Náttúrufræðingurinn - 1987, Blaðsíða 61

en eru álíka dauðar og uppstoppaður fugl á
safni. Pví þurfa einnig að vera myndir sem
vekja einhvern sérstakan hugblæ, annað
hvort vegna stellinga fuglsins eða vegna
þess hvernig hann nýtur sín í landslaginu.
Myndirnar mega einnig sýna fuglinn sem
órjúfanlegan hluta af náttúrunni, t.d. með
því að lýsa fæðuöflun hans eða kjörlendi.
Hjálmar ratar í þessu efni hinn gullna
meðalveg, og fær þarna hver eitthvað við
sitt hæfi. Myndir eru einnig af eggjum,
hreiðrum og ungum flestra tegundanna.
Hjálmar er ekki aðeins myndasmiður,
textahöfundur og útgefandi, heldur hefur
hann einnig annast útlitshönnun bókarinn-
ar. Er það ærið verk og til sóma í alla staði.
Bókin er fáanleg á ensku, þýsku og frön-
sku, og er það mikill fengur fyrir ferða-
menn, því að skortur hefur verið á ritum á
erlendum tungum um íslenska fugla.
Aftast í bókinni er ritskrá og sýnir hún
að höfundur hefur víða aflað fanga í bók
sína.
í bókarlok eru minningarorð um Finn
Guðmundsson, en bókin er tileinkuð
minningu hans. Er þar veglegur minnis-
varði.
Árni Einarsson
Líffrœðistofnun háskólans
DAGSKRÁ UM HEKLUGOSIÐ 1845-6
OG AFLEIÐINGAR ÞESS
Oddur Erlendsson
Útgefandi: Náttúrufræðistofnun íslands
Reykjavík, 1986
49 bls.
Þriðja heftið í ritröðinni Fjölrit Náttúru-
frœðistofnunar kom út sl. haust. Nefnist
það Dagskrá um Heklugosið 1845—6 og
afleiðingar þess. Hún er rituð af Oddi Er-
lendssyni (1818—1855) bónda á Þúfu í
Landsveit.
Oddur Erlendsson fékkst allnokkuð við
ritstörf, en telja verður Hekluritið hans
merkasta verk.
Heklugosið 1845—46 var mikið gos og
annað af tveimur stórgosum sem urðu hér
á landi á öldinni sem leið. Hitt var Öskju-
gosið 1875. Oddur Erlendsson skráði hjá
sér gang gossins alveg frá upphafi og til
loka þess. Frá bæ sínum fylgdist hann
gaumgæfilega með hraunrennsli, öskufalli
og eldsbálinu sem upp úr fjallinu stóð, en
auk þess hefur hann haldið uppi spurnum
um gosið og afleiðingar þess.
Oddur skiptir riti sínu í fimm þætti og
fjalla fjórir fyrstu um gosið sjálft. Þar lýsir
hann gangi gossins frá degi til dags og
ýmsum fyrirbærum því tengdu. Gosið
skiptist í fjórar hrinur. Hver hrina byrjaði
með áköfu ösku- og hraungosi sem smám
saman dró úr uns það nær hætti áður en
næsta hrina byrjaði. Eitt það sérstæðasta
við þetta gos var að öskufall var áberandi
nær allt gosið.
í fimmta þættinum er fjallað um afleið-
ingar gossins, einkum á búfénað. Sérstak-
lega verður honum tíðrætt um gadd í sauð-
fé og lýsir mismunandi tegundum gadds og
afleiðingum hans mjög vandlega. Önnur
eins úttekt á áhrifum eldgoss á sauðfé hef-
ur ekki verið gerð í annan tíma. Einnig
lýsir hann tilraunum bænda til að lækna
gaddinn.
Oddur Erlendsson lauk ritun Dagskrár-
innar 22. febrúar 1847 og sendi hana til
Finns Magnússonar prófessors í Kaup-
mannahöfn. Ári seinna ritar hann stuttan
þátt um eftirhreytur gossins sem birtur var
nafnlaus og „lagfærður“ í áttunda árgangi
Nýrra Félagsrita. Hann er prentaður hér í
55