um 14 km.
Þetta jafngildir mestu þykkt kvikulags-
ins, og þýðir að þróin í heild verður að
veita kviku til yfirborðs í dyngjugos-
um. Þetta kann því að vera ein skýring
þess að dyngjuhraun á Reykjanes-
skaga eru flest úr frumstæðari kviku,
þ. e. kviku með minni kísilsýru, en
42
j