Náttúrufræðingurinn - 1987, Síða 95

ROF ÍSALDARJÖKLA
Trausti Einarsson (1958, 1959)
kannaði landslag á Skaga, milli Skaga-
fjarðar og Húnaflóa. Hann taldi rof
hafa orðið í tveimur áföngum, 75% rof
ofan við rofflöt í 300 m hæð yfir núver-
andi sjávarmáli, sem svarar til 465 m
almennrar landlækkunar, og 4—7/o
rof eftir að land reis um 300 m (rofflöt-
ur við núverandi sjávarmál), sem jafn-
gildir 25-50 m almennri landlækkun.
Skagi hefur þannig lækkað að meðal-
tali úr 970 m í 765 m, eða um 205 m.
Sé áætlað að rofið hafi einkum orðið á
hinum 3 Ma ísaldar jafngildir þetta 1
mm landlækkun á 15 árum.
George Walker (1982) gerði um-
fangsmikla rannsókn á landslagi á
Austfjörðum. Bergið þarna hefur
myndast á bilinu frá 13 Ma til 2,5 Ma
(Watkins & Walker 1977), en upphaf-
legt yfirborð landsins áætlar Walker út
frá zeólítabeltum að hafi verið frá
1500-700 m ofan við núverandi sjáv-
armál. Þarna má greina þrjú rofstig,
með roffleti í 1100 m, 850 m og 650 m
hæð yfir sjó.
Meðalhæð lands er nú 400 m, en 900
m hafa rofist af staflanum, sem skv.
Walker (1982) svarar til 4100 km3. Sé
þessu rofi jafnað niður á 10 Ma jarð-
sögu Austfjarða fæst 1 mm landlækk-
un á 11 árum, og 1 km3 rof á 2400
árum. Sé hins vegar reiknað með því
að mestur hluti rofsins hafi orðið á sl.
3 Ma, þýðir það 1 mm landlækkun á 3
árum og 1 km3 á 1000 árum. Þessi
munur á niðurstöðum Trausta og
Walkers (1 mm á 15 árum og 3 árum)
stafar vafalítið af því helst, að Walker
tekur dalina inn af fjörðunum með í
reikninginn, en Trausti einungis há-
lendið á Skaga. Báðir sleppa hins veg-
ar því landi sem nú er undir sjó, en
hinir stærri firðir á íslandi ná sem
kunnugt er út á landgrunnsbrúnina.
Tölur þeirra beggja eru því lágmarks-
gildi fyrir rofhraða. Að þessu er komið
aftur stuttlega í næsta kafla.
ÁHRIF EFNISFLUTNINGS Á
FLOTJAFNVÆGI
Jarðskorpan flýtur ofan á jarðmöttl-
inum eins og ís á vatni. Þrátt fyrir
þykkt sína er hún ekki stífari en svo,
að á hverjum stað á yfirborði jarðar
ríkir sem næst flotjafnvægi (sjá 6.
mynd a). Flytjist efnismassi til á yfir-
borði, svo sem vegna rofs eða ferg-
ingar, verða lóðréttar hreyfingar í
skorpunni og samsvarandi efnisflutn-
ingur í jarðmöttlinum (6. mynd b og
c). Látum eðlisþyngd skorpunnar vera
2,8 g/cm3 og eðlisþyngd jarðmöttulsins
3,4 g/cm3; þá veldur 1 m rof af yfir-
borðinu 2,8/3,4 = 0,82 m landrisi,
þannig að heildarlækkun landsins mið-
að við sjávarmál yrði 18 cm. Þar sem
sæbratt er má ætla að fjöllin hið næsta
sjónum lyftist um helming þess sem
nærliggjandi hafsbotn lyftist (Trausti
Einarsson 1959).
Samkvæmt könnun Walkers (1982)
er núverandi meðalhæð 50 km breiðs
kraga við austurströndina 400 m, en
900 m hafa rofist ofan af honum að
meðaltali. Ef sjávardýpi við Austur-
land er 100 m er heildarrofið af völd-
um jökla og haföldu 1400 m (900+
400+100). Landris við ströndina ætti
þá að hafa verið um 1150 m, sbr. efsta
rofflötinn á Austurlandi (Walker
1982). Á sama hátt mundu þeir 205 m,
sem skv. mælingum Trausta Einars-
sonar hafa rofist af Skaga, valda 170 m
landhækkun, sem er ekki nema rúm
hálf hæð að 300 m roffletinum þar. Sú
niðurstaða sýnir, að rofið beggja
megin við Skaga, í Skagafirði og
Húnaflóa, hefur ráðið miklu um
89