Samvinnan - 01.08.1967, Síða 38

VMDMÚN
FASKTA
stjórnarskránni veitt heimild
til að velta úr sessi réttkjörn-
um ríkisstjórnum og skipa for-
sætisráðherra að eigin vild,
sem verða þó að sjálfsögðu að
hafa þingmeirihluta á bak við
sig til að geta starfað. Papan-
dreú hafði yfirgnæfandi meiri-
hluta þjóðarinnar á bak við
sig og 173 af 300 þingsætum
þegar honum var vikið frá.
Eftir að Karamanlís hrökkl-
aðist frá völdum 1963 og flúði
land, tóku hinir mörgu mið-
flokkar í grískum stjórnmál-
um höndum saman undir for-
ustu Papandreús og mynduðu
Miðflokkasambandið, sem vann
nauman meirihluta í þing-
kosningunum 1963, en vann
frægan sigur í öðrum kosning-
um snemma árs 1964 og tryggði
sér öruggan meirihluta a þingi.
Stjórn Papandreús naut mik-
illa og vaxandi vinsælda meðal
grískrar alþýðu, þar eð hún
gerði sér far um að bæta kjör
þeirra sem mest höfðu orðið
afskiptir í örum efnahagsupp-
gangi landsins. Papandreú
hækkaði laun kennara og opin-
berra starfsmanna um 12%,
jók tryggingagreiðslur til
verkamanna og hækkaði opin-
bera styrki til hinna aðþrengdu
bænda úr 1700 milljón krónum
1963 uppí 3600 milljón krónur
árið 1965. Jafnframt gaf hann
þeim eftir skuldir við ríkissjóð,
sem þeir höfðu stofnað sér í
vegna undangengins uppskeru-
brests. Hér var um að ræða
verulega bót á lífskjörum
sveitafólksins, sem nemur 51%
þjóðarinnar. Víðtækar endur-
bætur hans á skólakerfinu voru
gagngerar og mæltust vel fyrir,
ekki sízt afnám svonefndrar
hreingrísku í skólum landsins,
en það tungumál er hvergi til
nema á bókum. Lét hann
prenta mikið magn kennslu-
bóka á alþýðumáli, sem allar
samtímabókmenntir Grikkja
eru samdar á, en það er til
marks um öfgarnar í griskum
stjórnmálum, að þessar bækur
voru eyðilagðar eftir að Papan-
dreú var vikið frá.
Einsog fyrr segir hafði Kon-
stantínos konungur stjórnar-
skrárheimild til að leika það
lymskubragð sem setti Grikk-
land á annan endann í júní
1965, en margir hafa undrazt
að honum skyldi haldast það
uppi. Skýringin er fyrst og
fremst fólgin í djúpstæðum
ótta grísku þjóðarinnar við
blóðug átök sem kynnu að leiða
af sér borgarastyrjöld. Bæði
Papandreú og þjóðin öll voru
minnug hins ægilega seinna
bræðrastríðs sem lauk árið
1949, og allt þótti tilvinnandi
að koma í veg fyrir annað
slíkt. Meðal annars af þeim
sökum brugðu ýmsir sam-
herjar Papandreús trúnaði við
hann 1965 og komu til leiðar
málamiðlun, sem hélt minni-
hlutastjórnum við völd í tæp
tvö ár. Hins er vert að minnast
í þessu sambandi, að í desem-
ber 1944, þegar fyrri borgara-
styrjöldin brauzt út, var Pap-
andreú forsætisráðherra og átti
sinn stóra þátt í að bægja
kommúnismanum frá Grikk-
landi. Hann er af flestum, jafnt
fjandmönnum sem samherjum,
viðurkenndur fyrir að vera
einn heiðarlegasti stjórnmála-
maður Grikkja á þessari öld,
og enginn hefur átt ríkari þátt
í því en hann að draga úr á-
hrifum öfgaaflanna til hægri
og vinstri.
Beint tilefni stjórnarkrepp-
unnar í hitteðfyrra var þver-
girðingsháttur konungs, þegar
Papandreú vildi víkja hermála-
ráðherranum, Petros Garúfalj-
as, úr embætti. Ástæðan var sú
að Papandreú hafði verið
þvingaður til þess árið 1964 að
hafa þennan mann í ríkisstjórn
sinni, endaþótt hann væri úr
stjórnarandstöðunni. Var það
eitt bragð konungs og hirðar
til að tryggja sér óskoruð yfir-
ráð yfir hernum, sem jafnan
hefur verið ákaflega hægri-
sinnaður. Garúfaljas e” auð-
ugur bjórframleiðandi, kvætir,-
ur þýzkri konu af hinni kunnu
Fuchs-bjórframleiðendaætt, og
eru þau hjón mjög handgengin
hinni ráðríku konungsmóð'or,
Frederiku, þannig að þræðirn-
ir eru augljósir. Garúfalias
gegndi embætti sínu með þeim
hætti, að hvorki forsætisráð-
herrann né aðrir ráðherrar
fengu að stíga fæti inn fyrir
þröskuld hermálaráðuneytisins
eða hafa nokkur afskipti af
því. Þessu undi Papandreú ekki
til langframa og heimtaði
hreina lýðræðisstjórn í land-
inu, en konungur hafnaði þeim
skilningi, að forsætisráðherra
ætti að ráða skipan ríkisstjórn-
ar sinnar, og setti hann af.
