Náttúrufræðingurinn - 1949, Page 28

Trausti Einarsson:
Gos Geysis í Haukadal
Ágrip af rannsóknasögu
Tilraunir til skýringa á gosum Geysis liaia freistað margra, bæði
jarðfræðinga og eðlisfræðinga, allt frá því að skozki jarðfræðingurinn
Mackenzie ferðaðist hér um landið 1810 og gaf þá skýringu á gos-
unum, sem við hann hefnr verið kennd. Sú skýring var á þá leið, að
hverpípan, sem er lóðréttur, sívalur strokkur, um 3 m víður og um
20 m djúpur, væri tengd með göngum við liltölulega stór holrúm
eða geyma niðri í jörðinni, annaðhvort undir pípunni eða h 1 iðhallt
út frá henni.
Mackenzie hugsaði sér, að í þessa geyma safnaðist gufa, og er þeir
fylltust, brytist hún út og þeytti vatninu upp úr hverpipunni og
skapaði þannig gosið. Þessir geymar eru óskyldir þeirn (þröngu) rás-
um, sem vafalaust Hggja frá pípunni niður á mikið dýpi og vatnið
streymir upp eftir.
1846 kom hingað eðlis- og efnafræðingurinn Bunsen, er síðar varð
lieimskunnur vísindamaður. Hann mældi ásamt Descloiseaux all-
rækilega liitann í Geysi með venjulegum hámarkshitamæli.
Hitinn reyndist vaxa með dýpinu og náði allt að 127°C í botni
pípunnar, en var milli 80 og 90 stig á yfirborði. Á 10 m dýpi náði
hitinn allt að 120°C. Þegar þessar tölur eru athugaðar í sambandi
við suðumark vatns, eru þær allathyglisverðar. Vatn sýður -við I00°C
undir þrýstingi einnar loftþyngdar. Sé bætt við þrýstingi 10 m hárrar
vatnssúlu, þ. e. einni loftþyngd til viðbótar, verður súðumarkið
rétt um 120°C, en á 20 m dýpi er suðumarkið um 134°C.
Mælingarnar sýndu því, að hvorki á yfirborði né í botni pípunnar
gat átt sér stað suða, en um miðja pípuna gat liitinn stigið upp undir
suðumark fyrir það dýpi.
Bunsen ályktaði ]rví, að ekki þyrfti nema litla lyftingu á allri
vatnssúlunni í pípunni — en við það mundi renna ofan af súlunni,
sem stóð á 120° heita vatninu, og þrýstingur og suðumark lækka —