Samvinnan - 01.08.1967, Side 65

þýðuflokkurinn endurfæddur, hrista af
sér farg og ganga gunnreifur til nýrrar
sóknar.
Um miðnætti hófst athöfnin. Meiri
hluti tillögunefndar um formanns- og
stjórnarkjör, undir forystu Braga Sigur-
jónssonar á Akureyri, lagði til, að Hanni-
bal Valdimarsson yrði kjörinn formaður
flokksins. Ekki hafði heldur náðst neitt
samkomulag í nefndinni um aðra mið-
stjórnarmenn, og voru því engar tillögur
gerðar um þá í það sinn. Atkvæðagreiðsla
fór því næst fram. Hannibal Valdimars-
son var kjörinn formaður Alþýðuflokks-
ins með 47 atkvæðum; ég fékk 38. Dóm-
urinn var þar með fallinn og farginu
létt af flokknum; brautin opin til þeirrar
björtu framtíðar, sem honum var heitið,
er hann væri laus við forystu mína.
í þessu sambandi dettur mér í hug, að
þegar Vilhjálmur Þýzkalandskeisari ann-
ar tók við völdum, mælti hann: „Ich
fiihre Euch herrlichen Zeiten entgegen,“
(„Ég mun leiða yður mót glæstri fram-
tíð“). Sögufróðir menn muna, hver fram-
tíð Þýzkalands varð undir stjórn Vil-
hjálms annars. En þegar Hannibal og
félagar hans tóku við stjórn Alþýðu-
flokksins á miðri skammdegisnóttu 1952,
voru fyrirheit þeirra keimlík því, sem Vil-
hjálmur annar gaf við valdatöku sína,
enda efndirnar ósköp líkar.
í sambandi við kosningu Hannibals til
formanns fyrir Alþýðuflokkinn þykir mér
rétt að geta þess, að Benedikt Gröndal
ritstjóri var einn þeirra, sem studdu
Hannibal við formannskjörið, gerðist
meira að segja varaformaður hans. En
ekki entist traust Gröndals og stuðning-
ur við Hannibal einu sinni út kjörtímabil-
ið, enda sannfærði góð greind hans hann
fljótt um það, að það hefðu verið mikil
mistök að velja Hannibal til flokksfor-
mennsku. Segir Gröndal svo um það í
grein, er hann ritaði í afmælisblað Al-
þýðuflokksins 12. marz 1966:
„Ekki tókst honum betur stjórnin en
svo, að hann lenti í deilum við nánustu
samstarfsmenn sína í framkvæmdastjórn
og miðstjórn. Hannibal kunni ekki að
vinna með öðrum eða hafa samráð við
einn eða neinn, heldur sat hann sem rit-
stjóri Alþýðublaðsins í Alþýðuhúsinu og
bjó til stefnu flokksins jafnharðan og
hann skrifaði leiðara! . . . Klofningur
Hannibals verður að teljast persónulegt
ævintýri, en það reyndist Alþýðuflokkn-
um engu að síður alvarlegt.“
Sú mun og hafa orðið skoðun ærið
margra fleiri en Benedikts Gröndals.
Undir eins og úrslit formannskjörsins
1952 urðu kunn, ráðfærði ég mig við þá
Harald Guðmundsson, Emil Jónsson,
Guðmund í. Guðmundsson og Guðmund
R. Oddsson um það, hvort ég ætti að
taka við kosningu í miðstjórn, ef ég yrði
kosinn í hana. Kváðust þeir sjálfir mundu
neita því algerlega að vera í kjöri til mið-
stjórnar eftir það, sem skeð væri. Kom
þá auðvitað ekki til mála, að ég tæki
heldur sæti í miðstjórn, þótt ég ætti þess
kost, þegar nánustu samstarfsmenn mín-
ir, vinir og félagar neituðu að gera það.
Var þvi sýnilegt, að margir þeir, sem
lengst og bezt höfðu unnið með mér í
miðstjórn flokksins, myndu hverfa þaðan
um leið og ég léti af formannsstörfum.
Ég get ekki neitað því, að undir niðri
þótti mér öðrum þræði vænt um þá sam-
heldni, vináttu og traust, sem lýsti sér
í þessum ákvörðunum vina minna. Hins
vegar leizt mér ekki á það flokksins
vegna, að svo margar traustar stoðir hans
hyrfu samtímis fyrir öðrum miklu veikari
og vanmáttugri.
Kosningum í miðstjórn lauk þannig, að
tíu konur og karlar, sem bæði lengi og vel
höfðu starfað þar, neituðu að eiga sæti
þar áfram. Að vísu mun þeim ekki öllum
hafa verið ætlað sæti þar af hinum nýja
meirihluta. En á það reyndi aldrei.
