Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 17

fullyrðingum Guðrúnar Larsen
(1979), en þar segir: . . að tota úr
Landbrotshrauninu hafi þarna troðið
sér inn í eldri jarðveg, eins og víðar við
hraunjaðarinn á þessu svæði.“ Ekki
hefur fengist svar við því hvar slíkt er
að sjá. Svo vel þekki ég það svæði við
Skaftá sem Svíri heitir, og er forn án-
ingarstaður ferðamanna, að ég fullyrði
að þar er hvergi í bakka Skaftár að sjá
nokkuð það er líkist teikningu Guð-
rúnar á bls. 11 í nefndu riti. Skaftá
rennur þar ofan á Landbrotshrauninu
og jarðvegur milli gjallhólanna hvergi
svo þykkur sem sýnt er og ekki heldur
truflaður.
Skal nú gerð grein fyrir nokkrum
þeim atriðum, sem við vitum með svo
fullri vissu, sem framast er hægt að
krefjast. Landbrotshraunið er innan af
hálendinu komið, og hvort heldur er
reiknað með upptökum þess í Eldgjá
eða annars staðar, hefur það runnið
a. m. k. um 30-40 km leið áður en
það er niður í Landbrotið komið.
Margföld reynsla fengin gegnum bor-
anir er að þykkt basalthrauna, sem svo
langt hafa runnið er af stærðargráð-
unni 20 m. Borun gegnum jaðar
Landbrotshrauns gegnt Kirkjubæjar-
klaustri sýndi að það er þar 22 m
þykkt, en skammt þaðan er hraunið
hærra og því þykkara. Hraun, sem svo
langt hefur runnið veltur fram líkt og
belti á jarðýtu. Það er þess vegna að í
hraunbrúninni verða til stórar og smá-
ar hraunkúlur, en þær eru algengar í
Landbroti og má víða sjá í rauðamal-
arnámum (Jón Jónsson 1970). Hiti í
rennandi basalthrauni virðist vera um
1150°C og samkvæmt tilraunum, sem
gerðar hafa verið með hraun af Kötlu-
Eldgjár svæðinu (Tilley o. fl. 1967)
virðist það hraun storkna á bilinu
1000-950°C og sýnist því mega ætla
að það sé fullstorknað þegar nokkuð
niður fyrir lægri töluna kemur.
JARÐVEGSSNIÐ HJÁ YTRI
DALBÆ
Norðan undir túninu, í bakka Rás-
ar, er einkar fróðlegt snið gegnum
jarðlög þau, sem ofan á hrauninu eru.
í heild er sniðið um 10 m þar sem það
er best og þar sem tekin voru sýni til
14C aldursgreininga (sjá síðar). Les-
endur þessarar greinar bið ég að huga
vandlega að 10. mynd. Þar má vel
greina hin tvö ljósu öskulög, sem
aldursákvörðuð hafa verið og eins
einkar regluleg mólög bæði ofan við
þau og neðan. Ur þessum jarðvegs-
lögum má lesa gróðurfarsbreytingar,
sem þarna hafa orðið í aldanna rás.
Næst hrauninu eru gróðurleifar
ógreinilegar, en þó má þar finna mosa-
klær ef vel er að gætt, en holur milli
steina efst í hrauninu eru fylltar kísil-
gúr, sem sýnir að þar var vatn. Svo
sem 30—40 cm ofan við hraunið fer að
bera á smávöxnum kvistgróðri, sem
fljótlega þróast í birkiskóg, og virðist
sá gróður hafa verið ráðandi í meira en
1000 ár. Eftir það fer að bera á hnign-
un. Smávaxinn kvistgróður verður
ráðandi á ný, en hverfur smátt og
smátt þegar ofar í sniðið kemur og
loks verður fokjarðvegur ráðandi. Það
skal hér tekið fram að þetta er byggt á
mínum eigin athugunum, en maður
sérhæfður í jarðvegs- og gróðurleifa-
rannsóknum gæti að sjálfsögðu lesið
meira út úr þessu.
Svo aftur sé vikið að myndinni, bið
ég lesendur að hafa í huga að ekki
vottar fyrir kolun í þessum gróður-
leifum. Einnig að mólögin eru óhreyfð
hið næsta hrauninu og a. m. k. 2—3 m
upp eftir sniðinu (sbr. skófluna), en
verða trufluð er ofar dregur. Mómynd-
unin sýnir að þarna var votlendi, mýr-
arbollar og tjarnir í lautum og því hafa
gróðurleifarnar varðveist svo vel. Líka
er þar kísilgúr. Þetta kallar óhjá-
11