Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 34

að þær geti flogið mökunarflug. At-
huganir í Mývatnssveit sumarið 1978
(Erlendur Jónsson 1979) bentu til að
flugurnar fljúgi ekki mökunarflug ef
vindhraði er yfir þremur vindstigum.
Hvernig flugurnar skynja vindhraða er
ekki að fullu ljóst, en á framleggjum
og ristarliðum flugnanna eru stór og
mikil skynhár. Vindur sem leikur um
hárin framkallar titring, sem vitað er
að skynfrumur við grunn háranna geta
numið. Því er ekki ólíklegt að hára-
kransarnir á framleggjum og ristarlið-
um karlflugnanna gegni hlutverki
vindhraðamælis.
Þegar vind lægir fljúga karlflugurnar
upp og safnast hundruðum eða þús-
undum saman í flugusveima (stróka)
yfir ákveðnum kennileitum í lands-
Iaginu (Downes 1969). Kennileiti þessi
mætti nefna sveimmerki og geta þau
verið ljósir fletir á dökku undirlagi,
hæðabrúnir, vegkantar eða trjágrein-
ar. Karlflugur stóru-toppflugunnar
(Chironomus islandicus) sveima yfir
brúnum gervigíga í Mývatnssveit. f
Mývatnssveit sveimar litla-toppfluga
(Tanytarsus gracilentus) gjarna yfir
gróðri meðfram strönd vatnsins, þar
sem hún myndar sveima sem eru um
hálfur metri í þvermál og einn til tveir
metrar á hæð. Mergð sveima litlu-
toppflugunnar getur orðið svo mikil að
einna helst líkist því að reykur liggi
yfir, þétt við jörðu.
Flugnasveimarnir eru myndaðir af
karlflugum sem fljúga í sífellu upp í
gjóluna yfir ákveðnu sveimmerki. Þeg-
ar gjólan eykst hrekjast flugurnar lít-
illega undan vindi, en þær herða þá
flugið til að halda sér yfir sveimmerk-
inu. Flugusveimurinn virðist því oft
bylgjast í vindgjólunni þegar flugurnar
reyna að halda sér yfir sveimmerkinu.
Kvenflugur sem tilbúnar eru til
mökunar laðast að sveimunum og þeg-
ar þær fljúga inn í þá, rjúka karlarnir
til þeirra og reyna að parast. Hára-
kransar á fálmurum karlflugnanna eru
næmir hljóðnemar, enda er talið að
karlflugur þekki kvenflugurnar á
vængsláttartíðninni sem er einkenn-
andi fyrir hverja tegund (Sawedal &
Hall 1979). Karlflugurnar koma helst
að kvenflugunum ofan frá og grípa til
þeirra. Ytri kynfæri karlflugunnar
mynda nokkurs konar griparma sem
falla nákvæmlega að ytri kynfærum
kvenflugna sömu tegundar. Karlfluga
sem nær til kvenflugu í sveimnum
teygir afturbol sinn undir bol kvenflug-
unnar og læsir ytri kynfærum sínum
um kynfæri hennar á fluginu. Flugurn-
ar svífa síðan til jarðar tengdar saman
á kynfærunum. Parið helst gjarna sam-
tengt um nokkurra mínútna skeið, en
á þeim tíma flytjast sæðisfrumur úr
karlflugunni yfir í kvenfluguna.
Fyrir hartnær tveimur áratugum var
finnski náttúrufræðingurinn Jaakko
Syrjamaki (1968) við rannsóknir á ryk-
mýi á Svalbarða. Hann fann þar fyrir
mikið af rykmýsflugum af tegundinni
Smittia exterma. Hann veitti því at-
hygli að sveimarnir héldust einungis
við í nokkra tugi sekúndna jafnvel þó
að stillt væri og kyrrt. Sveimarnir voru
mjög nærri jörðu og neðstu flugurnar
voru einungis í um 5 til 15 cm hæð yfir
sveimmerkjunum, sem reyndust vera
hvítir blettir í dökku umhverfi. Á milli
héldu karlflugurnar sig á grjóti eða í
gróðri nærri sveimmerkjum, en kven-
flugurnar virtust órólegar og þvældust
um óháð þeim. Einna merkilegast
þótti hinum finnska náttúrufræðingi
að allar karlflugurnar virtust hefja sig
til flugs í sömu andrá og einnig virtust
þær lenda nokkurn veginn samtímis.
Einn fagran sumarmorgun var
Jaakko að fylgjast með hegðun flugn-
anna. Engir sveimar höfðu verið á lofti
þá um morguninn. Á meðan Jaakko
beið eftir að flugurnar hæfu mökunar-
28