Það var einhver ömurlegur upplausn-
arblær yfir þessum næturfundi. Áköfustu
stuðningsmenn Hannibals Valdimarsson-
ar virtust að vísu glaðir og gunnreifir.
En á ýmsum öðrum í því liði mátti sjá
áhyggjur, ótta og óvissu. Enn aðrir þing-
fulltrúar voru bæði sárir og hnuggnir, og
ég dyl það ekki, að ég var í hópi þeirra.
í hugum sumra mun og hafa sollið heift.
En eitt er víst og áreiðanlegt, að þessu
flokksþingi lauk á sögulegan hátt. Nýr
þáttur í sögu Alþýðuflokksins og ævisögu
minni var að hefjast. Nýir menn höfðu
axlað skikkjur okkar margra, sem eldri
vorum og lengst höfðum staðið í stríðinu.
Er það að vísu ekki annað en venjulegur
gangur lífsins. En satt að segja hafði ég
hugsað mér brottför mína með nokkuð
öðrum og ánægjulegri hætti.
Þegar æsingar lokafimdarins á flokks-
þinginu höfðu hjaðnað og ró færzt yfir
skapsmuni mína og annarra, tók ég að
velta því fyrir mér, hvað valdið hefði
þessum úrslitum. Reis þá fyrst upp í huga
mér sú spurning, hvort ég hefði unnið til
þess, að fráför mín yrði með þessum
hætti og fyrr en ég hafði ætlað. Þóttist
ég þá sjá, að ýmislegt hefði skort á það,
að ég hefði unnið nógu mikið og nógu vel
fyrir flokk minn. Ég hefði getað sótt fleiri
flokksfundi úti um land og ferðazt meira
meðal flokksmanna. Ég hefði stundum
tekið ákvarðanir án þess að ráðfæra mig
við nægilega marga flokksmenn mína.
Stundum ekki hugsað nóg um það, að
aðrir flokksmenn fengju notið sín og látið
til sín taka. Stundum kannski verið of
einþykkur, en önnur skipti of eftirgefan-
legur.
Mér var fyllilega ljóst, að ég hefði gert
margar skyssur, sem sumar kynnu að
hafa skaðað flokk minn og vakið skilj-
anlega gremju flokksbræðra minna. Mér
datt í hug gauragangurinn í sambandi
við stofnun sölumiðstöðvar sænskra
framleiðenda hér á landi, sem ég hafði
staðið að skömmu eftir að ég kom heim
úr opinberum samningum um viðskipti
íslands og Svíþjóðar. Ég sá það þá um
seinan, að ég hafði gert glappaskot, sem
auðveldlega gat gert mig tortryggilegan,
enda þótt ekkert vekti fyrir mér annað
en það að auka viðskipti íslands og Sví-
þjóðar og dytti aldrei í hug að hafa af
því eyrishagnað, enda hafði ég það ekki.
En engu að síður var hægt að nota þetta
til árása á mig, og það var óspart gert
eins og við mátti búast. Þóttust einkum
kommúnistar hafa fengið mikinn drátt á
færi sín, enda voru árásir þeirra ofsa-
legar. — Ég fékk síðar að vita, að þegar
hljóðbært varð um stofnun þessarar sölu-
miðstöðvar, — ég var þá staddur í Kaup-
mannahöfn sem einn af fulltrúum ís-
lands við samninga út af niðurfellingu
sambandslaganna, — hefði Brynjólfur
Bjarnason, sem þá var menntamálaráð-
herra, snúið sér til Ólafs Thors forsætis-
ráðherra og gert þá kröfu, að ríkisstjórn-
in kallaði mig tafarlaust heim og svipti
mig samningsumboði, helzt öllum trúnað-
arstörfum, er hún réði yfir. Ef gilt hefðu
hér rússneskar réttarvenjur, hefði sjálf-
sagt ekki einu sinni verið látið við það
sitja. En Ólafur Thors tók málaumleitun
Brynjólfs svo fjarri, að hann fékk engum
ofsóknum fram komið.
En það voru ekki aðeins kommúnistar,
sem lögðu mér þetta til lasts. Innan ann-
arra flokka gengu einnig alls konar sögur
og hvíslingar. Jafnvel í Alþýðuflokknum
var mikið talað um þetta og ekki allt af
vinsemd um mig, þótt fátt af því bærist
mér beint til eyrna. Var það og ekkert
undarlegt, þótt óvildarmenn mínir innan
flokksins notuðu sér þetta tækifæri, sem
ég hafði gefið þeim með gáleysi mínu. En
einni dýrmætri reynslu varð ég ríkari af
þessum mistökum. Ég sá eftir þaö miklu
betur en áður, hverjir það voru innan
flokksins, sem báru fullt traust til mín,
sem sýndu mér drengskap, tryggð og
skilning, og hverjir hinir, sem fúsir voru
að leggja flestar athafnir mínar út á
verra veg.
65