Náttúrufræðingurinn - 1949, Blaðsíða 18

10
NÁ TTÚ RU FRÆÐ1N G U RIN N
nýir hraunslraumar gfgahrúgum þcssum og bræðá þær. Smáir hraunkatlar, glcraðir
að utan, byggðir úr þuniium liraunlögum og iiraunklessum, cru algengir kringum
I.a-kjarbotua, narri Rcvkjavík, og fjöltli af gjallhrúgum og hrauiikötlum cr víða við
Mývatn <>g í Laxnrdal. Hjá Garði í Aðalrcykjadal cr fjölcli af slíkum örsmáum gjall-
gígum ... Hvcrgi á Islaudi cr aiinar eins urmull af smágígum cins og á liinu forna
F.ldgjáilirauni á Landlnoti ... Hraunið licfir líklega ... runnið ylir vatn cða Ijörð.
Yngri jarðíræðingur, íslenzkur, CJuðinundur (k 13;írðarson, skýrit
myndun gervigíga nokkurn veginn á sama Iiátt (Agrip af jarðfræði,
3. útg., hls. 110);
Gcrvigígar (aukagígar eða „hornito") myndast þar, scm itraun rcnmir yfir votlcndi.
Vatnið breytisl í gufu og ryður sér op upp úr hrauninu, er líkist smágfg. — Sé hraunið
þykkt-og gufuorkan mikil og langa', spennir luin hraunlcðjuna upp, svo að þar tekur að
gjósa og myndast gjallhrúga umhverfis uppgönguna.
I’essa skýringu á myndun gervigíga hala nú flestir þeir íslending-
ar, sem eitthvað hafa kynnzt jarðfræði, num'ð al bókum eða í skól-
um, og lelja má, að hún sé almennt viðurkennd hér á landi. Ekki
hef ég enn komizt til að ganga úr sku .ga um, livort Þorvaldur Tlior-
oddsen er höfundur þessarar skýringar eða hefur hana eftir eldri
jarðfræðingum, útlendum. En víst er um j)að, að h'n íslenzka skoðun
á myndun gervigíga á nú ekki upp á pallborðið meðal erlendra vís-
indamanna. Ég hef hvergi séð á hana minnzt í ritum þeirra. Vel
kann þó svo að vera í ritum, sem ég hef ekki náð til. En t. d. F. von
Wolff,1 K. Sapper,2 3 A. R'ttmann8 og C. A. Cotton,4 5 sem allir eru úr
hópi hinna merkustu rithöfunda unf jarðeldafræð , geta hennar
að engu í höluðritum sínum um þau efni. Að vísu ræða jreir unt
liornitosp en telja þá hafa myndazt við sinágos, aðeins upp úr
hrauninu sjálfu, meðan j);ið var að rertna, og trtta jtví bersýnilega
ekki, að vatn í undirlagi hraunsins eigi Jtar nókkurn hlut að máli.
Hin almenna skoðun hér á landi styðst aftur á móti við Jtað, að
flestallir |)cir hraunkatlar og gjallhólar, sem hér lial'a verið skýrðir
sem hornit.os eða gervigígar, eru á slíkum stöðum, að landslag bendir
eindregið til, að þar hafi Itraun runnið út á votlendi eða í vatn.
1. Der Yulkanismus, 1. Bd. Allgem. Teil, Stuttgart 1914.
2. Vulkankunde, Stuttg. 1927.
3. Vulkane und ihre Tdtigkeit, Stuttg. 193G.
4. Volcanoes as Latidscape Forms, New-Zealand 1914.
5. Homito cr spænskt orð og merkir upphaflega (lítinn) ofn.