Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 17

Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 17
fullyrðingum Guðrúnar Larsen (1979), en þar segir: . . að tota úr Landbrotshrauninu hafi þarna troðið sér inn í eldri jarðveg, eins og víðar við hraunjaðarinn á þessu svæði.“ Ekki hefur fengist svar við því hvar slíkt er að sjá. Svo vel þekki ég það svæði við Skaftá sem Svíri heitir, og er forn án- ingarstaður ferðamanna, að ég fullyrði að þar er hvergi í bakka Skaftár að sjá nokkuð það er líkist teikningu Guð- rúnar á bls. 11 í nefndu riti. Skaftá rennur þar ofan á Landbrotshrauninu og jarðvegur milli gjallhólanna hvergi svo þykkur sem sýnt er og ekki heldur truflaður. Skal nú gerð grein fyrir nokkrum þeim atriðum, sem við vitum með svo fullri vissu, sem framast er hægt að krefjast. Landbrotshraunið er innan af hálendinu komið, og hvort heldur er reiknað með upptökum þess í Eldgjá eða annars staðar, hefur það runnið a. m. k. um 30-40 km leið áður en það er niður í Landbrotið komið. Margföld reynsla fengin gegnum bor- anir er að þykkt basalthrauna, sem svo langt hafa runnið er af stærðargráð- unni 20 m. Borun gegnum jaðar Landbrotshrauns gegnt Kirkjubæjar- klaustri sýndi að það er þar 22 m þykkt, en skammt þaðan er hraunið hærra og því þykkara. Hraun, sem svo langt hefur runnið veltur fram líkt og belti á jarðýtu. Það er þess vegna að í hraunbrúninni verða til stórar og smá- ar hraunkúlur, en þær eru algengar í Landbroti og má víða sjá í rauðamal- arnámum (Jón Jónsson 1970). Hiti í rennandi basalthrauni virðist vera um 1150°C og samkvæmt tilraunum, sem gerðar hafa verið með hraun af Kötlu- Eldgjár svæðinu (Tilley o. fl. 1967) virðist það hraun storkna á bilinu 1000-950°C og sýnist því mega ætla að það sé fullstorknað þegar nokkuð niður fyrir lægri töluna kemur. JARÐVEGSSNIÐ HJÁ YTRI DALBÆ Norðan undir túninu, í bakka Rás- ar, er einkar fróðlegt snið gegnum jarðlög þau, sem ofan á hrauninu eru. í heild er sniðið um 10 m þar sem það er best og þar sem tekin voru sýni til 14C aldursgreininga (sjá síðar). Les- endur þessarar greinar bið ég að huga vandlega að 10. mynd. Þar má vel greina hin tvö ljósu öskulög, sem aldursákvörðuð hafa verið og eins einkar regluleg mólög bæði ofan við þau og neðan. Ur þessum jarðvegs- lögum má lesa gróðurfarsbreytingar, sem þarna hafa orðið í aldanna rás. Næst hrauninu eru gróðurleifar ógreinilegar, en þó má þar finna mosa- klær ef vel er að gætt, en holur milli steina efst í hrauninu eru fylltar kísil- gúr, sem sýnir að þar var vatn. Svo sem 30—40 cm ofan við hraunið fer að bera á smávöxnum kvistgróðri, sem fljótlega þróast í birkiskóg, og virðist sá gróður hafa verið ráðandi í meira en 1000 ár. Eftir það fer að bera á hnign- un. Smávaxinn kvistgróður verður ráðandi á ný, en hverfur smátt og smátt þegar ofar í sniðið kemur og loks verður fokjarðvegur ráðandi. Það skal hér tekið fram að þetta er byggt á mínum eigin athugunum, en maður sérhæfður í jarðvegs- og gróðurleifa- rannsóknum gæti að sjálfsögðu lesið meira út úr þessu. Svo aftur sé vikið að myndinni, bið ég lesendur að hafa í huga að ekki vottar fyrir kolun í þessum gróður- leifum. Einnig að mólögin eru óhreyfð hið næsta hrauninu og a. m. k. 2—3 m upp eftir sniðinu (sbr. skófluna), en verða trufluð er ofar dregur. Mómynd- unin sýnir að þarna var votlendi, mýr- arbollar og tjarnir í lautum og því hafa gróðurleifarnar varðveist svo vel. Líka er þar kísilgúr. Þetta kallar óhjá- 11
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.