Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1987, Side 34

Náttúrufræðingurinn - 1987, Side 34
að þær geti flogið mökunarflug. At- huganir í Mývatnssveit sumarið 1978 (Erlendur Jónsson 1979) bentu til að flugurnar fljúgi ekki mökunarflug ef vindhraði er yfir þremur vindstigum. Hvernig flugurnar skynja vindhraða er ekki að fullu ljóst, en á framleggjum og ristarliðum flugnanna eru stór og mikil skynhár. Vindur sem leikur um hárin framkallar titring, sem vitað er að skynfrumur við grunn háranna geta numið. Því er ekki ólíklegt að hára- kransarnir á framleggjum og ristarlið- um karlflugnanna gegni hlutverki vindhraðamælis. Þegar vind lægir fljúga karlflugurnar upp og safnast hundruðum eða þús- undum saman í flugusveima (stróka) yfir ákveðnum kennileitum í lands- Iaginu (Downes 1969). Kennileiti þessi mætti nefna sveimmerki og geta þau verið ljósir fletir á dökku undirlagi, hæðabrúnir, vegkantar eða trjágrein- ar. Karlflugur stóru-toppflugunnar (Chironomus islandicus) sveima yfir brúnum gervigíga í Mývatnssveit. f Mývatnssveit sveimar litla-toppfluga (Tanytarsus gracilentus) gjarna yfir gróðri meðfram strönd vatnsins, þar sem hún myndar sveima sem eru um hálfur metri í þvermál og einn til tveir metrar á hæð. Mergð sveima litlu- toppflugunnar getur orðið svo mikil að einna helst líkist því að reykur liggi yfir, þétt við jörðu. Flugnasveimarnir eru myndaðir af karlflugum sem fljúga í sífellu upp í gjóluna yfir ákveðnu sveimmerki. Þeg- ar gjólan eykst hrekjast flugurnar lít- illega undan vindi, en þær herða þá flugið til að halda sér yfir sveimmerk- inu. Flugusveimurinn virðist því oft bylgjast í vindgjólunni þegar flugurnar reyna að halda sér yfir sveimmerkinu. Kvenflugur sem tilbúnar eru til mökunar laðast að sveimunum og þeg- ar þær fljúga inn í þá, rjúka karlarnir til þeirra og reyna að parast. Hára- kransar á fálmurum karlflugnanna eru næmir hljóðnemar, enda er talið að karlflugur þekki kvenflugurnar á vængsláttartíðninni sem er einkenn- andi fyrir hverja tegund (Sawedal & Hall 1979). Karlflugurnar koma helst að kvenflugunum ofan frá og grípa til þeirra. Ytri kynfæri karlflugunnar mynda nokkurs konar griparma sem falla nákvæmlega að ytri kynfærum kvenflugna sömu tegundar. Karlfluga sem nær til kvenflugu í sveimnum teygir afturbol sinn undir bol kvenflug- unnar og læsir ytri kynfærum sínum um kynfæri hennar á fluginu. Flugurn- ar svífa síðan til jarðar tengdar saman á kynfærunum. Parið helst gjarna sam- tengt um nokkurra mínútna skeið, en á þeim tíma flytjast sæðisfrumur úr karlflugunni yfir í kvenfluguna. Fyrir hartnær tveimur áratugum var finnski náttúrufræðingurinn Jaakko Syrjamaki (1968) við rannsóknir á ryk- mýi á Svalbarða. Hann fann þar fyrir mikið af rykmýsflugum af tegundinni Smittia exterma. Hann veitti því at- hygli að sveimarnir héldust einungis við í nokkra tugi sekúndna jafnvel þó að stillt væri og kyrrt. Sveimarnir voru mjög nærri jörðu og neðstu flugurnar voru einungis í um 5 til 15 cm hæð yfir sveimmerkjunum, sem reyndust vera hvítir blettir í dökku umhverfi. Á milli héldu karlflugurnar sig á grjóti eða í gróðri nærri sveimmerkjum, en kven- flugurnar virtust órólegar og þvældust um óháð þeim. Einna merkilegast þótti hinum finnska náttúrufræðingi að allar karlflugurnar virtust hefja sig til flugs í sömu andrá og einnig virtust þær lenda nokkurn veginn samtímis. Einn fagran sumarmorgun var Jaakko að fylgjast með hegðun flugn- anna. Engir sveimar höfðu verið á lofti þá um morguninn. Á meðan Jaakko beið eftir að flugurnar hæfu mökunar- 28
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.