Náttúrufræðingurinn - 1954, Síða 31

HINN HEILAGI ELDUR
173
og kreppu, eins og rúgdrjólaeitrunin á meginlandi Evrópu, eða settu
landsmenn þau hörmulegu sjúkdómseinkenni ekki í samband við
meldrjólana? Til þess að ganga úr skugga um, hvort meldrjólar hafi
getað valdið illkynjaðri sótt, ber fyrst að leita í sjúkdómslýsingum
Vestur-Skaftfellinga, sem einna fremstir voru í meltekju. Hefðu ein-
hver brögð verið að þessum sjúkdómi hér á landi, ætti þess fyrst og
fremst að vera getið þar, en þar virðist í fljótu bragði fátt benda til
þess, að nokkur liafi sýkzt af meldrjólum. Árið 1201 er að vísu talað
um drepsótt mikla á Skúmstöðum í Vestur-Landeyjum, sem var
bæði á mönnum og skepnum. Kom Guðmundur góði þar og vígði
akra, töður og engjar, og tók þá af sóttina (Biskupasögur I, Sturl-
unga, 1946). Er athyglisvert við þessa frásögn, að sama sóttin virð-
ist grípa naut og hross, jafnt sem menn, og hún vera sett í samband
við óheilnæmt gras og korn af ökrum, og gæti því vel átt við mel-
drjólaeitrun. Verður þó aðeins um getgátu að ræða, þar sem sjúk-
dómslýsing fylgir ekki sögunni.
Næstu aldir þar á eftir er fátt um sagnir úr Vestur-Skaftafells-
sýslu, og virðist hvergi getið meldrjólaeitrunar. Frá árinu 1789 er
hins vegar til lýsing af veikindum stúlku nokkurrar úr þeirri sýslu,
sem er svo sérstök, að við lestur hennar er varla unnt annað en að
láta sér til hugar koma hinn brennandi eld miðaldanna. Er lýsingin
á þessa leið: „1 vesturparti Skaftafellssýslu bar svo til, að stúlka
nokkur varð fyrst afllaus öðrum megin í kroppnum, síðan heyrnar-
laus, mállaus, sjónlaus og afsinna, eftir átta vikna tima fékk hún
aftur sjón, heyrn og aðra sansa, en á holdið duttu stór kaun, einkum
komu göt á höfuðskelina hér og hvar, þaðan af lifði hún í einn mán-
aðartíma og andaðist síðan“ (Hannes Finnsson, 1789).
Sigurjón Jónsson (1944) segir, að honum „hugkvæmist ekki“, að
þessi iýsing „geti átt við neinn sjúkdóm, nema helzt sárasótt", en þó
vn'ðist liann ekki ánægður með þá skýringu. Dauða stúlkunnar ber
nokkuð brátt að, og ekki er talað um, að hún finni áður til sjúk-
dómsins. Stúlkan er úr Vestur-Skaftafellssýslu og veikist og deyr á
því tímabili, sem Sæmundur Hólm varar við neyzlu hins skemmda
korns. Hafði þessi stúlka þá ef til vill nærzt á sýktu melkorni? Var
hún ef til vill olnbogabam heimilisins, sem fékk aðeins úrgangsmel,
meldrjólana að fæðu? Hin fáorða lýsing Hannesar Finnssonar gefur
ekkert til kynna um það, og ekki lýsir hún heldur neitt nánar hag
stúlkunnar.
Þegar hér var komið sögu, virtist því ekki annað sýnna en aldrei