Samvinnan - 01.08.1967, Side 20

rétti um ýmis önnur mál er þá
varða. Niðurröðun í kennslu-
stofur miðast við að koma í
veg fyrir samræður og sam-
skipti nemendanna. Hver fyrir
sig á að taka þegjandi við þeim
fróðleik, sem kennarinn og
kennslubókin miðla, og leysa
verkefni sín einn. Ekki er gert
ráð fyrir að nemendur ræði
vandamálin sín á milli eða
vinni saman að ákveðnum
verkefnum eins og gert er í
daglegu lífi. Flokkavinna er
sjaldgæf í barnaskólum og
nánast óþekkt í gagnfræða-
skólum. Algengasta stærð
bekkja (30 nem.) hentar eigin-
lega engu þeirra kennsluforma,
sem nota þarf nú á dögum.
Það eru of fáir fyrir fyrirlestra,
kvikmynda- og myndasýningar
ýmiss konar, en of margir fyrir
einstaklingsbundna kennslu og
umræðu- eða samtalsform.
Þegar nemendafjöldinn er
svona mikill verður hið lífvana
„hernaðarlega" fyrirkomulag
óhjákvæmilegt. Nemendurnir
verða allir að vinna við það
sama, til þess að kennarinn
ráði við hlutverk sitt. Lexíu-
stagl bekkjarkennslu, miðað
við þá heilögu tölu 30, er hjá
okkur bundið í viðjar rótgró-
innar hefðar og steinsteypu og
þess verður ekki vart í nýjum
skólabyggingum, að glufur hafi
myndazt í þann múr. í raun-
inni ýta þessir kennsluhættir,
ásamt hinum tíðu prófum með
nákvæmri fyrirgjöf eftir 100
stiga kerfi, undir þá blindu
einstaklingshyggju, sem lífs-
þægindakapphlaup þjóðfélags-
ins stuðlar að.
Félagsstarf nemenda innan
skólans (blaðaútgáfa, áhuga-
hópar, skemmtanir o. fl.) getur
hvergi nærri komið í stað þess
félagslega uppeldis, sem van-
rækt er við nám þeirra. Út-
gáfustarfsemi og undirbúning-
ur skemmtana nær venjulega
aðeins til fárra, og við tóm-
stundaiðju er „of mikil áherzla
lögð á verkefnin, iðjuna, en of
lítið er skeytt um einstakling-
inn, sem iðjuna stundar,
myndun hópsins, þróun sam-
vinnunnar og ræktun félags-
hyggju“, eins og Sigurjón
Björnsson sálfræðingur komst
að orði um þetta atriði á
starfsfræðslunámskeiði fyrir
kennara í fyrrahaust.
Ekki verður skilizt við þessi
efni án þess að minnast á hina
nákvæmu niðurröðun í deildir
eftir námsárangri, sem fram-
kvæmd er í skólum okkar.
Strax í byrjun skólagöngu er
börnunum raðað í deildir eftir
lestrarkunnáttu þeirra o. fl.
Endurröðun fer oftast fram
innan barnaskólans og síðan
aftur í 1. bekk gagnfræðaskóla.
Heimanmundur barnsins, eink-
um málþroskinn, ræður mestu
um, hvort barnið lendir í góð-
um bekk eða lélegum. Kerfið
býður þeirri hættu heim að góð
greind fái ekki viðhlítandi
vaxtarskilyrði. Það er því fróð-
legt fyrir foreldra ekki síður en
kennara að kynnast niðurstöð-
um rannsókna á þessu fyrir-
komulagi. í grein eftir ungan,
norskan uppeldisfræðing, Tor-
ild Skard, sem Þorsteinn Sig-
urðsson kennari, ritstjóri
Menntamála, hefur þýtt fyrir 3.
hefti tímaritsins '66 segir m. a.
svo um það efni: „Bæði í Eng-
landi og Svíþjóð liggja fyrir
niðurstöður rannsókna, sem
sýna að bekkirnir fyrir greind-
arfarslega eða bóklega getu-
minni nemendurna eru orðnir
að dilkum, sem börn verkalýðs-
stéttanna eru dregin í. Og ekki
nóg með það, heldur kemur á
daginn, að hin upphaflega að-
greining — hvort sem hún fer
fram snemma eða seint — hef-
ur örlagaríkar afleiðingar fyrir
áframhaldandi skólagöngu.
Hún verður „self-fulfilling
prophecy" — spádómur, sem
rætist af sjálfu sér: Þeir, sem
settir eru í getuminni bekkina,
verða, og það er afleiðing af
staðsetningunni, stöðugt lakari
i skólanum — og lakari en þeir
hefðu orðið í öðrum bekk, t. d.
greindarfarslega blönduðum
bekk. Þetta er í orsakasam-
bandi við marga hluti: lélegri
kennara, drottnandi svipmót
bekkjarins, sem einkennist af
getulitlum og áhugalitlum
nemendum, stimpilinn frá um-
hverfinu fyrir að vera „heimsk-
ur“ o. s. frv.“
Hvað er framundan?
Hér hafa verið dregin fram
nokkur atriði til skýringar því,
hversu skólar okkar eru í
stakkinn búnir að sinna því
uppeldishlutverki, sem þjóð-
lífsbreytingarnar hafa lagt
þeim á herðar. Ýmsum kann
að virðast, að fjandinn hafi
verið málaður á vegginn, en því
miður er harla vafasamt, að
myndin verði fegurri við nán-
ari skoðun. Skólinn eins og
hann er hefur ekki þau áhrif,
sem hann þarf að hafa. Hann
er ekki félagslega, menningar-
lega eða þjóðlega bindandi og
honum hefur ekki tekizt að
verða sá vettvangur í uppeldi
æskunnar, sem hann þarf að
vera. Við vitum og að tilvera
okkar sem sjálfstæð þjóð
grundvallast m. a. á menning-
arlegu sjálfstæði. Einangrunin
er rofin, erlend áhrif flæða yfir
og líf og gildi íslenzkrar menn-
ingar er undir þvi komið,
hversu verndun og óhjákvæmi-
leg aölögun og úrvinnsla í
menningarlegum efnum tekst.
