Náttúrufræðingurinn - 1973, Blaðsíða 27

NÁTT Ú RUFRÆÐI N G U RI N N
167
hníga liægt niður í kvikustrauminn og berast áfram með honum.
Hrauntröðin í Heklu er ekki lengur til sýnis. Áður en gosinu lauk
hafði hún fyllzt að endilöngu meira en upp á barma af storknuðu
hrauni. Þau munu örlög flestra hrauntraða.
Auk Búrfellsgjár eru talsverðar leifar eftir af annarri hrauntröð
í Búrfellshrauni. Sú liggur í hlykkjum með meginstefnu nálægt
vestri skammt norðan við Kaldárrétt og Kaldársel. Hún hefur ber-
sýnilega myndazt fyrr í Búrfellsgosinu en Búrfellsgjá, og af þeim
sökum eru nú aðeins slitrur eftir af henni. Annars staðar hefur hún
fyllzt aftur af hrauni síðar í gosinu. Þessi hrauntröð verður víst
að teljast nafnlaus, og er það illa farið. Hún hefur stundum — út
úr vandræðum, eða af misskilningi — verið nefnd „Gullkistugjá",
en það er gamalt örnefni í nágrenninu og á við raunverulega gjá
(sprungu) í allt öðru hrauni, suður frá Helgafelli. Gísli Sigurðsson,
varðstj<>ri í Hafnarfirði, sem hefur af mikilli natni og kunnleika
skráð örnefni á þessum slóðum, kveðst einnig hafa heyrt hraun-
tröðina hjá Kaldárseli kallaða Lambagjá, en telur jrað nafn naumast
viðurkennt af kunnugum mönnum. En eitthvað verður „gjáin“
að lieita, og af framangreindum óviðúrkenndum nöfnum er „Lamba-
gjá“ heppilegast.
í báðum hrauntröðunum, Búrfellsgjá og Lambagjá, eru snotur
og skemmtileg mannvirki hlaðin úr hraungrýti. — Niðri í Búrfells-
gjá, um V/2 km norðvestur frá Búrfelli, stendur fjárrétt. Þangað
var rekið og þar dregið sundur afréttarsafn Hafnfirðinga, Garða-
hreppinga og Álftnesinga á hverju hausti fram yfir 1920. Réttin
er nú friðlýst að tilhlutan ]:>jóðmin javarðar. — En um þvera Lamba-
gjá liggur garður einn mikill og vel hlaðinn. Hlutverk hans liggur
engan veginn í augum uppi ókunnugum manni. Hann var undir-
staða undir vatnsveitu úr Kaldá yfir á vatnasvið Hafnarfjarðarlækjar,
en síðarnefnt vatnsfall knúði hreyflana í raforkustöð Hafnarfjarðar
á fyrstu áratugum þessarar aldar. Vatninu var veitt í opinni rennu,
timburstokk, sem sums staðar varð að hlaða undir en annars staðar
að grafa nokkuð niður, svo að allsstaðar yrði vatnshalli í rétta átt.
Vatninu var sleppt niður í hraunið fjarri upptökum lækjarins, en
mun allt hafa skilað sér þangað.
Það virðist skilyrði fyrir langlífi hrauntraðar, að hraunáin, sem
myndar hana, jiverri nokkuð snögglega. En tilefni jiess getur verið
tvenns konar, annaðhvort það, að hraungosið hættir snögglega, eða