Náttúrufræðingurinn - 1973, Blaðsíða 29

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
169
af. Þetta hraun, sem var síðasta framleiðsla gossins í Búrfelli, myndar
nú mjög flatvaxna bungu sunnan við Búrfell. Hún minnir á hvirfil
lítillar hraundyngju að öðru leyti en því, að ekkert hallar norður
af henni. Á hábungunni, um 400 m suður frá rótum Búrfells, er
allsérkennileg skál, grunn og flatbotna, kringd 5—10 nr háurn kletta-
veggjum. Þvermál hennar er 200—300 m og lögunin óregluleg. Upp
úr botni lrennar rísa klettaeyjar, flatar að ofan og nokkuð jafn-
háar börmunum. Þessi náttúrusmíð heitir Kringlóttagjá, og er Gísli
Sigurðsson heimildarmaður minn að því örnefni, senr helzt til fáir
nrunu þekkja. Kringlóttagjá er fornt hrauntjarnarstæði. Barmar
lrennar voru storknar skarir að glóandi kviknnni, en tjörnin hefur
lraft frárennsli neðanjarðar um æðar í nýstorknuðu hrauninu og
lækkað í henni áður en lrún storknaði í botn.
Frá suðurrótum Búrfells, þar sem gígbarmur þess er lægstur,
liggur allbreið en fremnr grunn hrauntröð og opnast í Kringlóttu-
gjá. Þá leið hefur hraunið runnið frá gígnum til hrauntjarnarinnar.
Ef ekki væru þessi tengsl milli hennar og Búrfells, væri freistandi
að telja hraunbunguna með Kringlóttugjá sérstaka eldstöð, litla
dyngju, sem hefði myndazt í öðru og síðara gosi en Búrfell, og
hrauntjörnina gíg hennar. En tröðin sýnir ljóslega, að suðurhraunið
er runnið undan rótum Búrfells og fyrst upp komið í gíg þess. Auk
þess bendir slakki í gígbarminn, þar sem tröðin kemur út undan
honum til þess, að rás sem þar lá undir liafi sigið saman. Nú er
gígbarmurinn hvergi eins lágur og í þessum slakka (um 25 m y.
gígbotn), en samt er auðséð, að þar hefur hraun aldrei runnið yfir
hann. Af því er fullljóst, að meðan hraun rann um h. u. b. 10
metrum hærra skarð til Búrfellsgjár, var þessi slakki ekki til. Hann
er síðar tilkominn, bæði við samansig hraunrásarinnar undir honum
og að enn meira leyti við höggun eldvarpsins um misgengissprung-
una.
Þó að einsætt virðist, að hraunið sem rann til suðurs frá Búr-
fellsgíg hafi breiðzt fast að rótum móbergshæðanna Valahnúka og
Kaldárhnúka, þá verða nú mörk þess ekki rakin j>ar nákvæmlega
svo að víst sé. Svo stendur á jtví, að vestur með jtessum hæðum
hefur runnið hraun af úvissum uppruna. Það liggur þvert vestur
yfir Helgadal og allt til Kaldár og Lambagjár, og hefur átt jrátt
í að fylla upp jrá hrauntröð ofanverða. Þetta er flatt helluhraun og
jaðar jress, ]>ar sem jrað liggur ofan á Búrfellshrauninu, víða mjög