Papandreú var fyrsti for-
sætisráðherra Grikkja um ára-
bil sem hafði ótvíræðan meiri-
hluta þjóðarinnar á bak við
sig og vildi af heilum hug
bæta lífskjör almennings. í
þeirri viðleitni lenti honum
saman við tvö sterkustu öflin
í landinu, hina voldugu auð-
jöfra, sem lifa við mikil for-
réttindi og ala á botnlausri
spillingu, og við herinn sem
jafnan hefur verið mjög í-
haldssamur og konunghollur —
og er annt um pólitískt áhrifa-
vald sitt. í hernum voru að
vísu tvö herforingjafélög,
Aspíða (skjöldur) og íðea (hug-
sjón). Var haft fyrir satt, að
Aspíða væri félagsskapur
vinstrisinnaðra herforingja, en
íðea hernaðarsinna með fas-
ískar hneigðir. Þessi hægri-
öfl voru ákaflega sterk, og
margir óttuðust uppreisn gegn
þeim, ekki af hálfu Aspíða, sem
talinn var vera áhrifalítill fé-
lagsskapur, heldur af hálfu
kommúnista sem mjög höfðu
aukið fylgi sitt síðan borgara-
styrjöldinni lauk. Þeir áttu
fylgisaukningu sína ekki sízt
að þakka öfgum og ofstopa
hægriaflanna og svo hinu
hörmulega efnahagslega og fé-
lagslega misrétti í landinu. Eitt
meginafrek Papandreús var að
draga verulega úr áhrifum
öfgaaflanna til vinstri, og hann
hafði fullan hug á að stemma
stigu við yfirgangi og forrétt-
indum hægriaflanna.
ASPÍÐA-MÁLIÐ
Það var í þessu samhengi
sem hið svonefnda Aspíða-
samsæri kom fram í dagsljós-
ið, og töldu flestir Grikkir sem
ég átti tal við fyrir tæpu ári,
að hér hefði verið um að ræða
hreinan skrípaleik, sem mið-
aði að því að grafa undan
Papandreú og hrekja hann frá
völdum. Herrétturinn, sem um
málið fjallaði, eftir að undir-
búningsrannsókn hafði farið
fram í tæp tvö ár, fann ekkert
sem benti til þess að Andreas
Papandreú, sonur hins aldna
forsætisráðherra, hafi verið
leiðtogi Aspíða, og fátt hefur
komiö fram sem renni stoðum
undir þá ályktun að um sam-
særi hafi verið að ræða. Her-
rétturinn treystist ekki til ann-
ars en sýkna 13 af 28 ákærðum
herforingjum, en dæma hina
í fangelsisvist, enda þótt þeir
hefðu allir átt að sæta dauða-
refsingu samkvæmt grískum
lögum, ef ákærurnar hefðu ver-
ið á rökum reistar. Aspíðamál-
ið er runnið undan rifjum
Garúfaljasar hermálaráðherra,
og það kom fáum Grikkjum á
óvart, því þeir eru löngu orðn-
ir vanir áþekkum bellibrögð-
um í viðleitni hægrimanna við
að koma umbótamönnum eins-
og Papandreú frá völdum.
Papandreú yngri hefur mjög
verið orðaður við þessi mál og
reynt að gera hann tortryggi-
legan með dylgjum um að hann
sé gamall kommúnisti eða vin-
veittur kommúnistum. Þessar
dylgjur má meðal annars rekja
til þess að hann barðist á sín-
um tíma með oddi og egg gegn
fasistanum og einræðisherran-
um Metaxas. Hve fáránlegar
þær eru, birtist kannski ljós-
legast í því að íhaldsmaðurinn
Kanellópúlos, sem fór með
embætti forsætisráðherra þeg-
ar valdaránið var framið í vor,
var rekinn í útlegð á valda-
skeiði einræðisherrans. Papan-
dreú yngri fór til Bandaríkj-
anna fyrir heimsstyrjöldina,
gerðist bandarískur þegn og
virtur prófessor í hagfræði við
háskólann í Berkeley í Kali-
forníu. Hann kom ekki aftur til
Grikklands fyrr en 1961 og var
þá kvaddur heim af Karaman-
lís til að veita forstöðu nýrri
efnahagsstofnun. Hann sat á
þingi og naut þinghelgi, svo að
herrétturinn fékk ekki að kalla
hann fyrir sig, en í vetur leið
hótaði ríkisstjórn Stefanópúl-
osar að svipta hann vegabréfi
sínu, eftir að hann hafði heim-
sótt Norðurlönd. Linnulausar
árásir hægrimanna á hann
undanfarin tvö ár hafa mjög
stuðlað að vinsældum hans í
Grikklandi, því grískir almúga-
menn eru klókir í refskák
stjórnmálanna og vita sem er,
að ekki væri eytt svona miklu
púðri á einn mann nema hann
hefði eitthvað meira en lítið
til brunns að bera. Hinsvegar
er það kaldhæðni örlaganna,
að andlegt skoffín einsog Grí-
vas hershöfðingi, sem öll
gríska þjóðin hló að þegar
hann reyndi að koma fram í
38