Náttúrufræðingurinn - 1973, Blaðsíða 22

162
NÁTTÚRUF RÆÐ1 NGUllINN
kennslubókum. Gígbarmurinn er hæstur að norðan, 179 m y. s. (sbr.
Uppdr. ís.), en frá brekkurótum utan gígs er liæðin um 80 m að
vestan og aðeins um 30 m að norðan. Gígurinn er um 140 m að þver-
máli milli barma. Dýpt hans hefur mér mælzt (með loftvog) 58 m frá
hæsta og 26 m frá lægsta barmi.
Mishæðirnar á barmi Búrfellsgígs valda því, að fellinu er nokkuð
áfátt um reglulega eldborgarlögun. Það er mun hærra að norð-
vestan en að suðvestan við gíginn. Þetta stafar af misgengi, sem orðið
hefur, eftir að eldvarpið hlóðst upp. Um grágrýtissvæðið norðan og
vestan Búrfells liggur fjöldi brotalína í stefnu h. u. b. norðaustur-suð-
vestur og ein í gegnum Búrfell sjálft. Um margar þeirra hefur orðið
lóðrétt misgengi og nær allsstaðar á þann veg, að norðvesturbarmur
sprungunnar rís hærra en suðausturbarmurinn. Þannig er þessu
farið um sprunguna gegnum Búrfell. Misgengið um liana kemur
einkar glöggt fram í Helgadal við suðvesturrætur Búrfells og myndar
þar alla norðvesturbrún dalsins, en hún er lágur þverhöggvinn
hamraveggur, óslitinn um 2 km veg (2. mynd). Sá stallur er í Búr-
fellshrauni. En misgengið má rekja miklu lengra í báðar áttir frá
gígnum. Sums staðar klýfur það eldra berg, ýmist grágrýti eða
móberg, og á þeim köflum er misgengisstallurinn yfirleitt hærri
en í hrauninu. Af því má ráða, að misgengi hafði þegar átt sér
stað áður en hraunið rann, en ágerzt síðar.
Um þetta sprungukerfi, bæði í hraunum og berggrunni, fjalla
þeir Jón Jónsson og Eysteinn Tryggvason í ritgerðum sínum, sem
áður var til vitnað og hér verður enn stuðzt við.
Á öllu hinu unga eldbrunna svæði Suðurkjálkans, frá Reykja-
nesi til Þingvallavatns, eru langflestar eldstöðvarnar gossprungur,
markaðar gígaröðum að endilöngu. Því kemur það nokkuð á óvart
um eldvarp eins og Búrfell, sem stendur svo augljóslega á sprungu,
að í Búrfellsgosinu virðist það liafa verið eina virka eldvarpið á
þeirri sprungu og er ekki einu sinni ílangt í stefnu hennar heldur
því nær kringlótt.
Það er augljóst, að Búrfell hefur gosið aðeins einu sinni. Gos
þess var flæðigos, og framleiðsla þess var fyrst og fremst Búrfells-
hraun. En um leið hlóðst upp sjálft eldvarpið Búrfell úr slettum
frá kvikustrókum upp úr gígnum. Sletturnar skullu niður á ýmsu
stigi storknunar. Þær sem lengst þeyttust hörðnuðu á fluginu í
frauðkennt, stökkt gjall, sem nú gætir helzt í útveggjum gígsins.