Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 11

auðgazt á járnbrautum og siglingum.
Franklin fæddist 30. janúar 1882 og ólst
upp í Hyde Park við mjög gott atlæti.
Hann hafði einkakennara fram til 14 ára
aldurs, lærði hestamennsku, sund, tenn-
is, póló, meðferð skotvopna og þó fyrst
og fremst siglingar. Hann ferðaðist til
Evrópu, settist í Groton-menntaskólann
15 ára gamall og Harvard-háskóla 18 ára.
Þar lagði hann stund á sögu og stjórn-
lagafræði. Á sumrin dvaldist hann á
sumarsetri fjölskyldunnar, eynni Campo-
bello, þrjá kílómetra undan strönd Maine,
nyrzt á austurströnd Bandaríkjanna.
Allt uppeldi þessa myndarlega og að-
laðandi unga manns, sem lagði svo mikla
stund á íþróttir og útilíf, benti til þess að
hann yrði venjulegur, farsæll efnamað-
ur. Nafnið Roosevelt var að vísu orðið
heimsfrægt um þetta leyti, en það var
vegna þess að fjarskyldur frændi
Franklins, Theodore Roosevelt, hafði ver-
ið kosinn varaforseti Bandaríkjanna árið
1900, og þegar McKinley var myrtur ári
síðar, tók hann við forsetaembættinu.
„Ted frændi“ var einskonar náttúruafl
sem hiaut að hafa sterk áhrif á hinn
unga frænda sinn, þó þeir væru á önd-
verðum meiði í stjórnmálum (Theodore
Roosevelt var Repúblikani). Hann hafði
verið ævintýramaður, kúreki, hetja í
spænsk-ameríska stríðinu 1898 og herskár
krossfari gegn fjármálaspillingu (bjó m.
a. til enska orðasambandið „vested
interests“). Hann var einnig auðugur,
hafði verið í Groton og Harvard og stund-
að nám við lagadeild Columbia-háskóla,
en þangað fór Franklin 1904. Tengslin
milli þeirra frænda urðu enn nánari
þegar Franklin gekk að eiga frænku
sína, Önnu Eleanor Roosevelt, bróðurdótt-
ur forsetans, í marz 1905. Að námi loknu
vann hann um skeið á lögfræðiskrif-
stofu án þess að vekja á sér nokkra at-
hygli og kom því öllum á óvart þegar
hann var kosinn á fylkisþingið í New
York fyrir heimabyggð sína árið 1909.
Sumir sögðu að hann hefði þar notið
ættarnafnsins, og má vera að það hafi
verið rétt, þótt þeir frændur væru í and-
stæðum flokkum. Á þingi sýndi Frank-
lin Roosevelt bæði hugrekki og skarp-
skyggni þegar hann virti að vettugi hina
voldugu flokksvél í Tammany Hall og
hafði betur í átökunum við flokksfor-
ingjana þar. Árið 1913 bauð hinn ný-
kjörni Bandaríkjaforseti, Woodrow Wil-
son, honum embætti aðstoðarflotamála-
ráðherra, en því embætti hafði Theodore
Roosevelt einnig gegnt á sínum tíma.
Þannig var Franklin Roosevelt kominn til
Washington og tekinn til við málefni al-
ríkisins. Hann var glaðlyndur og geð-
felldur, en dálítið stífur og hafði ekki að
marki þroskað með sér þá ríku samúð
með almúgamanninum sem gerði hann
að stórmenni síðarmeir. Löngu síðar
sagði hann við vinkonu sína, Frances
Perkins, fyrsta kvenmanninn í banda-
rískum ráðherrastóli: „Ef ég á að segja
þér satt, var ég mesta meinhorn þegar
ég fór fyrst út í pólitík."
En hann var fljótur að læra, og var það
æ siðan einn farsælasti eiginleiki hans.
Wilson og ýmsir aðrir meðal hinna nýju
félaga og samstarfsmanna smituðu
Roosevelt af umbótavilja og siðferðileg-
um eldmóði. Kannski var hægt að koma
í veg fyrir örbirgð, útrýma fátækra-
hverfum, banna barnaþrælkun og nætur-
vinnu kvenna, stytta vinnutíma karl-
manna og bæta laun þeirra. Bandaríkin
voru fjarri því að vera verkalýðsparadís
Roosevelt i janúar 1939
árið 1913, og stjórn Wilsons átti ríkan
þátt í að uppræta verstu meinin. Kjörorð
hans, „New Freedom“ (nýtt frelsi), hljóm-
ar einsog bein fyrirmynd kjörorða Roose-
velts tveimur áratugum síðar, „New
Deal“ (ný stefna). Roosevelt lærði lika
af Wilson að bera virðingu fyrir mennta-
mönnum og hagnýta hæfileika þeirra,
enda voru hinar velheppnuðu aðgerðir
hans gegn kreppunni uppúr 1930 fyrst
og fremst heilafóstur háskólakennara og
þeirra líka.
Roosevelt var aðstoðarflotamálaráð-
herra í sjö ár, gat sér orð fyrir framtak,
stjórnsemi og öryggi. Hann studdi Wil-
son heilshugar í stríðinu og ekki siður
þegar hann kom fram með hugmyndina
um Þjóðabandalagið 1918. En Banda-
ríkjamenn voru orðnir leiðir á sundur-
lyndi Evrópubúa, drógu sig inní skel
einangrunar og höfnuðu Wilson, sem
missti heilsuna. Öldungadeild Banda-
ríkjaþings felldi Versalasamninginn.