Mikilvægt hlutverk skólans i
þeirri glímu verður ekki ve-
fengt. Okkur er því hollt að
minnast niðurstöðu þeirra
rannsókna, er Þjóðverjar gerðu
eftir heimsstyrjöldina síðari á
því, hver væri sök skólakerfis-
ins og háskólans á viðgangi
nazismans. Dr. Wolfgang Edel-
stein hefur dregið þær niður-
stöður saman í grein í Mennta-
málum 3. h. ’57. „Nefndir há-
skóla og æðri skóla, sem um
málið hafa fjallað, birta í
greinagerðum sínum, að ekkert
það hafi verið kennt skólaæsk-
unni, er hefði getað styrkt
hana til mótstöðu. Það, sem
skólarnir veittu, gaf henni
enga mælikvarða til að miða
við, ekkert mat á reynd dags-
ins, ekkert samband við félags-
leg og pólitísk fyrirbæri. Skól-
inn, kennslan, fögin höfðu
komið sér hjá öllu gildamati:
Skólinn var félagslega utan-
gátta.“ Margt bendir til að ís-
lenzki skólinn standi að mörgu
leyti í sömu sporum og hér er
lýst, og ef hann stendur lengi
enn í þeim sporum er hætt við,
að hlutur uppvaxandi kynslóð-
ar okkar í baráttunni fyrir
varðveizlu og endurnýjun ís-
lenzkrar menningar í vaxandi
þunga erlendra áhrifa verði
engu betri en hlutskipti þeirrar
þýzku í framsókn nazismans,
mótstöðuaflið og baráttuvilj-
ann vanti. í yfirgripsmikilli
grein um stöðu skólans í þjóð-
félaginu kemst Kristján J.
Gunnarsson skólastjóri t. d. svo
að orði: „íslenzki skólinn hefur
ekki þróazt til samræmis við
þjóðlífsbreytingar og uppfyll-
ir ekki þarfir þjóðfélagsins eins
og þær eru nú. Af þessu leiðir,
að við ráðum naumast lengur,
hvaða stefnu uppeldi þjóðar-
innar tekur í framtíðinni.----
Ef ekki tekst að fella upp-
eldi og menntun að breytileg-
um aðstæðum nútímaþjóðfé-
lagsins mun af því leiða vax-
andi menningarlega upplausn
og félagslegt staðfestuleysi."
Eins og getið var í upphafi
eru mörgum skólamönnum
ljósir þeir annmarkar skóla-
starfsins, sem hér hafa verið
dregnir fram, og alvara sú, sem
er á ferð, og hafa þeir margt
um það rætt og ritað. En skóla-
starfið varðar alla þjóðina, nú-
tíð hennar og framtíð. Al-
menningur þyrfti að láta sig
meiru varða, hvernig skólinn
rækir hlutverk sitt og hver að-
staða honum er búin. Við eig-
um ekki von þeirra breytinga,
sem þörf er á, fyrr en ráðstaf-
anir hafa verið gerðar til að fá
í starf fleiri kennara með
aukna menntun, kennslubækur
og önnur kennslutæki fullnægi
kröfum tímans og starfsað-
staðan sé sæmandi í öllum
greinum. Breytingum verður
ekki valdið, nema þeim skil-
yrðum sé fullnægt. En reynsl-
an sýnir, að fullnæging hinna
félagslegu þarfa verður útund-
an í því kapphlaupi um fjár-
magnið, sem fram fer í okkar
þjóðfélagi. Fyrirrennarar okkar
hér í höfuðstaðnum reistu í
fátækt sinni skóla með sam-
komusal, bókasafni, íþrótta-
húsi og jafnvel sundlaug (Mið-
bæjarsk., Austurbæjarsk.). í
okkar margprísaða velmegun-
arþjóðfélagi er vaxandi skortur
á sérkennsluhúsnæði, og skóla-
bókasöfn til afnota fyrir nem-
endur eru fágætt fyrirbrigði.
Frá því að hin tuttugu ára
gömlu fræðslulög voru sett,
hefur reynslan sýnt, að stjórn-
völdin ætla sér ekki forystu-
hlutverk í þeirri menntamála-
byltingu, sem þjóðin þarf að
gera. í þeirri framfaraviðleitni,
sem vart hefur orðið þetta
tímabil, hefur forystan verið í
höndum áhugasamra skóla-
manna. Hafa þeir jafnan feng-
ið góðfúslegt leyfi til þeirra til-
rauna og breytinga, sem ekki
kosta mikið. En skólarnir eru
alvarlega vanbúnir að gegna
því hlutverki sínu, er hér hefur
verið fjallað um. Framtíðin
geymir svarið við spurningunni
um, hverjar afleiðingar þess
verða. Aukinn skilningur og
áhugi á vandamálum uppeldis-
og skólastarfs ætti að hafa í
för með sér almennari vilja til
að knýja á um úrbætur. Gæti
það flýtt því, að þjóðfélagslegt
mikilvægi skólanna fengi við-
urkenningu í verki og sköpuð
yrðu skilyrði til að gera þær
breytingar, sem verða þurfa á
starfi þeirra. Júlí 1967.
Hörður Bergmann.
20