Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 34

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 34
að þær geti flogið mökunarflug. At- huganir í Mývatnssveit sumarið 1978 (Erlendur Jónsson 1979) bentu til að flugurnar fljúgi ekki mökunarflug ef vindhraði er yfir þremur vindstigum. Hvernig flugurnar skynja vindhraða er ekki að fullu ljóst, en á framleggjum og ristarliðum flugnanna eru stór og mikil skynhár. Vindur sem leikur um hárin framkallar titring, sem vitað er að skynfrumur við grunn háranna geta numið. Því er ekki ólíklegt að hára- kransarnir á framleggjum og ristarlið- um karlflugnanna gegni hlutverki vindhraðamælis. Þegar vind lægir fljúga karlflugurnar upp og safnast hundruðum eða þús- undum saman í flugusveima (stróka) yfir ákveðnum kennileitum í lands- Iaginu (Downes 1969). Kennileiti þessi mætti nefna sveimmerki og geta þau verið ljósir fletir á dökku undirlagi, hæðabrúnir, vegkantar eða trjágrein- ar. Karlflugur stóru-toppflugunnar (Chironomus islandicus) sveima yfir brúnum gervigíga í Mývatnssveit. f Mývatnssveit sveimar litla-toppfluga (Tanytarsus gracilentus) gjarna yfir gróðri meðfram strönd vatnsins, þar sem hún myndar sveima sem eru um hálfur metri í þvermál og einn til tveir metrar á hæð. Mergð sveima litlu- toppflugunnar getur orðið svo mikil að einna helst líkist því að reykur liggi yfir, þétt við jörðu. Flugnasveimarnir eru myndaðir af karlflugum sem fljúga í sífellu upp í gjóluna yfir ákveðnu sveimmerki. Þeg- ar gjólan eykst hrekjast flugurnar lít- illega undan vindi, en þær herða þá flugið til að halda sér yfir sveimmerk- inu. Flugusveimurinn virðist því oft bylgjast í vindgjólunni þegar flugurnar reyna að halda sér yfir sveimmerkinu. Kvenflugur sem tilbúnar eru til mökunar laðast að sveimunum og þeg- ar þær fljúga inn í þá, rjúka karlarnir til þeirra og reyna að parast. Hára- kransar á fálmurum karlflugnanna eru næmir hljóðnemar, enda er talið að karlflugur þekki kvenflugurnar á vængsláttartíðninni sem er einkenn- andi fyrir hverja tegund (Sawedal & Hall 1979). Karlflugurnar koma helst að kvenflugunum ofan frá og grípa til þeirra. Ytri kynfæri karlflugunnar mynda nokkurs konar griparma sem falla nákvæmlega að ytri kynfærum kvenflugna sömu tegundar. Karlfluga sem nær til kvenflugu í sveimnum teygir afturbol sinn undir bol kvenflug- unnar og læsir ytri kynfærum sínum um kynfæri hennar á fluginu. Flugurn- ar svífa síðan til jarðar tengdar saman á kynfærunum. Parið helst gjarna sam- tengt um nokkurra mínútna skeið, en á þeim tíma flytjast sæðisfrumur úr karlflugunni yfir í kvenfluguna. Fyrir hartnær tveimur áratugum var finnski náttúrufræðingurinn Jaakko Syrjamaki (1968) við rannsóknir á ryk- mýi á Svalbarða. Hann fann þar fyrir mikið af rykmýsflugum af tegundinni Smittia exterma. Hann veitti því at- hygli að sveimarnir héldust einungis við í nokkra tugi sekúndna jafnvel þó að stillt væri og kyrrt. Sveimarnir voru mjög nærri jörðu og neðstu flugurnar voru einungis í um 5 til 15 cm hæð yfir sveimmerkjunum, sem reyndust vera hvítir blettir í dökku umhverfi. Á milli héldu karlflugurnar sig á grjóti eða í gróðri nærri sveimmerkjum, en kven- flugurnar virtust órólegar og þvældust um óháð þeim. Einna merkilegast þótti hinum finnska náttúrufræðingi að allar karlflugurnar virtust hefja sig til flugs í sömu andrá og einnig virtust þær lenda nokkurn veginn samtímis. Einn fagran sumarmorgun var Jaakko að fylgjast með hegðun flugn- anna. Engir sveimar höfðu verið á lofti þá um morguninn. Á meðan Jaakko beið eftir að flugurnar hæfu mökunar- 28
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.