Demókratar voru klofnir í alþjóðasinna
og einangrunarsinna, og þegar Roosevelt
var valinn varaforsetaefni árið 1920, var
Wilson dauðvona og hugsjón Þjóðabanda-
lagsins vonlaus í Bandaríkjunum. Repú-
blikanar komust því til valda og stjórn-
uðu næstu tólf árin, „gullaldarárin“ svo-
nefndu og verstu kreppuárin 1929—’32.
Á flokksþingi Demókrata í San
Francisco í ágúst 1920, þegar Roosevelt
var kjörinn varaforsetaefni, var hann
enn hár og grannur, sterklegur, lagleg-
ur og ákaflega vinsæll. Nákvæmlega ári
seinna, þegar hann var 39 ára gamall,
var hann sleginn hræðilegum sjúkdómi,
sem nálega gerði útaf við hann, en varð
til að þroska hann andlega. Hann var í
sumarleyfi á Campobello ásamt fjölskyldu
sinni, synti þar og sigldi af hjartans lyst,
þegar hann lamaðist skyndilega uppað
mitti og munaði mjóu að hann biði ald-
urtila. Lengi var tvísýnt hvort hann
mundi nokkurntíma geta setið uppi, en
niðurstaðan varð sú að hann gat aldrei
framar gengið óstuddur, mátti aldrei vera
einn nema rétt á meðan hann svaf, gat
ekki haldið ræðu standandi nema með
sterkum stál-legghlífum og öflugum
ræðustóli til að styðja sig við, hann þoldi
ekki einu sinni hraða ferð í bíl eða lest,
þar sem hann hafði ekki vöðvakraft til
að halda jafnvægi á beygjum. Batinn
sem hann fékk var hægur og mjög erfið-
ur, en árið 1924 uppgötvaði hann hinar
heitu heilsulindir í Warm Springs í
Georgíu-fylki, sem urðu honum mikil
hjálp, enda varði hann ómældum fjár-
munum til að gera staðinn að heilsuhæli
lömunarsjúklinga. Hann lét aldrei af bar-
áttunni gegn krankleik sínum, og ýmsir
telja að árangur þeirrar baráttu hafi eflt
með honum sannfæringuna um að eng-
ir erfiðleikar væru óyfirstíganlegir: „Það
eina sem við þurfum að óttast er óttinn
sjálfur,“ sagði hann þegar hann tók við
forsetaembætti 1933. Aðrir héldu því
fram, að líkamlegt hjálparleysi hans
hefði aukið honum valdaþorsta. Hvað sem
því líður, gerði það honum Ijósa þörfina
á samhjálp og samvinnu mannanna,
dýpkaði innsæi hans og samúð með öðr-
um ógæfumönnum, fátæklingum, sjúkl-
ingum, atvinnuleysingjum, fórnarlömb-
um arðræningj anna. í einu tilliti var
afrek hans áreiðanlega einstætt: enginn
einstaklingur jafnbæklaður og hann hef-
ur nokkurntíma brotizt til æðstu valda
í nokkru landi.
Lömunin bægði honum ekki frá stjórn-
málalífinu; hann tók virkan þátt í kosn-
ingunum 1924; hann var vinsæll og bar
nafn sem hafði á sér töfraljóma. Ýmsir
trúðu því að hann ætti mikla framtíð fyr-
ir sér. Hann stundaði heilsuböðin í Warm
Springs af kappi og var einmitt staddur
þar árið 1928, þegar honum var óvænt
boðið að verða frambjóðandi í fylkis-
stj órakosningunum í New York. Hann
hafnaði boðinu af heilsufarsástæðum, lét
síðar telja sér hughvarf og vann kosn-
ingarnar með naumum meirihluta sama
ár og 40 af 48 fylkjum Bandaríkjanna
kusu Repúblikanann Herbert Hoover for-
seta. Það var ömurlegt ár fyrir Demó-
krata, en sigurár fyrir Roosevelt.
Árið 1928 var fjármálaástandið í
Bandaríkjunum enn í góðu gengi. Þriðji
áratugurinn var skeið stórstígra tækni-
legra og efnahagslegra framfara: bíla-
iðnaðurinn var í blóma og kvikmyndaiðn-
aðurinn í Hollywood gerbreytti siðum og
hugsunarhætti landsmanna og raunar
hálfrar heimsbyggðarinnar. Rafmagns-
tæki af öllum gerðum og stærðum flæddu
yfir landið. Árið 1929 voru nálega 70%
af öllum framleiðsluvörum framleidd með
rafmagni, sem bæði flýtti fyrir fram-
leiðslunni og jók hana gífurlega á svæð-
um sem til þessa höfðu verið lítið iðn-
vædd, í vestur-, miðvestur- og suður-
ríkjunum. Olíuframleiðsla tók gífurlegt
stökk framávið samfara bílaiðnaðinum,
og sömu sögu var að segja um gerviefna-
iðnaðinn og fjölmargar aðrar iðngrein-
ar. Á einum mannsaldri fimmfaldaðist
tala nemenda í skólum landsins. Aðeins