Náttúrufræðingurinn - 1954, Blaðsíða 21

HINN HEILAGI ELDUR
163
ef þeir eiga ekki að lenda í mjölinu eða útsæðinu. Drjólar, sem lenda
í kornakrinum, skjóta upp gróberum á miðju næsta vori. Eru þeir
brúnir og hnattlaga á sentímeters löngum rauðum stöfum. Hnettir þess-
ir eru alsettir vörtum, sem eru gróhirzlu-stútarnir, en gróhirzlurnar
eru flöskulaga, liggja sokknar í vef hnattarins og snúa stútunum út.
í þeim eru grósekkirnir langir og mjóir, og þegar gró þeirra eru full-
þroskuð, sem skeður um líkt leyti og frjóvgun kornsins, losna þau úr
grósekkjunum, leita út um stút gróhirzlanna og berast með vindinum
að blómum kornsins. Nái gróið að lenda á fræni blómsins, vaxa af
því mygluþræðir inn í frævuna og mynda þar þéttan dökkan vef,
sem með aldrinum verða að hinum bjúglaga drjólum. Mikill fjöldi
gróa myndast úr hverjum hnetti og fjölgar sveppinum ört á þennan
kynjaða hótt. Á efri enda drjólanna myndar myglan aðra tegund gróa
við knappskot á miðju sumri. Eru gró þessi löðrandi í sætum vessa (hun-
angsfall)* 1), sem drýpur á næstu blóm eða berst með flugum milli
blóma, og getur myglan þannig fjölgazt, einnig á kynlausan hátt.
Drjólarnir þorna siðan upp með haustinu og verða harðir og dökkir.
Talið er, að sýking frævunnar eigi sér einkum stað, sé hún ófrjóvg-
uð, eða á þeim tima frá þvi blómið opnast þar til það frjóvgast. Eru
því meiri brögð að smitun í rigningatíð, þar sem vatn og kuldi tefja
fyrir frjóvgun, og regnið skolar burt miklu af frjókornunum. Þannig
veldur drjólasveppurinn meiru tjóni í kaldri rigningatíð en í þurr-
viðri. Er tjónið aðallega tvenns konar. Fyrst og fremst rýrir svepp-
urinn kornuppskeruna, og í öðru lagi skemmist korn, sem blandast
korndrjólum, sökum þess að sveppurinn er eitraður mönnum og
skepnum.2) (Ravn, 1922).
Eiturefni þau, sem eru í drjólasveppinum, heita ergotoxin og ergo-
tamin, og verka einkum á starfsemi sléttra vöðva. Þau eru ekki mjög
sterk og ekki banvæn nema undir sérstökum kringumstæðum, eink-
drygje, og á Jjýzku Mutterkorn. Á miðri 18. öld þýðir Björn Halldórsson (1814)
oi ðið kornbrand með kornbruna, sem getur bæði verið sótsveppur og drjólasveppur.
Sæmundur Hólm (1781) kallar drjóla i melkorni melskít, og Sigfús Blöndal (1924)
notar oi-ðið korndrep yfir meldröje, en telur að orðið drep geti þýlt kornrust (ryð-
sveppur). Hér verður notazt við orðmyndun Ingólfs Davíðssonar (1938) korndrjóli
(ineldrjóli, rúgdrjóli). Sveppurinn er kallaður korndrjólasveppur og sjúkdómur sá,
er hann veldur á mönnum og dýrum, korndrjólaeitrun eða korndrjólasýki.
1) Sjá neðanmáls, bls. 171.
2) H. C. Bendixen (1945) lýsir korndrjólaeitrun á húsdýrum, sem ekki er ósvip-
uð og i mönnum. Telur hann hænsni einkum næm fyrir áhrifum eitursins, einnig
naut og svin, en hross álítur hann, að þoli stóra skainmta, án þess að sýkjast.